Διεθνείς Κανόνες Προστασίας των Δικαιωμάτων της-του Ανθρώπου
Εγχειρίδιο για την Αστυνομία
ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ-ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Δ' Τμήμα Προώθησης των Δικαιωμάτων της-του Ανθρώπου
ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΑΘΗΝΑ 2004
ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ-ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
∆ιεύθυνση: Νεοφύτου Βάµβα 6, 10674 Αθήνα
Τηλεφωνικό κέντρο: 210-7233221 Φαξ: 210-7233217
Ηλεκτρονικό ταχυδροµείο: info@nchr.gr
Ενηµερωτική ιστοσελίδα: www.nchr.gr
Μετάφραση Λενιώ Τσαρνά
∆ιδασκάλισσα αγγλικής γλώσσας, Πανεπιστήµιο Αθηνών
Επιµέλεια µετάφρασης
Νικόλαος Σιταρόπουλος ∆ρ Νοµικής,
Επιστηµονικός Συνεργάτης της ΕΕ∆Α
Τυπογραφική επιµέλεια Παναγιώτα ∆ιδάχου
Το εγχειρίδιο λόφω του μεγέθους του χωρίστηκε σε 7 μέρη βρίσκεστε στο 1ο μέρος
Eισαγωγικό σηµείωµα
Tο παρόν εγχειρίδιο περιέχει το σύνολο των κανόνων και αρχών που οφείλουν, σύµφωνα µε τις διεθνείς συµβάσεις και τις αρχές για τα ∆ικαιώµατα της-του Aνθρώπου, να σέβονται και να εφαρµόζουν τα µέλη των αστυνοµικών σωµάτων.
Eίναι έργο της Ύπατης Aρµοστείας των Hνωµένων Eθνών για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου (1996),η οποία ευγενώς επέτρεψε στο ∆΄ Τµήµα (Προώθηση των ∆ικαιωµάτων της-του Ανθρώπου) της Εθνικής Επιτροπής για τα ∆ικαιώµατα της-του Ανθρώπου (ΕΕ∆Α∗1) να το µεταφράσει στα ελληνικά και να το κυκλοφορήσει στην Ελλάδα.
H µετάφραση και η κυκλοφορία του εγχειριδίου σχετίζεται µε τη µεγάλη σηµασία που έχει σε µια δηµοκρατική κοινωνία η καλλιέργεια της ευαισθησίας όλων των πολιτισσών-ων στην εφαρµογή και το σεβασµό των ∆ικαιωµάτων της-του Ανθρώπου, ιδίως των πολιτισσών-ων εκείνων που επαγγελµατικό τους καθήκον είναι η προστασία και η εφαρµογή των νόµων. Θα µπορούσε καμιά-κανείς χωρίς υπερβολή, να ισχυριστεί ότι ουσιαστικό µέτρο της δηµοκρατίας που επικρατεί σε µια κοινωνία είναι ο σεβασµός και η εφαρµογή των ∆ικαιωµάτων της-του Ανθρώπου από την Aστυνοµία της.
*1 H Εθνική Επιτροπή για τα ∆ικαιώµατα της-του Ανθρώπου έχει συσταθεί µε το ν. 2667/1998. Γενικός σκοπός της είναι η συνεχής επισήµανση σε όλα τα όργανα της Πολιτείας της ανάγκης για αποτελεσµατική κατοχύρωση των ∆ικαιωµάτων της-του Ανθρώπου για όλες όσες και όλους όσους διαβιούν στην ελληνική επικράτεια (www.nchr.gr).
Tο εγχειρίδιο κωδικοποιεί και παραθέτει το σύνολο των κυριότερων κανόνων και αρχών για την προστασία των ∆ικαιωµάτων της-του Ανθρώπου κατά την επιβολή του νόµου από την Aστυνοµία, σε µορφή εύληπτη και εύχρηστη.
Tην παράθεση των κανόνων και αρχών συνοδεύει η αναφορά στις διάφορες πηγές των διεθνών συνθηκών και αποφάσεων διεθνών οργανισµών που συνθέτουν τη διεθνή νοµοθεσία για τα ∆ικαιώµατα της-του Ανθρώπου.
