Νέα παρουσίαση των συλλογών του παρισινού Κέντρου Πομπιντού: Γιατί να επιλεγεί ως μοναδικό κριτήριο η γυναικεία υπογραφή;
Και μάλιστα όχι στο πλαίσιο του γυναικείου κινήματος και των αλλαγών που επέφερε στο χώρο της τέχνης, όπως συνέβη πριν από λίγο καιρό με μια ανάλογη έκθεση του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Λος Αντζελες, που έκανε τον γύρο του κόσμου (χωρίς να έρθει παραδόξως στο Παρίσι), αλλά απλώς του θηλυκού γένους; Πώς είναι δυνατόν η όποια κατηγοριοποίηση (κάποιες-οι χρησιμοποιούν τον όρο «γκετοποίηση») να γονιμοποιήσει μια ουσιαστική συζήτηση γύρω από τη θέση της γυναίκας στον χώρο της τέχνης και κατ' επέκταση της κοινωνίας; Δεν είναι ανησυχητική η ανάγκη καταμέτρησης των ποσοστών γυναικείας παρουσίας στις δημόσιες συλλογές επιπλέον σε καιρούς δύσκολους, όπως οι τωρινοί, που προσπαθούμε να απαλλαχθούμε από τις όποιες ταυτότητες (φυλετικές, θρησκευτικές κ.λπ.); Η έκθεση «elles@centrepompidou» αποτελεί ασφαλώς ένα επικοινωνιακό τέχνασμα, προκειμένου να αναβαθμιστεί το 16% των συλλογών του παρισινού μουσείου: 200 καλλιτέχνιδες εκθέτουν περισσότερα από 500 έργα τους σε μια επιφάνεια 6.000 τ.μ. Σημειώνουμε πως το 40% των συλλογών αφορά νέα αποκτήματα, καθώς αγοράστηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια. Το εγχείρημα, το οποίο διαφημίστηκε ως μοναδικό στην ιστορία των μουσείων μοντέρνας τέχνης, αποδεικνύεται περισσότερο δημοφιλές από προηγούμενες παρουσιάσεις των συλλογών του Πομπιντού (θυμίζουμε πριν από τρία χρόνια την «Κίνηση των εικόνων» με άξονα τον διάλογο μεταξύ κινηματογράφου και πλαστικών τεχνών) αλλά και ανώδυνο, καθώς στρέφει την προσοχή μας μακριά από τη σημερινή κοινωνική και οικονομική παγκόσμια κρίση.
Δυναμικές, αλλά στο περιθώριο
Ωστόσο, ήδη από το εισαγωγικό της κομμάτι, η πρόταση της ομάδας επιμέλειας έχει ενδιαφέρον. Ο πρόλογος αφιερώνεται σε εμβληματικές γυναικείες παρουσίες του εικοστού αιώνα με λιγοστά αλλά τρανταχτά ονόματα να παίρνουν τη θέση τους δίπλα σε μεγάλες αντρικές υπογραφές. Εργα της Σουζάν Βαλαντόν, της Σόνια Ντελονέ, της Φρίντα Κάλο, της Ναταλία Γκοντσαρόβα, της Αννα Οχ, της Ντόρα Μάαρ, της Κλοντ Καν έρχονται να μας θυμίσουν τις δυναμικές γυναίκες που έδρασαν συχνά στους κύκλους των πρωτοποριών του εικοστού αιώνα, όπως ο ντανταϊσμός, ο σουρεαλισμός και ιδιαίτερα ο ρωσικός κονστρουκτιβισμός, χωρίς να γνωρίσουν στις περισσότερες περιπτώσεις δόξα ανάλογη με εκείνη των συναδέλφων τους.
Το κύριο τμήμα της έκθεσης καταλαμβάνει ολόκληρο το τέταρτο επίπεδο του παρισινού μουσείου. Χρονικά «καλύπτει» την περίοδο από το 1960 ώς τις μέρες μας. Το ενδιαφέρον της παρουσίασης οφείλεται τόσο στη δύναμη των ίδιων των έργων, που αποδεικνύουν ότι αντέχουν (παρά τον προγραμματικό κάποιες φορές χαρακτήρα τους) στον χρόνο, όσο και στον γόνιμο διάλογο που ανοίγει ο συσχετισμός για παράδειγμα οπτικών ντοκουμέντων από ριζοσπαστικές περφόρμανς της δεκαετίας του 1970 με εννοιολογικά έργα από τη δεκαετία του 1980. Η επιλογή της θεματικής (και όχι χρονολογικής) παρουσίασης μας επιτρέπει π.χ. να αναλογιστούμε πόσο η γυναικεία καλλιτεχνική δημιουργία συνέβαλε στην κατάργηση των ορίων μεταξύ υψηλής και χαμηλής τέχνης, στη (θεσμική) νομιμοποίηση των νέων μέσων (φωτογραφία, βίντεο) αλλά και στη μίξη των ειδών παίζοντας μεταξύ άλλων πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκδήλωση του μεταμοντερνισμού.
