Η φυλακή του φύλου και η «εμφιαλωμένη» φαντασία
Αλι Σμιθ
Κορίτσι συναντά αγόρι
μτφρ.: Μαίρη Σαρατσιώτη
εκδόσεις Τόπος, σ. 178, ευρώ 12,60
«Καμιά δεν μεγαλώνει χωρίς μύθους. Αυτό που μετράει είναι το τι κάνουμε με τους μύθους που μεγαλώσαμε μαζί τους», λέει μία από τις ηρωίδες της Σκωτσέζας Αλι Σμιθ, σχολιάζοντας τη διαφορετική χρήση των μύθων μέσα στον χρόνο, ανάλογα την εποχή και την αφηγήτρια.
Το «Κορίτσι συναντά αγόρι» εντάσσεται στη σειρά «Μύθοι» του οίκου Cannongate, όπου κάποιες από τις σημαντικότερες σύγχρονες συγγράφισες, εμπνεόμενες από κλασικούς μύθους, γράφουν τη δική τις εκδοχή και την αναπροσαρμόζουν στο παρόν. Μερικές από τις συμμετέχουσες επέλεξαν κάποιους από τους κλασικούς ελληνικούς μύθους -η Μάργκαρετ Ατγουντ με την «Πηνελοπιάδα» περιγράφει την εκδοχή της Πηνελόπης για τις περιπέτειες του Οδυσσέα, η Τζανέτ Γουίντερσον στο «Βάρος» αναδιηγείται τον μύθο του Προμηθέα, ενώ ο Ρώσος Βίκτορ Πελέβιν δοκιμάζεται στον μύθο του Θησέα κ.ά. Αντιθέτως, η Σμιθ επέλεξε τον μύθο της Ιφι και της Ιάνθης από τις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου, προκειμένου να σχολιάσει τη ρευστότητα των φύλων και της ταυτότητας, καθώς και τη δύναμη της αγάπης να υπερβαίνει τα στερεότυπα και να εντοπίζει τις ποιότητες εκείνες που είναι μοναδικές στην άλλη και που ελάχιστα σχετίζονται με το φύλο, χαρίζοντας έτσι νέες διαστάσεις και φτερά σε κάθε ταπεινή, επίπεδη ζωή. Αυτό που κυρίως διαφαίνεται στο αφήγημα της Σμιθ είναι πως αν δεν προσδώσουμε στη ζωή μας μια μυθική ποιότητα, αν δηλαδή συρρικνώσουμε τη φαντασία, ελλοχεύουν ο κίνδυνος της τελμάτωσης και ο μαρασμός.
Ο κόσμος και οι θάλασσές του
Η Αλι Σμιθ, με τις καινοτόμους τεχνικές της και την πειραματική της γραφή, αναδιηγείται την ιστορία της Ιφι και της Ιάνθης μέσα από τα μάτια δύο αδελφών που ζουν στο Ινβέρνες της Σκοτίας, της Ιμογένης και της Ανθειας Γκαν. Και οι δύο εργάζονται για την εταιρεία Pure, που πουλάει εμφιαλωμένο νερό, και μέσα σε μικρό διάστημα τις δίνεται η ευκαιρία να ζήσουν τον μύθο με το δικό τις τρόπο: βιώνοντας τη μεταμορφωτική δύναμη της αγάπης. Το μυθικό στοιχείο είναι εκείνο που βοηθάει στη μετατόπιση, εμπνέει αλλαγές και ανατροπές, καθώς στον μύθο η κάθε είδους ρευστότητα είναι δεδομένη -θεμελιώδης αρχή της ίδιας της ζωής.
Η Σμιθ επανεξετάζει τον μύθο του Οβίδιου από τη γυναικεία οπτική και μας δίνει με γλαφυρές περιγραφές τον έρωτα της Ιφι που γεννήθηκε κορίτσι, αλλά η μητέρα της για να γλιτώσει τη βρεφοκτονία, που ήταν η μοίρα πολλών κοριτσιών της εποχής, τη ντύνει με ρούχα αγορίστικα και τη μεγαλώνει σαν αγόρι. Η Ιφις ερωτεύεται την όμορφη Ιάνθη και ορίζεται η μέρα του γάμου. Οσο η μέρα πλησιάζει τόσο μεγαλώνει και η απειλή τής επικείμενης αποκάλυψης.
[...]
