Εσωτερικευμένη καταπίεση-λεσβοφοβία Β'

ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ
ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΛΕΣΒΙΕΣ

Ο Alexander σχεδίασε το Internalized Homophobia Inventory µε 25 στοιχεία που κάλυπταν ένα ευρύ φάσµα θεµάτων, όπως για παράδειγµα η επιθυµία για συναναστροφή µε άλλες λεσβίες, η ευχαρίστηση του να εκλαµβάνεται από τους γύρω της ως ετεροφυλόφιλη. Οι Martin και Dean βασίστηκαν στα κριτήρια της δυστονικής προς το εγώ οµοφυλοφιλίας (ego dystonic homosexuality) που υπήρχε στο DSM-III –στην ενότητα ψυχοσεξουαλικών διαταραχών- και δηµιούργησαν µία κλίµακα µε εννέα στοιχεία, τη 9-item Internalized Homophobia scale για ΛΟΑΤ (Williamson, 2000; Szymanski, Chung & Balsma, 2001). Οι Ross και Rosser (1996) στη µελέτη παραγόντων (factor analytic study) ανέδειξαν τέσσερις παραµέτρους της εσωτερικευµένης οµοφοβίας: i) δηµόσια αναγνώριση ως ΛΟΑΤ,ii)αντίληψη στίγµατος σχετικά µε το να είναι ΛΟΑΤ, iii) κοινωνική άνεση τη συναναστροφή µε άλλους ΛΟΑΤ, και iv) ηθική και θρησκευτική αποδοχή του να είναι κάποιος ΛΟΑΤ.