Άννα Φραγκουδάκη
Β΄ Αντιπρόεδρος της ΕΕ∆Α
International Covenant on Civil and Political Rights
∆ιεθνές σύµφωνο για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα (ν.2462/1997)
Charter of the United Nations
Χάρτης των Ηνωµένων Εθνών
Universal Declaration of Human Rights
Οικουµενική διακήρυξη για τα ∆ικαιώµατα της-του Ανθρώπου
UN Code of Conduct for Law Enforcement Officials
Κώδικας των Ηνωµένων Εθνών για τη συµπεριφορά των προσώπων υπεύθυνων για την επιβολή του νόµου
Basic Principles on the Use of Force and Firearms
Βασικές αρχές για τη χρήση βίας και πυροβόλων όπλων
International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination
∆ιεθνής σύµβαση για την εξάλειψη όλων των µορφών φυλετικών διακρίσεων (ν.δ. 494/1970)
Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women
Σύµβαση για την εξάλειψη όλων των µορφών διακρίσεων
κατά των γυναικών (ν. 1342/1983)Convention on the Rights of the Child
Σύµβαση για τα δικαιώµατα του παιδιού (ν. 2101/1992)
Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners
Ελάχιστοι υποδειγµατικοί κανόνες για τη µεταχείριση των φυλακισµένων
Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment
Σύνολο αρχών για την προστασία όλων των προσώπων υπό οιανδήποτε µορφή κράτησης ή φυλάκισης
Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice Ελάχιστοι υποδειγµατικοί κανόνες για την εφαρµογή της δικαιοσύνης ανηλίκων
Declaration for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance
∆ιακήρυξη για την προστασία όλων των προσώπων από βίαιη εξαφάνιση
Principles on the Effective Prevention and Investigation of Extra-legal, Arbitrary and Summary Executions
Αρχές για την αποτελεσµατική πρόληψη και την έρευνα µη νόµιµων, αυθαίρετων και συνοπτικών εκτελέσεων
Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment
Σύµβαση κατά των βασανιστηρίων και άλλης σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας (ν. 1782/1988)
Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power
∆ιακήρυξη βασικών αρχών δικαίου για τα θύµατα εγκληµατικότητας και κατάχρησης εξουσίας
Basic Principles on the Independence of the Judiciary
Βασικές αρχές για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης
Geneva Convention on the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in the Armed Forces in the Field
Σύµβαση της Γενεύης για την προστασία τραυµατιών και ασθενών των Ενόπλων ∆υνάµεων στο πεδίο µάχης (ν. 3481/1956)
Geneva Convention on the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick and Shipwrecked Members of the Armed Forces at Sea
Σύµβαση της Γενεύης για την προστασία τραυµατιών, ασθενών και ναυαγών των Ενόπλων ∆υνάµεων στη θάλασσα (ν. 3481/1956)
Geneva Convention Relative to the Treatment of Prisoners of War Σύµβαση της Γενεύης για τη µεταχείριση των αιχµαλώτων πολέµου (ν. 3481/1956)
Geneva Convention Relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War
Σύµβαση της Γενεύης για την προστασία του άµαχου πληθυσµού σε καιρό πολέµου (ν. 3481/1956)
Αdditional Protocol on the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I)
Πρόσθετο πρωτόκολλο για την προστασία των θυµάτων διεθνών ένοπλων συγκρούσεων (ν. 1786/1988)
Additional Protocol on the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II)
