Η περίπτωση της 18χρονης Κάστερ Σεμένια, της αθλήτριας των 800 μέτρων από την Αφρική, της οποίας το χρυσό μετάλλιο αμφισβητήθηκε στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του Βερολίνου την προηγούμενη εβδομάδα εξαιτίας κάποιων αμφιβολιών για το φύλο της, έβαλε πολύ κόσμο σε σκέψεις.
Ποια είναι γυναίκα, ποιος είναι άνδρας, και πόσος «χώρος» αχαρτογράφητος ακόμη υπάρχει ανάμεσα σε αυτές τις έννοιες όταν τον Δεκέμβριο του 1980 η Στανισλάβα Βαλασίεβιτζ έπεφτε νεκρή στη διάρκεια ανταλλαγής πυροβολισμών μεταξύ ληστών και αστυνομικών στο Κλίβελαντ του Οχάιο, η έκπληξη δεν ήταν για το πώς γίνεται μια 69χρονη να είναι συνεργός σε ένοπλη ληστεία, ούτε για το ότι η γυναίκα αυτή ήταν κάτοχος ολυμπιακών μεταλλίων, παγκοσμίων επιδόσεων στα 100 μέτρα και επίλεκτο μέλος της αμερικανικής κοινωνίας, αφού είχε πάρει την υπηκοότητα το 1947. Η τότε κοινωνία ταράχτηκε από τις πληροφορίες που διέρρευσαν, προφανώς μετά τη νεκροψία, ότι η παλιά αυτή αθλήτρια είχε ανδρικά γεννητικά όργανα. Τι έκπληξη! Και το χρυσό και το αργυρό μετάλλιο το 1932 και το 1936 λοιπόν που είχε πάρει και οι παγκόσμιες επιδόσεις και οι επίσημες αναγορεύσεις της σε αθλήτρια της χρονιάς θα έπρεπε όλα να ακυρωθούν και να ψάχνουν ποιες άλλες ήταν πιο δίκαιο να τα έχουν πάρει; Και για εκείνες δεν θα έπρεπε να είμαστε σίγουρες-οι ότι ήταν «πραγματικές γυναίκες»; Γιατί από μια στιγμή και μετά ο κόσμος άρχισε να αμφισβητεί και να υποψιάζεται τις πάσες-ες και τα πάντα. Μπορεί να ήταν γνωστή η περίπτωση Ράτγεν, όπου ένας άνδρας, ο Χέρμαν, στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου το 1936 εξαναγκάστηκε, όπως ομολόγησε ύστερα από πίεση ανθρώπων του ναζιστικού καθεστώτος, να εμφανιστεί ως «Ντόρα» Ράτγεν. Και σίγουρα έχει μείνει στην ιστορία η Πολωνή Κλομπουκόφσκα, με δύο μετάλλια στους Ολυμπιακούς του Τόκιο, ως η πρώτη που αποκλείστηκε από όλους τους αγώνες όταν τελικά απέτυχε να περάσει τον έλεγχο των χρωμοσωμάτων το 1967. Λίγες-οι ξέρουν όμως ότι έχει δει τα φώτα της δημοσιότητας και η περίπτωση της ισπανίδας αθλήτριας των εμποδίων Πεσίνιο που το 1985 δεν της επέτρεψαν στην Ιαπωνία να ξεκινήσει με τις γυναίκες! Ακόμη πιο δραματική βέβαια είναι η ιστορία της Σάντι Σαουνταρατζάν που το 2006 στους Πανασιατικούς Αγώνες, στα 25 της, μετά την εξέταση για τη διαπίστωση του φύλου, της αφαιρέθηκε το ασημένιο μετάλλιο και εκείνη με τη σειρά της προσπάθησε να αφαιρέσει τη δική της ζωή. Δεν τα κατάφερε, έζησε και σήμερα ασχολείται με μια Ακαδημία Γυμναστικής στην Ινδία χωρίς να ξέρουμε και πολλά για την ψυχική της κατάσταση.