Μόλις το 2001 δηµοσιεύθηκε η πρώτη και µοναδική µέχρι σήµερα κλίµακα για τη µέτρηση του εσωτερικευµένου ετεροσεξισµού µε το όνοµα Lesbian Internalized Homophobia Scale (LIHS; Szymanski and Chung, 2001a). Οι Szymanski και Chung πρότειναν ότι ο εσωτερικευµένος ετεροσεξισµός στις λεσβίες είναι ένα πολυπαραγοντικό σύνολο. Υποστηρίζουν ότι οι σηµαντικότερες και συνάµα µοναδικές εκφράσεις του εσωτερικευµένου ετεροσεξισµού είναι η αποµόνωση από τη λεσβιακή κοινότητα, τα αρνητικά συναισθήµατα για τον εαυτό µε αιτία το ότι είναι λεσβία, οι ηθικές και θρησκευτικές αντιλήψεις κατά του λεσβιακού σεξουαλικού προσανατολισµού, ο φόβος µήπως καταλάβουν οι γύρω τη λεσβιακή της ταυτότητα, το να συµπεριφέρεται σα να ήταν ετεροφυλόφιλη, οι ετεροσεξιστικές πεποιθήσεις και η απαξιωτική στάση προς τις άλλες λεσβίες (Szymanski, Chung & Balsma, 2001; Szymanski & Chung, 2003). Αυτές τις παραµέτρους έθεσαν και ως θεµατικές ενότητες στο τεστ που σχεδίασαν και που αποτελείται από 52 δηλώσεις, κάθε µία από τις οποίες καλείται η συµµετέχουσα να βαθµολογήσει ανάλογα µε το πόσο ισχύει για την ίδια από το 1 (αν διαφωνεί πάρα πολύ) µέχρι το 7 (αν συµφωνεί πάρα πολύ) (LIkert scale). Αναλυτικότερα, οι πέντε κατηγορίες θεµάτων του LIHS είναι:Α - Η σύνδεση µε τη λεσβιακή κοινότητα, η οποία αφορά την επαφή ή την αποµάκρυνση που επιλέγει να διατηρεί η λεσβία ως προς την ευρύτερη λεσβιακή κοινότητα και που µπορεί να είναι από πλήρη αποµόνωση έως απόλυτη ενσωµάτωση. Ένα παράδειγµα δήλωσης µε αυτό το θέµα είναι « Νιώθω αποµονωµένη από τις άλλες λεσβίες».Β - Η δηµόσια αναγνώριση ως λεσβία. Αντιπροσωπεύει τον τρόπο που η γυναίκα χειρίζεται την αποκάλυψη της λεσβιακής της ταυτότητας. Οι τρόποι ποικίλλουν και µπορεί να είναι απ’ το να συµπεριφέρεται σα να ήταν ετεροφυλόφιλη µέχρι και αισθήµατα φόβου µήπως γίνει αντιληπτή. Μία απ’ τις δηλώσεις µε αυτό το θέµα που περιλαµβάνεται είναι « Όταν συνοµιλώ µε κάποιο ετεροφυλόφιλο άτοµο και θέλω να αναφερθώ στη σύντροφό µου αλλάζω το φύλο της ώστε να νοµίζει ότι έχω σχέση µε άντρα.»Γ - Τα προσωπικά συναισθήµατα για το ότι είναι λεσβία. Εδώ αναφέρεται στις σκέψεις και τις αντιδράσεις που έχει η γυναίκα για τον εαυτό της σχετικά µε το ότι είναι λεσβία και περιλαµβάνει από µίσος για τον εαυτό έως και πλήρη αποδοχή του. Ένα παράδειγµα δήλωσης που υπάρχει στο τεστ είναι «Είµαι περήφανη που είµαι λεσβία».Δ - Οι θρησκευτικές και περί ηθικής απόψεις για το λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό. Αυτή η παράµετρος αφορά τις γενικές απόψεις και στάσεις για το λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό και τις λεσβίες. Οι πιθανές απόψεις καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα από έντονα επικριτικές έως επιεικείς και θετικές. Μία απ’ τις δηλώσεις µε αυτό το θέµα που περιλαµβάνεται είναι «Θα πρέπει να επιτρέπεται στα ζευγάρια λεσβιών να υιοθετήσουν παιδιά όπως επιτρέπεται και στα ετεροφυλόφιλα».Ε - Η στάση προς τις άλλες λεσβίες. Εδώ περιλαµβάνονται δηλώσεις που αφορούν τις απόψεις και τις συµπεριφορές που έχει η συµµετέχουσα για τις άλλες λεσβίες και µπορεί να είναι από έντονη εχθρικότητα µέχρι απόλυτη εκτίµηση. Μία απ’ αυτές είναι και η ακόλουθη «Αρκετά συχνά κάνω αρνητικά σχόλια για άλλες λεσβίες». (Szymanski, Chung & Balsma, 2001)

Εν κατακλείδι, η εσωτερικευµένη καταπίεση είναι ένα εξελικτικό συµβάν µε κοινωνικές διαστάσεις που βιώνει η πλειοψηφία των λεσβιών. Έχει πολύ σοβαρές ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις (π.χ. κατάθλιψη, χαµηλή αυτοεκτίµηση και µοναξιά, υψηλότερο επίπεδο ανησυχίας, αυτοτραυµατισµός, περιορισµένη και λιγότερο ικανοποιητική κοινωνική υποστήριξη) και ως εκ τούτου η ανάγκη για διαχείριση και αντιµετώπιση της κρίνεται επιτακτική. Ωστόσο, µέχρι σήµερα δεν έχει επιτευχθεί εκτενής περιγραφή και µελέτη της, καθώς µόλις πρόσφατα αναγνωρίστηκαν οι µοναδικές παράµετροι της εσωτερικευµένης καταπίεσης για τις λεσβίες και η αντίστοιχη βιβλιογραφία είναι πολύ περιορισµένη. Σ’ αυτό έρχεται να συνεισφέρει η παρούσα έρευνα, αφού στόχος της είναι να διερευνηθούν η ύπαρξη και τα στοιχεία της εσωτερικευµένης καταπίεσης στις Ελληνίδες λεσβίες.

