Η εργασία λόγω του μεγέθους της χωρίστηκε σε 6 μέρη, βρίσκεστε στο 6ο μέρος
Ο όρος hacking εδώ φορτίζεται αρνητικά, περιγράφοντας ενέργειες
παρόμοιες με την διάδοση ιών στα συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Σε αντιστοιχία, τα σώματα που προσβάλλονται, προχωρούν σε ενέργειες πέρα και ενάντια από την βούληση τους. Αποκτώντας πρόσβαση στους κυβερνό- εγκεφάλους, τους εμπλουτίζουν με ψεύτικες, εικονικές αναμνήσεις, και έτσι κατευθύνουν την δραστηριότητα των σωμάτων τους.Το σώμα των cyborg είναι τελείως τεχνητό. Ο σκελετός πάνω στον οποίο προσθέτεται το συνθετικό δέρμα, δεν έχει φύλο. Αυτό καθορίζεται από τις τελικές «πινελιές», τα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Το γεγονός αυτό παραπέμπει στην οπτική της Haraway και την χρήση του cyborg στα γραπτά της. Οι διαφορές μεταξύ ανδρικών και γυναικείων σωμάτων, είναι στις δύο ταινίες επιφανειακές. Η κατασκευή και οι λειτουργίες είναι κοινές. Στοιχεία του κοινωνικού φύλου όμως , αν και αποκομμένου από την διαδικασία της αναπαραγωγής είναι εμφανή, στην εξωτερική εμφάνιση και την συμπεριφορά των υβριδίων ανθρώπου-μηχανής.
Η εξωτερική εμφάνιση των χαρακτήρων, ακολουθεί τα δυτικά πρότυπα εξωτερικής εμφάνισης και ομορφιάς. Αν και φτιαγμένα από Ιάπωνα, τα πρόσωπα διαθέτουν στην πλειοψηφία τους μεγάλα μάτια. Η εικόνα αυτή είναι συνηθισμένη στα ιαπωνικά manga.
Κεντρική ηρωίδα είναι η Kusanagi Motoko, ένα θηλυκό cyborg , αστυνομικός που καταδιώκει έναν hacker γνωστό ως Puppet Master. Η Kusanagi είναι μια ισχυρή θηλυκή ηρωίδα με cyberpunk χαρακτηριστικά.
Αυτή όπως και τα υπόλοιπα cyborgs κινούνται σε έναν κόσμο δικτυωμένο, και ο τεχνολογικός σχεδιασμός τους δίνει την δυνατότητα πρόσβασης σε κάθε δίκτυο του πλανήτη. Οι δυνατότητες τους, τους επιτρέπουν την μεταφορά τους σε άλλα σώματα ή σε καταστροφικά mecha.
Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί πως το Ghost in the shell 1 κυκλοφόρησε αρχικά σαν εικονογραφημένη νουβέλα. Σε αυτήν η κεντρική ηρωίδα, αναζητά εκδίκηση σαν δολοφόνος, ενώ στην ταινία είναι αστυνομικός. Παίρνει δηλαδή έναν ρόλο πιο συμβατό με τα δυτικά κοινωνικά πρότυπα.
Ο όρος φάντασμα (ghost) αναφέρεται στην προσπάθεια των ηρώων να διατηρήσουν την αλλοτινή ανθρώπινη ταυτότητα τους. Μικρά ακουστικά παραληρήματα (ψίθυροι χωρίς φυσική παρουσία), δείχνουν την επιστροφή της ανθρώπινης συνείδησης και την παροδική της σύνδεση με τα τεχνολογικά φτιαγμένα σώματα.
Τα εγκλήματα τα οποία καταπολεμεί η ομάδα των cyborgs-αστυνομικών , κατευθύνονται στο ανθρώπινο στοιχείο των κυβερνό-οργανισμών, την σκέψη. Πρόκειται για την κατάληψη των τεχνό –σωμάτων, ώστε οι δράστες να αποκτήσουν πρόσβαση στον εγκέφαλο και να χειρισθούν τις φωνές φαντάσματα. Οι δράστες τους, καταλαμβάνουν το ανθρώπινο στοιχείο των cyborg, τον εγκέφαλο τους και με αυτόν τον τρόπο ελέγχουν τις κινήσεις τους. Γίνονται δηλαδή διαχειριστές των cyborg, τα οποία υπακούουν πλέον στις οδηγίες τους. Ο παραλληλισμός με συγκεκριμένες ενέργειες ηλεκτρονικού εγκλήματος, που αφορούν την εξάπλωση ιών σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές είναι εμφανής.