Η αποθέωσή «της»
Με τέτοιες ιστορίες και άλλες εξίσου δραματικές γέμισαν τις τελευταίες ημέρες οι σελίδες των εφημερίδων του εξωτερικού, ενώ οι συμπατριώτισσες-ες της στη Νότια Αφρική, αντιδρώντας στα όσα έγιναν και γράφτηκαν, επεφύλαξαν στο νεαρό κορίτσι, που ξεκίνησε από κάποιο χωριό στον μακρινό Βορρά της χώρας, μεγάλη υποδοχή όταν γύρισε στην πατρίδα.
Γράμματα γράφτηκαν για το πόσο υπερήφανες-ους έκανε τις συμπατριώτισσες-ε της να αισθάνονται για αυτήν και τώρα περιμένουν όλες-οι πλέον η Διεθνής των Αθλητικών Ομοσπονδιών του Στίβου, η γνωστή μας ΙΑΑF, να δώσει τα δείγματα για εξετάσεις. Και όταν βγουν τα αποτελέσματα θα τα πάρει πρώτη και θα ανακοινώσει τι; Οτι η Κάσπερ Σεμένια θα κρατήσει ή όχι το μετάλλιό της ανάλογα με το αν είναι «πραγματική γυναίκα» ή όχι;
Κάποτε, στη δεκαετία του ΄60, ανάγκαζαν τις αθλήτριες να περπατούν σαν σε παρέλαση, γυμνές, μπροστά από τρεις γυναικολόγες-ους για να διαπιστώνουν με τα (εξασκημένα;) μάτια τους αν ήταν «τοποθετημένα» τα σωστά γεννητικά όργανα στο σωστό σώμα. Μετά βρέθηκε ότι αρκούσε να εξεταστούν μερικά κύτταρα παρμένα με ένα βαμβακάκι τυλιγμένο σε ξυλάκι, το οποίο τρίβεται με κάποια πίεση στο εσωτερικό του στόματος. Λέγεται μάλιστα σαν ανέκδοτο ότι η μόνη η οποία δεν αμφισβητήθηκε και για την οποία δεν τόλμησε ο οποιοσδήποτε αξιωματούχος να προτείνει εξέταση φύλου ήταν εκείνη την εποχή μια γυναίκα στης οποίας τις φλέβες έρεε γαλάζιο αίμα: Ο λόγος για την πριγκίπισσα Αννα της Αγγλίας, όταν συμμετείχε σε Ολυμπιακούς Αγώνες στο άθλημα της Ιππασίας.
Από τη δεκαετία του ΄90 και μετά πάντως σταμάτησαν αυτές οι εξετάσεις στους Ολυμπιακούς Αγώνες, όχι όμως στους Πανασιατικούς, και φαίνεται ότι η ΙΑΑF, η ομοσπονδία που διαχειρίζεται με επαγγελματικό τρόπο τους αγώνες του Στίβου και έχει βασικό στόχο την εμπορευματοποίησή τους, το κέρδος και τις εντυπώσεις, δίνοντας ακόμη και ράβδους χρυσού σε όποια-ον πετυχαίνει παγκόσμια επίδοση, επιμένει σε τέτοιες εξετάσεις. Προφανές το γιατί: «Είναι (ακόμη) πολλά τα λεφτά, παιδιά μου» και όταν οι άλλες αθλήτριες είδαν στο Βερολίνο την Κάστερ Σεμένια να τις αφήνει αρκετά μέτρα πίσω στον τερματισμό, άρχισαν τα παράπονα. Δεν άργησαν να βρουν και συνηγόρους στο Διαδίκτυο: «Τι δηλαδή, να σκοτώνονται αυτές στην προπόνηση και να έρχεται κάποια με ανδρικά χαρακτηριστικά και δυνατότητες να τους τρώει το ψωμί;» γράφτηκε από κάποιες-ους που βλέπουν το θέμα μόνο οικονομικά και έχουν μια οπτική μικρού παιδιού (κυριολεκτικά) για το τι είναι θηλυκό και τι αρσενικό.