Αναφέρω ενδεικτικά το «άνοιγμα» της έκθεσης με τρία γλυπτά της Νίκι ντε Σεν Φαλ (μεταξύ των οποίων η γνωστή «Νύφη» του 1963) αλλά και την παρουσίαση εμβληματικών έργων στον κεντρικό διάδρομο. Εδώ βλέπουμε, μεταξύ άλλων, ονόματα δημοφιλή, όπως η Ορλάν, η Ρεμπέκκα Χορν, αλλά και οι ριζοσπαστικές γυναικείες ομάδες Guerilla Girls με το «Πλεονεκτήματα του να είσαι μια γυναίκα καλλιτέχνις» από το 1988.
Ενα δικό τες μουσείο
Πέρα από τις αναμενόμενες ενότητες για τη σωματική τέχνη (body art) με βίντεο και φωτογραφίες από δράσεις της Βάλι Εξπορτ, της Χάνα Βίλκε και της Μαρίνα Αμπράμοβιτς, στις πλέον ενδιαφέρουσες αίθουσες ανήκει εκείνη που αφιερώνεται στο ιδιωτικό πεδίο (καλλιτεχνικό ή προσωπικό) και στη σχέση του με τον δημόσιο, εκθεσιακό χώρο, δανειζόμενη τον τίτλο της από το δοκίμιο της Βιρτζίνια Γουλφ «Ενα δικό σου δωμάτιο». Στην υποβλητικά φωτισμένη αίθουσα συνυπάρχουν διαφορετικές γενιές καλλιτεχνίδων όπως η Δωροθέα Τάνινγκ και η σουρεαλιστική της εγκατάσταση «Δωμάτιο 202, Ξενοδοχείο Pavot» (1970), η νικήτρια το 2007 του βραβείου «Μαρσέλ Ντισάν» Τατιάνα Τρουβέ με την εγκατάσταση «Rock» στα όρια μινιμαλιστικής και εννοιολογικής τέχνης και η Σοφί Καλ με το γνωστό «Ξενοδοχείο» από τις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Στις έξυπνες θεματικές που διευρύνουν τις κατηγοριοποιήσεις της ιστορίας της τέχνης ανήκει τέλος η ενότητα που αφιερώνεται στην αφήγηση και γενικότερα τον λόγο, αποδομώντας με χιούμορ και καυστικότητα φαλλοκρατικά και σεξιστικά σλόγκαν από το χώρο της διαφήμισης και γενικότερα των μίντια. Στη θεματική αυτή παρουσιάζεται η Μπάρμπαρα Κρούγκερ, η Τζένι Χόλτζερ, η Ντομινίκ Γκονζάλεθ-Φόερστερ, αλλά και η Ανιές Θερνάουερ με τα «Πορτρέτα» της που αλλάζουν το γένος σε διάσημα αντρικά ονόματα («Ανι Γουόρχολ», «Φρανσίν Μπέικον» κ.λπ.) και σε ένα μόνο γυναικείο, αυτό της Λουίζ Μπουρζουά.
Πέρα από το γεγονός ότι το Κέντρο Πομπιντού μάς προτείνει μια ανάγνωση της ιστορίας της τέχνης με κριτήριο το φύλο, το νέο στήσιμο των συλλογών του μας δίνει τουλάχιστον την ευκαιρία να δούμε έργα που εκτίθενται σπάνια, αλλά και να ανιχνεύσουμε την επίδραση του γυναικείου κινήματος στις συνθήκες της καλλιτεχνικής δημιουργίας, τους νόμους της αγοράς, αλλά και τον ρόλο της καλλιτέχνιδας στο κοινωνικό σύνολο.
* Η έκθεση ξεκίνησε στις 24.5.09 και θα διαρκέσει ώς τον Μάιο του 2010.
Η πρώτη φωτογραφία είναι το έργο «Action Autoportrait(s): mise en condition/contraction», της Gina Pane, την φωτογραφία την πήραμε από την εφημερίδα Ελευθεροτυπία.
Το άρθρο το βρήκαμε στις 19.8.09, στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, γραμμένο από την Κάτια Αρφαρά στην http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes&id=74208
Οι κυρίες Jacqueline Hyde, εκ μέρους του Κέντρου Πομπιντού και η Camille Morineau, υπεύθυνη για την οργάνωση της έκθεσης και της συγκέντρωσης εκθεμάτων, μας λένε:
[...]
Η κα. Jacqueline Hyde λέει: Η έκπληξη, όπως είναι η έκθεση " elles-αυτές", αποτελεί παράδοση για το Πομπιντού. Η τρίτη θεματική παρουσίαση της συλλογής, θα ακολουθήσει "Μεγάλη Έκρηξη-Big Bang", ένα εκρηκτικό μίγμα των καλλιτεχνικών ιδεών και των μέσων που εμφανίστηκαν το 2005, στη έκθεση "Κίνημα των Eικόνων", μια εξερεύνηση της τέχνης και του κινηματογράφου, το 2006-2007. Η νέα εγκατάσταση σημαίνει πως είναι μια εναλλασόμενη ιστορία και όχι μια γυναικεία μπροσούρα-φυλλάδιο.