Η ιδέα όμως της εξωτερικής διαχείρισης του σώματος από δράστες ανεξάρτητους και χωρικά απομακρυσμένους δράστες έχει υλοποιηθεί στην πραγματικότητα, από τον καλλιτέχνη Stellarc. Με το έργο του “internet upload” έχει πραγματοποιήσει την σύνδεση του σώματος του σε ένα σύστημα κυβερνητικής και την κατεύθυνση των κινήσεων του όχι από τον εγκέφαλο και το κεντρικό νευρικό σύστημα του ίδιου, αλλά από ενέργειες άλλων δικτυωμένων χρηστών.
Το κελί (shell) στις ταινίες, είναι το τεχνητό σώμα, μέσα στο οποίο εγκλωβίζεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος και οι δραστηριότητες του. Πρόκειται για μια πετυχημένη αντιστροφή. Το βιολογικό σώμα, στην πραγματικότητα περιορίζει τον άνθρωπο στην εμπειρία επαφής του με την τεχνολογία. Το τεχνολογικό σώμα του cyborg, αποτελεί ένα στενό πλαίσιο μέσα στο οποίο η ανθρώπινη του σκέψη δυσκολεύεται να αφομοιώσει την ανθρώπινη συναισθηματική λειτουργία ως κοινωνική δραστηριότητα.
Στον μελλοντικό κόσμο υπάρχουν επίσης τα ρομπότ, με λειτουργίες παρόμοιες των κυβερνό-οργανισμών, αλλά με την διαφορά ότι δεν διατηρούν κανένα ανθρώπινο χαρακτηριστικό, δεν έχουν δηλαδή ανθρώπινο εγκέφαλο. Έχουν όμως την συμπεριφορά και την αντιμετώπιση ανθρώπων.
Το cyborg στο έργο αυτό, προσφέρει μια διαφορετική οπτική για την κατανόηση των κοινωνικών και πολιτισμικών προτύπων. Οι ήρωες προσπαθούν συνομιλώντας με τα φαντάσματα τους να κατανοήσουν τι είναι τελικά ανθρώπινο. Η αναζήτηση συμβαίνει σε ένα κόσμο, που συγκροτείται με βάση την πληροφορία. Πρόκειται για ένα περιβάλλον όπου η πραγματικότητα έχει αντικατασταθεί από τον κυβερνοχώρο. Η ανθρώπινη ζωή ταυτίζεται με την ροή της πληροφορίας, μέσα από την οποία διαμορφώνεται η κουλτούρα της συνύπαρξης μεταξύ διαφορετικών ειδών οργανισμών. Πρόκειται για την ανθρώπινη συναισθηματική και ψυχολογική λειτουργία, η οποία εκφράζεται μέσα στα όρια του σώματος, τεχνολογικά, βιολογικά ή σε συνδυασμό κατασκευασμένου. Το ανθρώπινο με το τεχνητό συνυπάρχουν σε διαλεκτική σχέση, μέσα από τις φωνές/φαντάσματα των cyborg, ή την καλωδίωση των ανθρώπων σε ένα καθολικό δίκτυο πληροφοριών.
Έχουμε αναφερθεί στο έργο της Haraway και στην χρήση του cyborg, ως μια μεταφορά, προκειμένου να αναδειχθεί η κοινωνική κατασκευή των διαφορών των δύο φύλων. Τα cyborg της Haraway είναι πάντα θηλυκά. Δεν φτιάχνονται όμως με βάση τα κλασσικά γυναικεία πρότυπα. Μπορούν να περιγραφούν σαν κορίτσια που προσπαθούν για να μην γίνουν « γυναίκες » (Graham, 2002).
Σε αντιστοιχία, στην ταινία Ghost in the shell, η πρωταγωνίστρια συγκεντρώνει μια σειρά από χαρακτηριστικά που βρίσκονται σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς θηλυκούς ρόλους.