Την παραμονή του γάμου η Ισις, η αιγύπτια θεότητα, αναλαμβάνει και μεταμορφώνει την Ιφι σε αγόρι. Και όπως γράφει ο μεταφραστής και σχολιαστής των «Μεταμορφώσεων» του Οβίδιου στη γλώσσα μας, Θεόδωρος Παπαγγελής στο «Σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους», Gutenberg, 2009, σχολιάζοντας το παράδοξο της «αφύσικης» λίμπιντο της Ιφιδος: «...ο Οβίδιος γι' άλλη μια φορά ταχυδακτυλουργεί με τις οδυνηρές αυτοσυνειδησίες ενός υποκειμένου που είναι αντιμέτωπο με την ταυτότητά της και που πασχίζοντας να την ορίσει κινείται ακροβατικά στη λεπτή γραμμή που χωρίζει τη ρεαλιστική παραίτηση από την ακαταμάχητη φαντασίωση».
Το φύλο της φαντασίας
Η Ανθεια ερωτεύεται ακαριαία τη Ρόμπιν, όταν τη βλέπει να φοράει το κιλτ της, τη σκοτσέζικη φούστα της, και να γράφει στους τοίχους αντικαπιταλιστικά συνθήματα. Στην αρχή την περνάει για αγόρι, αλλά την ερωτεύεται και τότε το φύλο παύει να έχει σημασία καθώς η συγγραφέας περιγράφει την έκσταση της σεξουαλικής ένωσης ως κατάργηση των στερεοτύπων και των ορίων, με μια γραφή φορτισμένη προκειμένου να αποδοθεί η διονυσιακή πληρότητα και η συναισθηματική πλημμυρίδα: «Πριν από εμάς δεν ήξερα πως κάθε φλέβα μέσα στο κορμί μου ήταν ικανή να περιέχει φως... Πραγματικά δεν ήξερα πόσο μπορούσα να ξεπεράσω την εαυτή μου. Δεν ήξερα ότι ένα άλλο σώμα μπορούσε να το κάνει αυτό στο δικό μου». Ταυτόχρονα ενεργοποιούνται μια σειρά από διαδοχικές μεταμορφώσεις, από στέλεχος πολυεθνικής, σε καλλιτέχνη γκράφιτι, λεσβία, επαναστάτρια και ερωτευμένη γυναίκα. Η αδελφή της Ιμογένη είναι λίγο πιο αργή, αλλά κι εκείνη αφήνεται στο κύμα που εισβάλλει στη ζωή τις. Επανεξετάζει τους στόχους της, βλέπει με καινούργιο κριτικό βλέμμα τις συναδέλφισες-ους της στην Pure και αφυπνίζεται όταν αντιλαμβάνεται τη διάβρωση που επιφέρει η εταιρεία στην οποία εργάζεται. Μετά την αδελφή της, παραιτείται και περνάει, χωρίς διαμαρτυρίες, στην ανεργία και σ' αυτή την κατάσταση ελευθερίας, βρίσκει ένα αγόρι και το ερωτεύεται.
Στο τρυφερό αφήγημα της Σμιθ νιώθεις πως όλα τα πλάσματα είναι έτοιμα να ερωτευθούν, μια κατάσταση ύπαρξης που ανασταίνει την κοιμισμένη επαναστάτρια και την ωθεί στο να αποκαλύψει το αληθινό της πρόσωπο, βιώνοντας έναν έρωτα που δεν στέκεται στο φύλο αλλά σε άλλες ποιότητες, στο σθένος, στην τόλμη και στην ένταση του πόθου που δεν γνωρίζει ηλικίες, φύλα, τάξεις και κλισέ, μέσα στα οποία πολλές ζουν και πεθαίνουν χωρίς να τα διαταράξουν.
Στο "Κορίτσι συναντά αγόρι" όλες υφίστανται μεταμορφώσεις: ο παππούς, που στην αρχή του βιβλίου διηγείται στις δύο αδελφές παραμύθια (και όχι η γιαγιά), ήταν κάποτε κορίτσι και ως κορίτσι έγραφε συνθήματα στο γήπεδο του γκολφ ρίχνοντας οξύ πάνω στο γρασίδι και πήγε φυλακή. Οταν αργότερα αλλάζει φύλο και ερωτεύεται τη γιαγιά τις, δεν θα επιτρέψει να γεράσουν και θα φύγουν ταξίδι με το σκάφος τις για όλες τις θάλασσες του κόσμου.
Οι μύθοι είναι οικουμενικές ιστορίες που μας υπενθυμίζουν πώς είναι να είσαι ανθρώπινη. Η κάθε συγγράφισα οφείλει να υπενθυμίζει στις αναγνώστριες της πως πρέπει να υπερασπίζονται τη δική τις μυθολογία, αδιαφορώντας για το κόστος.
Το άρθρο το βρήκαμε στις 3.7.10 στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, γραμμένο από την Αργυρώ Μαντόγλου στην http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=178810