"Στο μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης", λέει η κα. Morineau, "δείχνουμε
ότι η ιστορία των γυναικών του 20ού αιώνα σε διάφορες μορφές τέχνης, είναι
αρκετά παρόμοια με αυτά που έχουμε γενικώς στις μόνιμες συλλογές".
Αλλά έπρεπε η έκθεση αυτή να "επιτεθεί" μετακινούμενη στην σύγχρονη τέχνη, όπως η Εννοιολογική και η Μινιμαλιστική τέχνη, η οποία καθιερώθηκε κατά ένα μεγάλο μέρος από
άνδρες καλλιτέχνες και κριτικούς.
"Πρέπει να παρουσιάσετε γυναίκες που δεν ήθελαν να είναι μέρος του κινήματος ή όποίες είναι τυπικά μέρος του κινήματος αλλά δεν συμφώνησαν με αυτό, ασκώντας του κριτική" συνέχισε η κα. Morineau. " Λοιπόν, τι κάνετε με αυτό" Τονίζετε το γεγονός ότι οι γυναίκες θέλησαν να είναι εκτός του κινήματος ή τις ενσωματώνετε-εντάσετε; Υπάρχει ένα παράδοξο που πρέπει να λυθεί.
"Πρέπει να έχετε μια ισχυρή συλλογή για να κάνετε αυτό", λέει η κα. Morineau. "Θέλετε το αποτέλεσμα να είναι καλό". "Και αυτό σήμαινε μια ενεγροβόρα προσπάθεια διεύρυνσης του Pompidou" της εκμετάλλευσης μέσω των αγορών και των δωρεών". Μερικοί από τους συναδέλφους μου αντιστάθηκαν έντονα σε αυτό, λέγοντάς μου, "Camille, όχι μόνο παρουσιάσετε αποκλειστικά γυναίκες, αλλά θέλετε και να αγοράσετε μόνο έργα γυναικών. Αυτό είναι πάρα πολύ. Αλλά είχαμε κενά".
Ομάδες στήριξης, συμπεριλαμβανομένου του Λος Άντζελες, οι συλλέκτριες-ες, αίθουσες τέχνης και οι καλλιτέχνιδες-ες του Centre Pompidou Foundation , έκαναν τις εργασίες των καλλιτέχνιδων που απουσιάζαν, συμπεριλαμβανομένων της Hannah Wilke, Alexis Smith, Agnes Denes και της Lygia Pape. Αλλά δεν συμπληρώθηκαν όλα τα κενά.
Σε μια συλλογή όπου οι Γαλλίδες γυναίκες αντιπροσωπεύονται καλύτερα, όπως είναι αναμενόμενο, οι προηγούμενες περίοδοι ήταν ισχνές από τις πιό πρόσφατες και οι λατινοαμερικάνικες συμμετοχές είναι σχετικά πενιχρές. Αλλά η έκθεση έχει μια ξαφνική φιλόκτήμωνα άνοδο η οποία "δημιούργησε μία δυναμική", λέει η κα.Morineau, "η οποία ελπίζω να διαρκέσει".
"Το 17% από τις 5.000 καλιτέχνιδες-ες που παρουσιάζονται στην σταθερή έκθεση του κέντρου Πομπιντού είναι γυναίκες". Ακόμη κι έτσι η κα. Morineau ήταν δύσκολο να επιλέξει. Στην έκθεση "Elles-Αυτές" θα συμπεριληφθεί ένα τέταρτο των έργων, γυναικών καλιτέχνιδων από την σταθερή έκθεση του κέντρου Πομπιντού.
"Είμαι πραγματικά ευτυχής που θα μπορέσω να το κάνω αυτό", λέει η κα. Morineau. "Στην Αμερική, σκέφτεστε για την γυναικεία τέχνη. Στη Γαλλία, ποτέ. Δεν τίθεται θέμα. Εάν δεν υπάρχει ως θέμα, δεν υπάρχει και καμία δυνατότητα συζήτησης. Για μένα, αυτό είναι το μεγάλο ζήτημα για να κάνω αυτή την έκθεση. Με την έκθεση αυτή θέτουμε την γυναικεία τέχνη ως θέμα"
Το δεύτερο άρθρο το βρήκαμε και το μεταφράσαμε στην 19.8.09, από την ηλεκτρονική σελίδα της Los Angeles Time, http://www.latimes.com/la-ca-elles24-2009may24,0,719288.story, γραμμένο από την suzanne.muchnic@latimes.com.
Η δεύτερη φωτογραφία,ΖΗΤΩ Η ΓΥΝΑΙΚΑ: της Σούζαν ΒαλαντονιΑ'ς "Το μπλε δωμάτιο" 1923, είναι μέρος της έκθεσης και την πήραμε από την προαναφερόμενη ηλεκτρονική σελίδα.
Ανάμεσα στις γυναίκες που εκθέτουν έργα στο κέντρο Μπομπιντού, υπάρχουν πολλές λεσβίες αλλά για άλλη μια φορά πέρασαν με τον όρο γυναίκες. Ένας ακόμη τρόπος για να παραμένει αόρατη η συμμετοχή-δράση των λεσβιών και του κινήματός τες. Ευαγγελία Βλάμη.