Το σενάριο εκτυλίσσεται σε ένα περιβάλλον όπου ο πραγματικός κόσμος έχει αντικατασταθεί από τον κυβερνοχώρο. Για πολλούς ερευνητές, ο κυβερνοχώρος, σαφώς διαθέτει χαρακτηριστικά που βασίζονται στην παραδοσιακή διάκριση θηλυκού αρσενικού και στην επιβολή που υπαγορεύει η πατριαρχία. Ενδεικτικά αναφέρουμε την « υπεροχή» των ανδρών με όρους τεχνογνωσίας, την μεγαλύτερη συμμετοχή στην διαδικτυακή επικοινωνία, την ανάπτυξη της πορνογραφίας (με τα κλασσικά στερεότυπα) στο διαδίκτυο, τις περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης γυναικών μέσα σε διαδικτυακά κανάλια επικοινωνίας, την αναπαραγωγή του macho αρσενικού, ως στερεότυπο, που συναντάται τόσο στον τρόπο επικοινωνίας, όσο και στην αναπαράσταση του σε δημιουργήματα της μαζικής κουλτούρας.
Όσον αφορά την ταινία επιστημονικής φαντασίας
Ghost in the shell όμως, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στο cyberpunk. Συναντάμε σε αυτό, χαρακτήρες που επαναπροσδιορίζουν τα όρια μεταξύ γυναικείου- ανδρικού και αμφισβητούν την τοποθέτηση αυτών σε δύο πόλους (Wolmark, 1999). Η χρήση βίας είναι συνυφασμένη με το ανδρικό φύλο, θέτοντας έτσι τα πλαίσια δράσης για κάθε ένα από τα δύο φύλα. Η πρωταγωνίστρια όμως σε αυτό, συχνά υιοθετεί ανδρικές πρακτικές, ώστε να επιβληθεί και να επιβιώσει.Σημαντική επίσης είναι η αμφισβήτηση της συσχέτισης της αναπαραγωγής και της ανατροφής με την μητρότητα και κατά επέκταση με το γυναικείο φύλο. Στις ταινίες “Ghost in the Shell” 1 και 2, η « γέννηση » των cyborg είναι μια τεχνητή διαδικασία, όπως αυτή φαίνεται και στο σχετικό video clip “ Making a Cyborg”.
Συνιστά όμως αυτό μια φεμινιστική θεώρηση του γυναικείου σώματος και των δυνατοτήτων του; Όχι κατά ανάγκη. Σύμφωνα με την Balsamo (1999), τα θηλυκά cyborgs, όπως συναντώνται σε comics, animation και ταινίες αποτελούν μια αναπαράσταση της κυρίαρχης ιδεολογίας, η οποία δεν εξαλείφει αλλά εξελίσσει τα πρότυπα και τα στερεότυπα που σχετίζονται με το φύλο. Ο δυναμισμός των χαρακτήρων αυτών δεν είναι ανταγωνιστικός αλλά συμπληρωματικός των παραδοσιακά αποδεκτών γυναικείων χαρακτηριστικών.
Στο τέλος της ταινίας η ηρωίδα εμβυθίζεται στην εικονική μνήμη του Puppet Master, προκειμένου να αποσπάσει την κατάθεση του. Αποκαλύπτεται τότε, πως δεν πρόκειται για πρόσωπο με εγκεφαλική λειτουργία, αλλά για υπολογιστικό πρόγραμμα, φτιαγμένο μέσα από κρατικές έρευνες. Στόχος των ενεργειών του είναι η βιομηχανική κατασκοπεία και οι υποκλοπές, αλλά και η απόκτηση ζωτικών λειτουργιών. Συγκεκριμένα πρόκειται για το πρόγραμμα 2501, το οποίο στοχεύει στην απόκτηση ανθρώπινης υπόστασης. Συγκεκριμένα θέλει να αποκτήσει τις λειτουργίες της αναπαραγωγής και του θανάτου. Εξηγεί αυτήν του την επιθυμία, λέγοντας χαρακτηριστικά « Το να είσαι άνθρωπος, σημαίνει το να αλλάζεις συνεχώς ».
Η εμπειρία άμεσης αλληλεπίδρασης με την τεχνολογία, έχει σαν αποτέλεσμα την αμφισβήτηση των παραδοσιακών εξελικτικών ορίων της ανθρώπινης ύπαρξης. Η γέννηση και ο θάνατος, η ενηλικίωση και το γήρας, αποτελούν πέρα από βιολογική εξέλιξη, κοινωνικά ορόσημα της ζωής του ατόμου. Στον φανταστικό κόσμο της ταινίας, η ανθρώπινη σκέψη, διαθέτοντας τεχνογνωσία, περιορίζεται στο ελάχιστο από αυτά.
Η ταινία τελειώνει με την Kusanagi, τοποθετημένη σε ένα νέο, παιδικό τεχνό-σώμα, να αναζητά νέους τρόπους για να εξερευνήσει και να προσαρμοστεί στην κοινωνία της πληροφορίας.