Η αρχιτεκτονική του σώματος
Τα χρωμοσώματα Χ και Υ ξέρουμε από το σχολείο ακόμη ότι μας καθορίζουν με τους δύο συνδυασμούς τους, το ΧΧ και τον ΧΥ, και μας βάζουν στην κατηγορία «θηλυκό» ή «αρσενικό», διαμορφώνοντας από την κοιλιά της μητέρας μας ακόμη και τα γεννητικά μας όργανα. Είναι γνωστό μάλιστα ότι εκεί μέσα αρχίζουμε να αναπτυσσόμαστε σε ένα περιβάλλον θηλυκών ορμονών, έχουμε αρχικά ωοθήκες, κλειτορίδα, θηλές στο στήθος και μετά, αν υπάρχει το Υ χρωμόσωμα, αρχίζουν να εκκρίνονται οι ανδρικές ορμόνες. Τότε οι ωοθήκες μετακινούνται και γίνονται τελικά όρχεις. Η κλειτορίδα μεγαλώνει και γίνεται πέος, τα χείλη του υποτυπώδους κόλπου συγχωνεύονται και περιβάλλουν τους όρχεις. Οι θηλές πάντως παραμένουν και στο ανδρικό σώμα, αν και δεν πρόκειται να θηλάσει από αυτές κάποιο μωρό. Ακριβής και λεπτή όλη αυτή η διαδικασία για τη δημιουργία μιας γυναίκας ή ενός άνδρα. Επόμενο είναι ότι στον δρόμο μπορεί να συμβούν και ξεστρατίσματα. Και βιολογικά και ψυχικά.
Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον ένα μωρό στα 5.000 που γεννιούνται έχει κάποια διαταραχή σε σχέση με το φύλο του. Μπορεί, για παράδειγμα, να γεννηθείς με τον... ανδροπρεπή συνδυασμό ΧΥ αλλά η εμφάνισή σου να είναι εντελώς θηλυκή (Αndrogen Ιnsensitivity Syndrome, ΑΙS), αφού οι δημιουργημένοι όρχεις μπορεί να λειτουργούν αλλά οι υπόλοιποι ιστοί να μην κατασκευάζονται κατά το ανδρικό πρότυπο αλλά κατά το γυναικείο. Σε άλλη περίπτωση, να εκκρίνεται τεστοστερόνη από τον οργανισμό σου αλλά οι αντίστοιχοι υποδοχείς να μη λειτουργούν, και έτσι, σαν να είναι κλειστό το σύστημα τροφοδοσίας με την ορμόνη αυτή, να μην αναπτύσσονται τα αντίστοιχα όργανα που έχουν σχέση με το ανδρικό φύλο. Κάποια σώματα φθάνουν σε τέτοια σύγχυση ώστε και εκκρίνουν σπέρμα και δημιουργούν ωάρια! Απελπισμένα τότε απαιτείται χειρουργική επέμβαση, η οποία άλλοτε είναι πετυχημένη και άλλοτε δημιουργεί ακόμη περισσότερα προβλήματα. Ακόμη υπάρχει μια ορμονική δυσλειτουργία, γνωστή ως Συνδρομή Ωοθηκικής Πολυκυστίτιδας (ΡCΟS), η οποία μπορεί, όταν συμβεί σε έναν οργανισμό, να κάνει γυναίκες να φαίνονται ότι έχουν ανδρικά χαρακτηριστικά.