Μέρος Δεύτερο

Ερευνητική Διαδικασία και Μεθοδολογία
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΕΥΝΑΣ

Αν η επιθυµία για γνώση και το πνεύµα της έρευνας πηγάζουν από την παιδική σεξουαλική περιέργεια, κάθε έρευνα, κάθε σκέψη γύρω από τη σεξουαλικότητα είναι µια επιστροφή στις πηγές της γνώσης.
Christian David
(Chasseguet-Smirgel, David, Grunberger, Luquet-Parat, Torok, & McDougall, 1991)

Η έρευνα που θα παρουσιαστεί στη συνέχεια είναι το αποτέλεσµα µίας δίχρονης (2005-2007) εµπειρίας σε επιστηµονικό και κοινωνικό επίπεδο. Γνώρισα και περιπλανήθηκα στην ελληνική πραγµατικότητα από την οπτική των λεσβιών συνειδητοποιώντας εκφάνσεις του ετεροσεξισµού στην καθηµερινή γλώσσα, στις απόψεις ετεροφυλόφιλων για τον λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό, στον κοινωνικό ρόλο της Ελληνίδας και γενικά αντιλήφθηκα τις λανθάνουσες, έµµεσες εκφράσεις του ετεροσεξισµού στην ελληνική κοινωνία. Κάπως έτσι γεννήθηκαν τα ερωτήµατα που αποτελούν και το θέµα αυτής της έρευνας: Α- Ποιες είναι οι επιδράσεις της ετεροσεξιστικής ελληνικής κοινωνίας στις ζωές των λεσβιών; Β- Πως βιώνουν την εσωτερικευµένη καταπίεση; Γ- Ποιοι παράγοντες συντελούν στη διαµόρφωση της ταυτότητας των Ελληνίδων λεσβιών; Δ- Σε τι βαθµό έχουν εξωτερικεύσει αυτή την ταυτότητα; Ε- Πως περιγράφουν τα βιώµατά τους σχετικά µε τους διάφορους τύπους στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας; ΣΤ- Σε τι βαθµό συνδέονται µε την ευρύτερη ΛΟΑΤ κοινότητα; Ζ- Ποιες είναι οι απόψεις των Ελληνίδων λεσβιών γενικότερα για το λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό;

Την απάντηση αποφάσισα να προσεγγίσω µέσα από ηµιδοµηµένες συνεντεύξεις όπου οι ίδιες οι λεσβίες να περιγράφουν πως είναι να ζεις στην ελληνική πραγµατικότητα. Έτσι, η έρευνα αυτή δεν αποτελεί µία απλή παρουσίαση αποσπασµάτων συνεντεύξεων και επιβεβαίωσης -ή µη- των βιβλιογραφικών δεδοµένων. Η ηµιδοµηµένη συνέντευξη επιλέχθηκε ως µία πιο ευέλικτη µορφή συνέντευξης καθώς επιτρέπει εις βάθος διερεύνηση και προσαρµογή των ερωτήσεων για ένα θέµα που δεν έχει ερευνηθεί ποτέ µέχρι τώρα στην Ελλάδα. Πρακτικά αποτέλεσε µία συζήτηση µε ένα συγκεκριµένο θέµα όπου δεν υπάρχει αυστηρή σειρά ερωτήσεων και απαντήσεων, αλλά γίνεται αναφορά σε απόψεις και βιώµατα έπ’ αυτού, κυρίως απ’ την πλευρά της συµµετέχουσας, αρκετά συχνά όµως και από την ερευνήτρια. Οι συµµετέχουσες ήταν στον αριθµό έντεκα µε εύρος ηλικίας από 22 έως και 48. Οι συνεντεύξεις έλαβαν χώρα σε Αθήνα και Κρήτη. Οι συµµετέχουσες εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους είτε άµεσα σε µένα την ίδια είτε έµµεσα σε κάποια άλλη λεσβία. Γενικά, ήταν πολύ δύσκολο να βρεθούν γυναίκες µε λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό που να θέλουν να συµµετάσχουν και σε αυτό λειτούργησε εξ ολοκλήρου το σύστηµα «από στόµα σε στόµα» σε διάστηµα πέντε µηνών, από τον Οκτώβριο του 2006 έως και τον Μάρτιο του 2007. Ως εκ τούτου, το δείγµα είναι συµπτωµατικό µε την έννοια «µελέτησα τα άτοµα που µπόρεσα να βρω» και όχι τυχαίο, και αυτό αποτελεί τον πρώτο περιορισµό της έρευνας. Ο δεύτερος έγκειται στην οµοιογένεια του δείγµατος. Το δείγµα δεν είναι ανοµοιογενές, γιατί το γεγονός ότι οι συµµετέχουσες προτίθενται να συζητήσουν για τον εαυτό τους και τα βιώµατά τους ως λεσβίες και συνάµα το ότι έµαθαν για την έρευνα µέσω άλλων λεσβιών σηµαίνει ότι έχουν κατακτήσει ένα ελάχιστο επίπεδο αποδοχής του σεξουαλικού προσανατολισµού τους, και έχουν διαµορφώσει ως ένα βαθµό θετική ταυτότητα. Αν είχαν συµπεριληφθεί λεσβίες εντελώς «µέσα στη ντουλάπα» ή-και χωρίς καµία επαφή µε τη λεσβιακή κοινότητα, τότε θα υπήρχε ανοµοιογένεια.