Πρόσθετο πρωτόκολλο για την προστασία των θυµάτων µη διεθνών ένοπλων συγκρούσεων (ν. 2105/1992)
Declaration on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women
∆ιακήρυξη για την εξάλειψη όλων των µορφών διακρίσεων κατά των γυναικών
Declaration on the Elimination of Violence against Women
∆ιακήρυξη για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών
Convention Relating to the Status of Refugees (1951 Convention) Σύµβαση για το καθεστώς των προσφύγων του 1951 (ν.δ. 3989/1959)
Περιεχόµενα
1 Γενικές αρχές
2 Κανόνες δεοντολογίας και νόµιµης συµπεριφοράς
3 Η αστυνόµευση στις δηµοκρατικές κοινωνίες
4 Η αρχή της µη διάκρισης κατά την επιβολή του νόµου
5 Αστυνοµικές έρευνες
6 Σύλληψη
7 Κράτηση
8 Χρήση βίας
9 Καταλογισµός ευθύνης για τη χρήση βίας και πυροβόλων όπλων
10 Συνθήκες που επιτρέπουν τη χρήση πυροβόλων όπλων
11 Προϋποθέσεις χρήσης πυροβόλων όπλων
12 Μετά τη χρήση πυροβόλων όπλων
13 ∆ιασάλευση της τάξης
14 Καταστάσεις έκτακτης ανάγκης
15 Ένοπλες συγκρούσεις
16 Προστασία ανηλίκων
17 Τα δικαιώµατα των γυναικών
18 Πρόσφυγες
19 Αλλοδαπες-οι
20 Θύµατα
21 Αστυνοµικός έλεγχος και Αστυνοµική ∆ιοίκηση
22 Οι σχέσεις της Αστυνοµίας µε την κοινότητα
23 Παραβιάσεις των ∆ικαιωµάτων της-του Ανθρώπου από την Αστυνοµία
∆ιεθνείς κανόνες προστασίας των ∆ικαιωµάτων της-του Ανθρώπου
κατά την Επιβολή του Νόµου 1
1 Γενικές αρχές
Το ∆ιεθνές ∆ίκαιο ∆ικαιωµάτων της-του Ανθρώπου είναι δεσµευτικό για όλα τα κράτη και τους φορείς τους, συµπεριλαµβανοµένων των αστυνοµικών 2.
Τα ∆ικαιώµατα της-του Ανθρώπου συνιστούν αντικείµενο του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και διεθνούς ελέγχου 3.
Οι υπεύθυνες-οι για την επιβολή του νόµου έχουν υποχρέωση να γνωρίζουν και να εφαρµόζουν τους διεθνείς κανόνες για τα ∆ικαιώµατα της-του Ανθρώπου 4.
2 Κανόνες δεοντολογίας και νόµιµης συµπεριφοράς
Τα ∆ικαιώµατα της-του Ανθρώπου απορρέουν από την εγγενή αξιοπρέπεια της-του ανθρώπου 5.
Οι υπεύθυνες-οι για την επιβολή του νόµου οφείλουν σε όλες τις περιπτώσεις να σέβονται και να υπακούουν το νόµο 6.
Οι υπεύθυνες-οι για την επιβολή του νόµου οφείλουν σε όλες τις περιπτώσεις να ανταποκρίνονται στα καθήκοντα που τους αναθέτει ο νόµος, υπηρετώντας την κοινωνία και προστατεύοντας όλα τα άτοµα από παράνοµες πράξεις, σύµφωνα µε τον υψηλό βαθµό ευθύνης που απαιτείται από το επάγγελµά τους 7.
Οι υπεύθυνες-οι για την επιβολή του νόµου οφείλουν να µη διαπράττουν οποιαδήποτε πράξη διαφθοράς. Oφείλουν να αντιτίθενται σε κάθε τέτοια πράξη και να την καταπολεµούν 8.
Οι υπεύθυνες-οι για την επιβολή του νόµου οφείλουν να σέβονται και να προστατεύουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να επιβάλλουν και να υποστηρίζουν τα δικαιώµατα όλων των ανθρώπων 9.
Οι υπεύθυνες-οι για την επιβολή του νόµου οφείλουν να αναφέρουν αρµοδίως κάθε παραβίαση των νόµων, κωδίκων και αρχών που προστατεύουν και προωθούν τα ∆ικαιώµατα της-του Ανθρώπου 10.
Όλες οι πράξεις των οργάνων της Αστυνοµίας οφείλουν να σέβονται τις αρχές
της ισότητας, της αναγκαιότητας, της µη διάκρισης, της αναλογικότητας και του ανθρωπισµού 11.3 Η αστυνόµευση στις δηµοκρατικές κοινωνίες
Κατά την άσκηση των δικαιωµάτων και των ελευθεριών τους όλες-όλοι ανεξαιρέτως υπόκεινται αποκλειστικά και µόνο στους περιορισµούς που ορίζονται από το νόµο. 12.