Συμπεράσματα
Στην παραπάνω εργασία εξετάστηκε η συγκρότηση της επιστήμης της Κοινωνιολογίας του σώματος. Ως γνωστικό πεδίο εξετάζει τις νέες δυνατότητες των σωματοποιημένων υποκειμένων, για έλεγχο, επέκταση, τροποποίηση του σώματος, μέσα από τις νέες τεχνολογίες. Εξετάζει επίσης την ανθρώπινη συμπεριφορά ως κοινωνική δραστηριότητα, σε συνάρτηση με το σώμα και τις λειτουργίες του,.
Η τεχνολογική επανάσταση, βρίσκεται σε εξέλιξη. Προκύπτει όμως μια αντίφαση. Στην μια πλευρά, βρίσκεται η άποψη πως η τεχνολογία αποτελεί ανθρώπινη δυνατότητα. Πράγματι όπως αναλύσαμε οι νέες τεχνολογίες, διευρύνουν τα όρια του σώματος και της ανθρώπινης ύπαρξης γενικότερα. Όμως καθώς σε πολλές περιπτώσεις οι σχετικές έρευνες χρηματοδοτούνται από στρατιωτικά κονδύλια, και χρησιμοποιούνται για πολεμικές πρακτικές, η χρήση τους εναντιώνεται σε ουμανιστικές διακηρύξεις.
Επιπλέον με δεδομένο το ψηφιακό χάσμα, οι δυνατότητες εξέλιξης και προσαρμογής που προσφέρουν, αφορούν κοινωνικά προνομιούχες ομάδες. Αν αναλογιστούμε για παράδειγμα τα χαρακτηριστικά των χρηστών του διαδικτύου, θα διαπιστώσουμε πως οι διαχωρισμοί που αφορούν την ηλικία, το φύλο, την φυλή, την κοινωνική και οικονομική κατάσταση και σχετίζονται με το σώμα, είναι παρόντες.
Όσον αφορά την διαχείριση του σώματος, μπορούμε να σκεφτούμε την ίδια λέξη στις ποικίλες εκφάνσεις της καθημερινής ζωής. Γίνεται λόγος για διαχείριση του χρόνου, της εργασίας, των συναισθημάτων, του χώρου στον οποίο ζει και κινείται το άτομο. Η αναζήτηση περιπτώσεων όπου η διαχείριση αυτή αποτελεί προσωπική επιλογή και δραστηριοποίηση μας οδηγεί σε ελάχιστα παραδείγματα.
Στην ταινία που περιγράφηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, τα καλλιτεχνικά άρτια γραφικά, δεν καταφέρνουν να εξωραΐσουν την δυστοπία στην οποία εξελίσσεται. Παρά την εξοικείωση των cyborgs με την τεχνολογία, η αμφιβολία σχετικά με τις δυνατότητες αυτονομίας και διατήρησης της ανθρώπινης υπόστασης παραμένουν.
Γίνεται λοιπόν φανερός ο προβληματισμός, σχετικά με την αυξανόμενη εξάρτηση των ανθρώπινων σωμάτων, από την Ιατρική και την τεχνολογία, προκειμένου να επιβιώσουν σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο και ολοένα πιο απαιτητικό κόσμο.
Εφόσον οποιοδήποτε άλλος πλανήτης δεν είναι ακόμη βιώσιμος για τα ανθρώπινα σώματα, οι απαιτήσεις εξέλιξης του τροφοδοτούν την έρευνα σε διαφορετικά γνωστικά πεδία, αλλά και ποικίλες κριτικές.
Βιβλιογραφία
Αλεξιάς, Γ. (2003). Το ανθρώπινο σώμα: από την βιολογία στην δυνητικοποίηση.
ΕΚΚΕ, Β-Γ 2002, τ. 108-109, 229-256.Αλεξιάς, Γ. (2006). Κοινωνιολογία του σώματος : από τον "άνθρωπο του Νεάτερνταλ" στον "εξολοθρευτή". Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα
Armstong, D. (1983). Political Anatomy of the body: Medical Knowledge in the Twentieth Century. Cambridge University Press.
Balsamo, Α. (1995). Τεχνολογίες του Gendered Body: Γυναίκες Cyborg ανάγνωσης. Λονδίνο: Τύπος Πανεπιστημίου του Ντιούκ.