Τελικά, επιλέχθηκε µε τυχαίο τρόπο να συµπεριληφθεί το µαγνητοφωνηµένο υλικό µόνο οκτώ από αυτών λόγω έλλειψης χρονικού περιθωρίου. Η διάρκεια της κάθε συνέντευξης ήταν από σαράντα πέντε λεπτά έως και τρεις ώρες. Η διαδικασία της αποµαγνητοφώνησης ήταν ένα απ’ τα πιο χρονοβόρα ερευνητικά στάδια γιατί πραγµατοποιήθηκε ιδιοχείρως και ολοκληρώθηκε σε διάστηµα τριών µηνών καθώς απαιτούνταν για τριάντα λεπτά ηχογραφηµένης συνέντευξης κατά µέσο όρο τέσσερις ώρες για να αποµαγνητοφωνηθούν.

Αρχικά, η συµµετέχουσα ενηµερωνόταν για το θέµα και κάποιες γενικές πτυχές του, για τα στοιχεία της ερευνήτριας και το σκοπό της έρευνας, λάµβανε αντίγραφο επιστολής επιβεβαίωσης αυτών και βεβαιωνόταν για διατήρηση πλήρης ανωνυµίας ως προς τα προσωπικά της στοιχεία. Ακόµα, τονίστηκε ιδιαίτερα η µη υποχρέωση να αναφέρεται σε θέµατα που δεν επιθυµεί και συνάµα η δική µου υποχρέωση να κατευθύνω τη συζήτηση προς συγκεκριµένες ενότητες. Τη διαβεβαίωνα ότι µε την ολοκλήρωση της έρευνας θα λάβει αντίγραφο του εντύπου, όπως και των πρωτότυπων κασετών, αν το επιθυµούσε. Αυτό το εισαγωγικό µέρος των συνεντεύξεων ήταν πολύ σηµαντικό για την άρση της δυσπιστίας από µέρους τους, τη δηµιουργία ενός φιλικού κλίµατος, και γενικά, την εδραίωση µιας καλής σχέσης (good rapport), γιατί ας µην ξεχνάµε ότι ήµουν µία άγνωστη που τους ζητούσε να µοιραστούν πολύ προσωπικά βιώµατα και συναισθήµατα.

