ΑΡΧΙΖΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΚΑΙ ΦΘΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ, ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΔΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΜΠΑΤΛΕΡ ΑΡΧΙΣΕ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΝΑ ΜΕΤΑΦΡΑΖΕΤΑΙ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
[...]
Το σίγουρο είναι ότι αν η Τζούντιθ Μπάτλερ είχε ποτέ δει την "Καλλονή" [ελληνική ταινία], θα την είχε λατρέψει. Η Αμερικανίδα καθηγήτρια του Βerkeley έχει τα είκοσι τελευταία χρόνια ασκήσει ακραία επιρροή στις σπουδές του φύλου (gender studies), στην έμφυλη προβληματική της δυτικής κουλτούρας και στον λεσβιακό και γυναικείο ακτιβισμό, ακριβώς γιατί έπεισε να κοιτάξουμε καλύτερα αυτό το «ξανά και ξανά». Τις επαναληπτικές, δηλαδή, περιγραφές και πρακτικές διά των οποίων δεν γεννιέται, αλλά γίνεται, η γυναίκα , όχι μόνο ως κοινωνική (όπως θα ήθελε η παραδοσιακή λεσβιακή, γυναικεία κριτική) αλλά και ως «φυσική» κατηγορία. Η Μπάτλερ αρχίζει από το γνωστό «γυναίκα δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι» της Σιμόν ντε Μποβουάρ, και προσπαθεί να δει τους τρόπους με τους οποίους καμιά «γίνεται», ανακαλεί δηλαδή και ενδύεται το (κοινωνικό) φύλο έτσι όπως αυτό της επιβάλλεται. Μέχρις εδώ, χωράφια κλασικού [λεσβιασμού], φεμινισμού, θα πείτε. Μόνο που, εκεί κάπου, η φιλόσοφος κάνει μια ριζοσπαστική στροφή. Η Μπάτλερ αφενός επιμένει ότι το (κοινωνικό) φύλο δεν το φοράει καμιά μια και καλή. Από τη στιγμή που η μαμή θα αναγγείλει «κορίτσι» [...] αρχίζει μια ατέλειωτη σειρά από παρόμοιες επιτελεστικές «εγκλήσεις», στιγμές δηλαδή που το άτομο καλείται να συμμορφωθεί με ένα (κοινωνικό) φύλο. Η περιγραφή «κορίτσι», «γυναίκα» γίνεται έτσι προσταγή που δημιουργεί όχι μόνο το (κοινωνικό) φύλο, αλλά το ίδιο το υποκείμενο, τα όρια, τις συνιστώσες του. Τόση ώρα βάζω το (κοινωνικό) σε παρένθεση, διότι εκεί κάπου η Μπάτλερ κάνει και το δεύτερο ριζοσπαστικό της βήμα: όλη αυτή η επιβολή, που γίνεται διά λόγου και επαναληπτικά, δεν επιβάλλει μόνο την κοινωνική πλευρά του φύλου, τη γυναίκα και τον άνδρα. Ουσιαστικά διαμορφώνει και τους όρους με τους οποίους σκεφτόμαστε και τη «φυσική» πλευρά του φύλου, τη «βαθιά δομή» γυναικότητας και ανδρισμού κι ακόμα παραπέρα, τις ίδιες τις κατηγορίες «θηλυκό» και «αρσενικό». Την Μπάτλερ δεν την ενδιαφέρει να δείξει πού σταματάει η επικράτεια του λόγου και πού αρχίζει η «πραγματικά» φυσική καταγωγή των φύλων, οι χρωμοσωματικές διαφορές και οι βιολογικές προδιαθέσεις (βάζει δηλαδή σε παρένθεση την ιδέα «καθαρά βιολογικό φύλο»). Αντίθετα, ασχολείται με το πώς ο λόγος που διαχέει γνώση και εξουσία καλείται να βάλει τα πράγματα (και τις ανθρώπους) στη θέση τες, να ρίξει δηλαδή ένα χοντρό συγύρισμα και να διαμορφώσει κατηγορίες μονοκόμματες και σταθερές τόσο ως προς το κοινωνικό φύλο (gender) όσο και το «φυσικό» φύλο (sex). Ένα πλέγμα (matrix) ετεροκανονικών αναφορών και σχέσεων εξουσίας ορίζει αυτές τις κατηγορίες φύλου και, κυρίως, πετάει στο