Balsamo A., (1999). Reading Cyborgs, Writing Feminism in Wolmark (ed.), 145- 56.
Bukatman, S., (1993) Terminal Identity: The Virtual Subject in Post-Modern Science Fiction, Durham, NC: Duke University Press.
Chareonwongsak K. ( 2002) Globalization and Technology: How Will They Change Society, Technology in Society, 24 191-206
Douglas, M. (1966). Purity and Danger: An Analysis of the Concepts of Pollution and Taboo. Routledge and Keagan Paul.
Douglas, M. (1970). Natural Symbols, Explorations in Cosmology. Penguin Books.
Ευαγγελόπουλος Α. Γ. Γιανναράκης (2002). Επιστήμη 21ος Αιώνας: Γενετική, Η Αποκρυπτογράφηση του Γονιδιώματος. RAM
Farnell, R. (1999). In dialogue with “posthuman” bodies: Interview with Stelarc.Body and Society magazine, SAGE Publications. Vol. 5 (2-3): 129-147.
Featherstone, M., Hepworth, M. & Turner, B. (1991). The body: Social process and Social Theory. Sage.
Featherstone M. Burrows R. (1998). Cyber Space, Cyber Bodies, Cyber Punk: Cultures of Technological Embodiment, Sage
Featherstone, Μ. (1999). Body Modification: An Introduction. Body Society 1999; 5; 1. Διαθέσιμο στο http://bod.sagepub.comΑθήνα : Ελληνικά Γράμματα
Foucault, M. (1973). The Birth of the Clinic. Tavistock.
Foucault, M. (1976). Επιτήρηση και Τιμωρία. Ράππα.
Fox, N. (1993). Postmodernism, Sociology and Health. Open University Press.
Goffman, E. (1959). The presentation of the self in everyday life. Doubleday/Anchor.
Graham, E. (2002). Representations of the Post-Human: Monsters, Aliens and Others in Popular Culture. Manchester: Manchester University Press.
Gray C. (2001). Cyborg Citizen: Politics in the Posthuman Age, Routledge
Haraway, D. (1990). Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature. Free Association Press.
Hayles, Κ. “ The Life of Cyborgs: Writing the Posthuman” In Gray, C.H. et al (edt). "The Cyborg Handbook", p. 322, avail.in http://www.stg.brown.edu/projects/hypertext/landow/cpace/ cyborg/definition.html, (ημερομηνία προσπέλασης 15/03/2008).
Irigaray, L. (1985) This sex which is not one. New York: Cornell University Press.
Johansson, E., Hamberg, K., Westman, G, & Lingren, G. (1999). The Meaning of Pain: An Exploration of Women’s Descriptions of Symptoms. Social Science & Medicine, 48, 1791- 1802.
Jones, S. (1997) Virtual Culture: Identity & Communication in Cybersociety. Thousand Oaks, CA: Sage.
Mauss, M. (1979). Sociology and Psychology Essays. Routledge and Keagan Paul.
Ortner, S. (1994). Είναι το θηλυκό για το αρσενικό ότι η Φύση για τον Πολιτισμό; Στο Α. Μπακαλάκη (επιμ.), Ανθρωπολογία, Γυναίκες και Φύλο. Αλεξάνδρεια.
Radley, A. (2000) Health Psychology, Embodiment and the question of Vulnerabity. Journal of Health Psychology, 5 (3), 297-304.
Riffkin J. (2002) Η Νέα Εποχή της Πρόσβασης. Νέα Σύνορα
Simmel, G. (1965) Essays on Sociology, Philosophy and Aesthetics. Harper Torchbooks.
Synnot, G. (1993) The Body Social. Routledge.
Επιμέλεια Εργασίας - Παρουσίασης Θεοδωρίδη Άννα
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Κοινωνικών και Πολιτικών ΕπιστημώνΤμήμα Ψυχολογίας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών
Δυνητικές Κοινότητες: Κοινωνιο-Ψυχολογικές Προσεγγίσεις και Τεχνικές Εφαρμογές
Εργασία για το μάθημα Δυνητική-ος «Άλλη-ος»: Το Δυνητικό Σώμα
Υπεύθυνος διδασκαλίας Επικ. Καθηγητής Γεώργιος Αλεξιάς
Γ’ Εξάμηνο Σπουδών Ακαδημαϊκό Έτος 2007-2008
Τίτλος εργασίας: Νέες Μορφές Σωματοποίησης. Το cyborg στην ταινία “Ghost in the shell”