Οι ερωτήσεις που επέλεξα να δοµούν τις συνεντεύξεις ήταν ένας συνδυασµός των θεµατικών του Lesbian Internalized Homophobia Scale (LIHS; Szymanski and Chung, 2001a), αναφορών από διαλέξεις και ιστοσελίδες λεσβιών σχετικά µε την οµοφοβία και τις δυσκολίες του να βγουν απ’ την ντουλάπα (come out), να αποκαλύψουν δηλαδή τον σεξουαλικό τους προσανατολισµό, και συζητήσεων µε κάποιες φίλες λεσβίες. Το πλάνο που χρησιµοποίησα έχει ως εξής και να σηµειωθεί ότι οι ερωτήσεις µε αστερίσκο (*) υποβάλλονταν πάντα:
- *Προσωπικά Στοιχεία (ηλικία, επάγγελµα, µορφωτικό επίπεδο, τόπος
διαµονής και µόνιµης κατοικίας, οικογενειακή κατάσταση)1. Διαµόρφωση Λεσβιακής Ταυτότητας
Α- Ποιον χαρακτηρισµό προτιµάς ανάµεσα σε λεσβία, οµοφυλόφιλη,
γυναίκα που αγαπά ερωτικά γυναίκες ή και κάποιον άλλο, και γιατί;Β- *Τι σηµαίνει για σένα το να είσαι λεσβία;Γ- Πιστεύεις ότι ο σεξουαλικός προσανατολισµός είναι θέµα βιολογίας,
επιλογής ή και τα δύο;Δ- *Πότε άρχισες να θεωρείς τον εαυτό σου ή να τον σκέφτεσαι ως
λεσβία; Πότε το ενδιαφέρον σου προς τις γυναίκες άρχισε να γίνεται
ερωτικό;Ε- *Ποιες είναι οι αντιδράσεις, συµπεριφορές, συναισθήµατα σου αφού το συνειδητοποίησες;ΣΤ- Είχες κάποια εικόνα για τις λεσβίες µέχρι τότε;Ζ- Πως πιστεύεις ότι άλλαξε η ζωή σου λόγω της σεξουαλικότητάς σου,
αφού το συνειδητοποίησες, αφού το αποδέχτηκες;Η- Θα έκανες αλλαγή φύλου;Ι- Αν µπορούσες να γίνεις ετεροφυλόφιλη θα το έκανες;
2. «Βγαίνω απ’ την Ντουλάπα»Α- Με ποια άτοµα απ’ το οικογενειακό και φιλικό σου περιβάλλον το έχεις µοιραστεί; Ποια η αρχική τους αντίδραση; Ποια είναι η στάση τους σήµερα;Β- Στον εργασιακό τοµέα αναφέρεσαι ανοιχτά στη σεξουαλικότητά σου; Γιατί;Γ- Ποια είναι η στάση σου όταν προκύπτουν συζητήσεις ή ανέκδοτα σχετικά µε τον λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό;3. Αντίληψη Κοινωνικού Στίγµατος και Θυµατοποίησης
Α *Τι σηµαίνει το να είσαι λεσβία στην ελληνική κοινωνία;Β *Ποια πιστεύεις ότι είναι η στάση της ελληνικής κοινωνίας για τo λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό;Γ- *Έχεις γίνει δέκτης κάποια ακραίας συµπεριφοράς; Κάποιο φιλικό σου πρόσωπο; Έχεις ακούσει αναφορές για ακραίες συµπεριφορές;Δ- Ποια πιστεύεις ότι είναι η στάση της ελληνικής κοινωνίας για τον ΛΟΑΤ σεξουαλικό προσανατολισµό;Ε- Γιατί πιστεύεις ότι η κοινωνία έχει διαφορετική στάση προς τις λεσβίες;ΣΤ- Θεωρείς ότι περιορίζεις τον εαυτό σου σε τοµείς που σχετίζονται άµεσα µε τη σεξουαλικότητά σου;4. Σύνδεση µε τη Λεσβιακή Κοινότητα και Κοινωνική Άνεση µε Άλλες λεσβίες
Α- Πηγαίνεις σε lgbt-friendly χώρους διασκέδασης;Β- *Πως συµπεριφέρεσαι προς τη σύντροφό σου σε δηµόσιους χώρους;Γ- *Συµµετέχεις σε λεσβιακή οργανώσεις ή-και εκδηλώσεις (π.χ. Pride);Δ- Πως βλέπεις να συµπεριφέρονται οι Ελληνίδες λεσβίες;Ε- Ποια είναι η άποψη σου για την τάση γκετοποίησης των λεσβιών;5. Απόψεις Ηθικού και Θρησκευτικού Περιεχοµένου για το λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό.
Α- Ποια είναι η γνώµη σου για τη νοµιµοποίηση του γάµου λεσβιακών ζευγαριών ;Β- *Αν νοµιµοποιούνταν ο γάµος, θα παντρευόσουν;Γ- Ποια είναι η άποψή σου για τη νοµιµοποίηση υιοθεσίας παιδιών λεσβιακά ζευγάρια;Δ- *Αν νοµιµοποιούνταν η υιοθεσία παιδιού, θα το έκανες;Ε- Ποια είναι η σχέση σου µε τον χριστιανισµό;