Ως περιορισµοί στην άσκηση των δικαιωµάτων και των ελευθεριών νοούνται µόνον όσοι είναι απαραίτητοι για την αναγνώριση και το σεβασµό των δικαιωµάτων των άλλων και για την εφαρµογή των θεµιτών επιταγών της ηθικής, της δηµόσιας τάξης και της γενικής ευηµερίας σε µια δηµοκρατική κοινωνία 13.
Όλες-οι ανεξαιρέτως έχουν το δικαίωµα συµµετοχής στη διακυβέρνηση της χώρας τους είτε άµεσα είτε έµµεσα, µε την ελεύθερη εκλογή αντιπροσώπων 14.
Η λαϊκή θέληση είναι το θεµέλιο της κυβερνητικής εξουσίας 15.
Η λαϊκή θέληση εκφράζεται µε περιοδικές, ελεύθερες εκλογές στις οποίες εφαρµόζεται η καθολική, ίση και µυστική ψηφοφορία 16.
Όλα τα µέλη οργάνων υπεύθυνων για την επιβολή του νόµου λογοδοτούν στην κοινότητα ως σύνολο, την εκπροσωπούν και ανταποκρίνονται στις ανάγκες της 17.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
*1 Οι σηµειώσεις παραπέµπουν στα επίσηµα κείµενα διεθνών συµφωνιών και κανόνων. Για την ακρίβεια της απόδοσης των διατυπώσεων ισχύ έχει η διατύπωση στη γλώσσα του πρωτοτύπου.
2* ∆IEΘNEΣ ΣYMΦΩNO ΓIA TA ΑΤΟΜΙΚΑ KAI ΠOΛITIKA ∆IKΑIΩMATA (στο εξής: ∆IEΘNEΣ ΣYMΦΩNO), άρθρο 2(3).
3* XAPTHΣ TΩN HNΩMENΩN EΘNΩN (στο εξής: XAPTHΣ), εισαγωγή, άρθρα 1 και 55(γ).
4* ∆IEΘNEΣ ΣYMΦΩNO, άρθρο 2(3), KΩ∆IKAΣ ΤΩN HNΩMENΩN EΘNΩN ΓIA TH ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ (στο εξής: KΩ∆IKAΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ OHE), άρθρο 2.
5* OIKOYMENIKH ∆IAKHPYΞH ΓIA TA ∆IKAIΩMATA ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (στο εξής: OIKOYMENIKH ∆IAKHPYΞH), προοίµιο και άρθρο 1.
6* KΩ∆IKAΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ OHE, άρθρα 1 και 8.
7* KΩ∆IKAΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ OHE, άρθρο 1.
8* KΩ∆IKAΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ OHE, άρθρο 7
9* KΩ∆IKAΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ OHE, άρθρο 2.
10 * KΩ∆IKAΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ OHE, άρθρο 8, BAΣIKEΣ APXEΣ ΓIA TH XPHΣH ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ ΟΠΛΩΝ (στο εξής: APXEΣ ΓIA OΠΛA KAI BIA), αρχές 6, 11(στ), 22, 24 και 25.
11* KΩ∆IKAΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ OHE, άρθρα 2, 3, 5, 7 και 8, APXEΣ ΓIA OΠΛA KAI BIA, προοίµιο και αρχές 2, 4, 5, 9, 11, 13, 14, 15, 16, 24, 25 και 26.
12* OIKOYMENIKH ∆IAKHPYΞH, άρθρο 29(2).
13* OIKOYMENIKH ∆IAKHPYΞH, άρθρο 29(2).
14* OIKOYMENIKH ∆IAKHPYΞH, άρθρο 21(1), ∆IEΘNEΣ ΣYMΦΩNO, άρθρο 25(α)-(β).
15*OIKOYMENIKH ∆IAKHPYΞH, άρθρο 21(3), ∆IEΘNEΣ ΣYMΦΩNO, άρθρο 25(β).
16* OIKOYMENIKH ∆IAKHPYΞH, άρθρο 21(3), ∆IEΘNEΣ ΣYMΦΩNO, άρθρο 25(β).
17 * Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης 34/169 της 17ης ∆εκεµβρίου 1979 (υιοθέτηση του KΩ∆IKA ΣYMΠEPIΦOPAΣ ΤΟΥ OHE, στο εξής: απόφαση 34/169), προοίµιο, όγδοη παράγραφος, εδάφιο (α).