Το εύκολο βλέμμα
«Κοίτα τη πώς είναι. Σαν άνδρας δεν μοιάζει, καλέ;». Η ο θεατής ή η τηλεθεατρια-ης έχουν εύκολη τη βιαστική και αστόχαστη κουβέντα. Αλλά και εδώ η επιστήμη μάς διδάσκει ότι όλα δεν είναι όπως μας φαίνονται. Το μάτι δεν μπορεί πλέον να είναι ο απόλυτος κριτής. Για τη λησταρχίνα Στανισλάβα Βαλασίεβιτζ βρέθηκε τελικά ότι στο καθοριστικό για το φύλο της ζευγάρι χρωμοσωμάτων ΧΧ είχε επιπλέον προσκολληθεί και ένα τύπου Υ που ήταν υπεύθυνο για τα ανδροπρεπή χαρακτηριστικά της, αλλά ίσως και για τις αντιδράσεις της ως τον βίαιο θάνατό της. Σήμερα ξέρουμε ότι πέρα από τους τύπους 46, ΧΧ και 46, ΧΥ που αντιστοιχούν σε ό,τι σήμερα θεωρούμε τυπική γυναίκα και τυπικό άνδρα ως προς τα χρωμοσώματα, μπορεί να βρούμε τύπους με επιπλέον χρωμοσώματα καθορισμού του φύλου προσκολλημένα στην κρίσιμη περιοχή που θολώνουν την ιδέα τού ποια-ος είναι τι.
Το θηλυκό και το αρσενικό πλέον δεν διατηρούν αυτή την απόλυτα καθορισμένη απόσταση που είχαν μεταξύ τους, οι γιατρίνες-οι φρόντισαν να καταργήσουν ακόμη και τη λέξη «ερμαφρόδιτη-ος», που κάποτε χρησιμοποιήθηκε με υποτιμητική χροιά, ενώ μερικές-οι φθάνουν να προτείνουν να τρέχουν όλες-οι, αθλήτριες-ες μαζί αλλά να μην ξεκινούν από την ίδια ευθεία. Ανάλογα με τα γονίδιά τες-τους, τον σωματότυπό τες- τους, τα χρωμοσώματά τες-τους, τις ορμόνες τες-τους, το ντοπάρισμά τες-τους(!) να υπάρχει διαφορά στην εκκίνηση. Αντίθετα πάντως με αυτές τις ιδέες και αντιρρήσεις, ο στίβος και όσες-οι τον εκμεταλλεύονται σήμερα προσφέρει αλλά και απαιτεί πλέον ακραία ακρίβεια. Δεν συνάγεται από ένα μπουκαλάκι με ούρα ο ψυχισμός μίας-ενός ανθρώπου, αλλά έχει αυτό να κάνει και με όλη την προηγούμενη ζωή της-του. Λέγεται λοιπόν ότι για να μην αδικηθεί κάποια-ος, αν είναι να περάσει από έλεγχο θα πρέπει να εμπλακούν στην εξέταση ενδοκρινολόγοι, ψυχολόγοι, γενετίστριες-ες, γυναικολόγοι. Κάποιες-οι πιστεύουν ότι η κοπέλα από τη Νότια Αφρική, η οποία ξαφνικά άρχισε να κάνει επιδόσεις εξαιρετικές, με τη συνενοχή και της ομοσπονδίας της χώρας της θέλει να ξεγελάσει τον κόσμο όλο. Κατ΄ αρχάς, όμως, εδώ δεν εξετάζεται αν είναι ντοπαρισμένη, κάτι που γίνεται συνήθως με τη θέληση και εν γνώσει της αθλήτριας-η και μάλλον ντοπαρισμένες θα είναι και οι άλλες «πρωταθλήτριες» που την έχουν βάλει στο σημάδι. Εδώ, σε σχέση με το φύλο της (πέρα από το αν έχει πάρει και κάποιο απαγορευμένο σκεύασμα), πρόκειται για το πώς η ίδια μεγάλωσε και το πώς αισθάνεται. Στις άλλες αθλήτριες που θέλουν να διεκδικήσουν το μετάλλιο και τα χρήματα που αυτό αντιπροσωπεύει ίσως πρέπει να θυμίσουμε ότι δεν θα ήθελαν να είναι από την τρυφερή και ευάλωτη παιδική ηλικία ο στόχος των γύρω τες-τους. «Δεν θα ήθελαν», όπως ο ίδιος ο προπονητής της διηγήθηκε, «να πηγαίνουν στην τουαλέτα ενός βενζινάδικου στο Κέιπ Τάουν και να μπαίνουν στη μέση οι υπάλληλοι για να τις-τους απαγορεύσουν την είσοδο στην τουαλέτα των γυναικών». Κάτι που έκαναν στη Σεμένια ακριβώς επειδή «έμοιαζε με άνδρα». Και τελικά, αν έβγαλε και μερικά φράγκα που θεωρούν ότι δεν έπρεπε, ας της τα χαλαλίσουν, τα έχει πληρώσει αλλιώς και ακόμη δεν ξέρουμε πόσες πίκρες και πόσες ματαιώσεις την περιμένουν στον δρόμο.
ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΕ 1'
Τα γονίδια είναι αυτό που κληρονομείται από τη μια γενιά στην άλλη και τα βρίσκουμε τοποθετημένα σε ένα σχετικά μεγάλο σε μήκος μόριο, το DΝΑ. Αυτό μαζί με πρωτεΐνες οργανώνεται σε δομές με σαφείς δυνατότητες χρωματισμού πειραματικά που λέγονται χρωμοσώματα. Στην ουσία τα γονίδια συγκροτούν συνταγές συνθηματικά γραμμένες με τη βοήθεια συνδυασμών τεσσάρων μόνον ουσιών και οι συνταγές αυτές με την κατάλληλη ανάγνωση δείχνουν το πώς μπορεί να κατασκευαστεί το σώμα ενός αντίστοιχου νέου ζωντανού οργανισμού. Η ο κανονική-ος άνθρωπος διαθέτει δύο αντίγραφα που περιλαμβάνουν το καθένα από 75.000 γονίδια εγκατεστημένα στο κάθε κύτταρο του οργανισμού του. Ολα τα γονίδια συγκροτούν το λεγόμενο «γένωμα» ενός οργανισμού, είναι μοιρασμένα σε 23 ζευγάρια το καθένα με σχήμα που θυμίζει ταινία και αυτά είναι τα περιβόητα χρωμοσώματα. Οταν μια γυναίκα μένει έγκυος το σπερματοζωάριο του αρσενικού που μπαίνει στο ωάριο περιέχει 75.000 γονίδια οργανωμένα στα 23 χρωμοσώματα και εκεί συναντώνται με τα αντίστοιχα 75.000 γονίδια του θηλυκού, και αυτά διατεταγμένα σε 23 χρωμοσώματα. Από αυτά τα δύο σύνολα πρέπει να προκύψουν κύτταρα με τα μισά γονίδια, δηλαδή 75.000 γονίδια ή αλλιώς από τα 23 και 23 χρωμοσώματα των δύο οργανισμών γίνεται μια επιλογή και μια μείωση για να προκύψει ο νέος οργανισμός με 23 και πάλι χρωμοσώματα και τον σωστό αριθμό γονιδίων σε κάθε κύτταρο. Σε αυτόν το φύλο του καθορίζεται από ένα ζευγάρι χρωμοσωμάτων, τα φυλετικά χρωμοσώματα. Από τότε που ανακαλύφθηκε η παρουσία και ο ρόλος τους τα έχουν συμβολίσει με Χ και Υ, αφού είναι διαφορετικά. ΤοΧ σχετίζεται με τη δημιουργία θυληκών ατόμων, το Υ σχετίζεται με τη δημιουργία αρσενικών ατόμων, τα θηλυκά άτομα ξέρουμε ότι διαθέτουν ένα ζεύγος ΧΧ χρωμοσωμάτων στα κύτταρά τες, τα αρσενικά άτομα ξέρουμε ότι διαθέτου ένα ζεύγος ΧΥ χρωμοσωμάτων στα κύτταρά τους. Το φύλο λοιπόν από την πλευρά της Βιολογίας σχετίζεται με το ποιο ζευγάρι φυλετικών χρωμοσωμάτων υπάρχει στα κύτταρά μας και αυτό είναι υπεύθυνο και για το ποια μορφή θα έχουν τα γεννητικά μας όργανα. Αν θα είναι θηλυκά ή αρσενικά, όπως συνηθίσαμε να λέμε.
Το άρθρο το βρήκαμε στις 30.8.09 στην εφημερίαδα το Βήμα, γραμμένο από τον Α. Γαλδάδα στην http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=33&artid=285826&dt=30/08/2009