συγύρισμα ό,τι βρίσκει ανάμεσα. Έτσι φτιάχονται τα «σώματα που έχουν ύλη και σημασία» (bodies that matter), τα σώματα αυτά στα οποία αναγνωρίζουμε, ταυτόχρονα, κοινωνικό σκοπό, πολιτική νομιμότητα και φυσική τοποθεσία. Κι έτσι πετιούνται ως απορρίμματα όλα τα υπόλοιπα· εκείνα τα σώματα που δεν προσγράφονται στην ετεροφυλόφιλη και παραδοσιακά αναπαραγωγική κοινωνική επιταγή, η λεσβία, οι αμφισεξουαλικές-οί, οι τρανς, η αδερφή, η-ο τραβεστί, οι ερμαφρόδιτες-οι· εκείνα τα σώματα που δεν κατονομάζονται και δεν χαρτογραφούνται, που αλλάζουν, που παίζουν, που είναι ρευστά, που διαλύονται ώστε να ξανασυντεθούν ως άλλα (σε επίπεδο φαντασιακό, βιοτεχνολογικό ή κάπου ανάμεσα). Εδώ η επόμενη ριζοσπαστική στροφή: ναι μεν το υποκείμενο δεν προηγείται, μα κατ΄ έναν τρόπο συν-καλείται απ΄ αυτό το έμφυλο συγύρισμα (σαν να ξυπνάς πιασμένος σ΄ ένα δίχτυ και να μη μπορείς να διανοηθείς εαυτό πριν απ΄ αυτό)· πλην όμως, δεν είναι καταδικασμένο σε μια παθητική αποδοχή αυτού του ετεροκανονικού πλέγματος απ΄ τα βρόχια του οποίου, ούτως ή άλλως, κανείς δεν θα μπορέσει και ποτέ να το βγάλει εντελώς. Αντίθετα, μέσα στο ίδιο αυτό πλέγμα, αναπαράγοντας αλλά και παρωδώντας τις επιταγές του, μπορεί καμιά να δείξει τα όρια και την τεχνητότητά του. Μπορεί να υπονομεύει καμιά το ετεροφυλόφιλο πλέγμα, λέει η Μπάτλερ, υπερυιοθετώντας παροδικά τους κανόνες του, επιμένοντας στις ατέλειες και τις ασυνέπειές του, θυμίζοντας και επαναπροβάλλοντας τα σώματα- απορρίμματα/ τα σώματα που έμειναν χωρίς σημασία και υλ(οποιητ)ική χαρτογραφία. Κι ακόμα πιο καίρια: διεμβολίζοντας τον κυριαρχικό λόγο της έμφυλης κανονικότητας με τον πιο φανερά χυμένο στον χρόνο, διάφωνο και πολλαπλό, λόγο της επιθυμίας και της σεξουαλικότητας.
Το άρθρο το βρήκαμε στην εφημερίδα τα Νέα στις 8.8.09, γραμμένο από τον Δημήτρη Παπανικολάου, λέκτορα Πολιτισμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, στην http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4530620. Η φωτογραφία είναι παρμένη από την εφημερίδα τα Νέα και απεικονίζει την κα. Μπάτλερ
Το βιβλίο "Σώματα με σημασία, οριοθετήσεις του "φύλου" στον λόγο" της Μπάτλερ κυκλοφόρησε νωρίς την άνοιξη του 2009. Η μετάφραση είναι εξαιρετικά προβληματική, δεν εξηγεί με σαφήνεια σειρά όρων, μοιάζει περισσότερο σαν ελληνοποιημένη αγγλική. Κρίμα γιατί η ελληνική γλώσσα έχει τέτοιο πλούτο που μπορεί να βρει ακριβής αντιστοιχίες οποιασδήποτε γλώσσας.
Σύντομα ακολούθησε το "Ευάλωτη ζωή, οι δυνάμεις του πένθους και της βίας" που μιλά για τις συνέπειες της βίας και του πένθους, με κύρια αναφορά το κτύπημα στις 9 Σεπτέμβρη στην Αμερική, με την ίδια προβληματική μετάφραση. Ας με συχωρέσουν όσες-οι μετέφρασαν αλλά πεποίθησή μας είναι ότι ένα βιβλίο (τέτοιου μεγέθους) οφείλει να είναι κατανοητό χωρίς ρηματοποιήσεις ουσιαστικών ή/και επιθέτων. Η περιφραστικότητα πολλές φορές, είναι ένα κλειδί που ξεκλειδώνει πολυσήμαντες λέξεις.
Ανυπομονούμε να κυκλοφορήσει και το "Trouble gender" του οποίου η κυκλοφορία στην Αμερική έτυχε θριάμβου. Ευαγγελία Βλάμη
