Οταν το ατομικό ήταν συλλογικό…
Ζούμε με συνεχείς αναγωγές, παρελθοντολογικές αναμοχλεύσεις, καταναγκασμούς επανάληψης· μέσα στη ζάλη της ανάκλησης και το θόλωμα της μνήμης, ιδού και η καινούργια ιδέα: η «νέα μεταπολίτευση». Εννοια θολή, που πάντως επανέρχεται και συζητείται. Και προκαλεί σε αναδρομές.
Παίρνω αφορμή το βιβλίο των Κωστή Γιούργου - Τάκη Καμπύλη «Η ταράτσα της Μπουμπουλίνας» και όσα πρόσφατα ακούστηκαν στην παρουσίασή του. Δεν θα μιλήσω για το βιβλίο - άλλοι έχουν αναφερθεί εκτενέστερα και αρμοδιότερα, είτε σαν ερευνητές είτε σαν μάρτυρες, με τη διπλή έννοια της λέξης. Θα σταθώ μονάχα στη διαπίστωση του Νίκου Αλιβιζάτου ότι η πρώιμη αντίσταση στη δικτατορία λησμονήθηκε, λες και περάσαμε με ένα άλμα από τον Απρίλη του '67 στον Νοέμβριο του '73. Και στην πικρή αποστροφή της Κίττυς Αρσένη, που βασανίστηκε σ' εκείνη την «ταράτσα»: «Από ένα περίεργο φαινόμενο ιστορικού δαρβινισμού επικράτησε να ονομάζονται όσοι αντιστάθηκαν στη χούντα «γενιά του Πολυτεχνείου»». Είναι μια φράση που βαραίνει από σημασίες.
Να τι προσπαθώ να πω: ότι εκείνοι οι πρώτοι που αντιστάθηκαν, μετρημένοι στα δάχτυλα, μοναχικοί και εξαιρετέοι από μια κοινωνία που απείχε ή φοβόταν, ήταν αυτοί που αναλάμβαναν ακέραιη την ευθύνη των πράξεών τους και που επικύρωναν την ηθική διάσταση της πολιτικής που ναι, ακόμα κι αν μας φαίνονται φθαρμένες οι λέξεις, στην ανιδιοτέλεια και την αυταπάρνηση βασίζεται. Χρόνια μετά, όταν το κίνημα κατά της χούντας πήρε χαρακτήρα μαζικό, όταν η Νομική εξεγέρθηκε και μάτωσε το Πολυτεχνείο κι όταν σύντομα η χούντα κατέρρευσε, γελοία και τραγική μαζί, η έννοια της ατομικής ευθύνης απολέσθηκε και οι διαφορετικές προσωπικές στάσεις εξομοιώθηκαν. Μαζί χάθηκε και το παραπλήρωμα της ατομικής ευθύνης: η ταύτιση ατομικού και συλλογικού με την υποταγή του πρώτου στο δεύτερο. Ηταν πια ίδιο το να έχεις βασανιστεί στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, να έχεις περάσει έξω από το Πολυτεχνείο ή να ακούς, κρυφά, Θεοδωράκη στο οικογενειακό ηλεκτρόφωνο. Οταν όμως η μνήμη είναι λειψή και η ιστορία γράφεται με αποσιωπήσεις, έρχονται οι στρεβλώσεις και γεννιούνται τέρατα, όπως αυτό το σκοτεινό νεφέλωμα, το φτιαγμένο από εμμονές και εννοιακές συγχύσεις, που οδήγησε στη σημερινή πολιτική αποτελμάτωση, στον κοινωνικό μαρασμό, στην απόλυτη κυριαρχία του ατομικού σε βάρος του συλλογικού.
Γιατί όταν η ατομική ευθύνη εξαερώνεται και διαχέεται η έννοιά της σε ένα απροσδιόριστο κοινωνικό σύνολο, τότε δεν υπάρχει κανένας ένοχος σύμπραξης ή ανοχής προς δικτατορίες, νοσηρά κοινωνικά φαινόμενα, εκτροπές κάθε είδους. Ή -πράγμα που είναι το ίδιο- ευθύνονται όλοι εξίσου. Στη μεταπολίτευση ένοχοι ήταν άλλοι - λίγοι, με ονοματεπώνυμο. Οι υπόλοιποι, οι πολλοί, αξίωναν δάφνες αντιστασιακές και διεκδικούσαν την εξαργύρωσή τους - «ιδεολογική» στην αρχή, αλλά σύντομα πραγματική, υλική, οικονομικής ή εξουσιαστικής τάξης. Και βεβαίως, από το '81 και μετά, ικανοποιήθηκαν: κάθε ομάδα «διεκδικούντων» αμείφθηκε ανάλογα με τη δύναμή της κι ας ήταν από «δανεικά».
Μένει να δούμε αν στη «νέα μεταπολίτευση» η ευθύνη και πάλι θα διαχυθεί, θα μετατεθεί, με άλλα λόγια θα ακυρωθεί. Γιατί αν υπάρχει κάτι κοινό ανάμεσα στο 1974 και το 2010, είναι η ανυπαρξία διαχωριστικών γραμμών, η αδυναμία διάκρισης των λυσσαλέων ατομικισμών που βαφτίζονται συλλογικότητες για να θολώσουν τις έννοιες της υπευθυνότητας και της αλληλεγγύης. Μένει να δούμε αν θα ξαναβρούμε το νόημα των λέξεων και των πράξεων. Να δούμε αν θα καταφέρουμε να συγκροτήσουμε, επιτέλους, κοινωνία.
Το άρθρο το βρήκαμε στις 23.5.10 στην εφημερίδα Καθημερινή, γραμμένο από την Kατερίνα Σχινά στην http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_18_23/05/2010_401846