Αξίζει να επισηµανθεί ότι δύο «παράγοντες» έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχή έκβαση αυτής της έρευνας: η κυρία Χ. και το φύλο µου. Η κυρία Χ. (ψευδώνυµο) όντας πολύ ενεργή ακτιβίστρια στο λεσβιακό χώρο µε εµπιστεύτηκε, πίστεψε σε µένα, µε βοήθησε να καταλάβω τι βιώνουν οι Ελληνίδες λεσβίες, µου έδειξε τρόπους να αξιολογήσω τις απόψεις µου και να αντιληφθώ τις όποιες ετεροσεξιστικές που ίσως είχα, τρόπους να προσεγγίσω επικοινωνιακά τις συµµετέχουσες αλλά και τη ψυχοσυναισθηµατική τους κατάσταση για ένα όσο γίνεται πιο αντικειµενικό αποτέλεσµα. Επίσης, η κυρία Χ. εγγυήθηκε για µένα σε γυναίκες και µε σύστησε σε πάρα πολλές συνεισφέροντας καταλυτικά στην εύρεση συµµετεχουσών.

Στην πορεία της έρευνας αντιλήφθηκα ότι αν ήµουν λεσβία το στάδιο των συνεντεύξεων θα ήταν πολύ πιο εύκολο και το υλικό θα ήταν πλουσιότερο. Αφού λοιπόν λεσβία δεν είµαι, το ότι είµαι γυναίκα επηρέαζε αρκετά θετικά στο να νιώσουν άνετα και να µοιραστούν µαζί µου αρκετά προσωπικά ζητήµατα. Πως προκύπτει αυτό; Το πρώτο πράγµα που µε ρωτούσαν όλες οι συµµετέχουσες ήταν αν είµαι λεσβία και µε αφορµή αυτό γινόταν αναφορά στο ότι αν δεν ήµουν γυναίκα –κι αφού δεν είµαι λεσβία- θα ήταν δύσκολη έως και ακατόρθωτη η εκπόνηση αυτής της έρευνας. Γιατί πώς να µιλήσουν σε έναν άντρα µε ετεροφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισµό για το σεξισµό που βιώνουν ως γυναίκες, όπως και για τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις που δέχονται ως λεσβίες; Γιατί πώς να καταλάβει ένας ετεροφυλόφιλος ή µία ετεροφυλόφιλη τις διάφορες εκφάνσεις του ετεροσεξισµού µε τις οποίες έρχονται αντιµέτωπες; Και στις δύο περιπτώσεις η απάντηση είναι ότι είναι πολύ δύσκολο να καταλάβουν. Το δικό µου συµπέρασµα είναι ότι είναι πολύ κουραστικό να προσπαθείς συνέχεια να αντιµετωπίζεις ετεροσεξιστικές αντιδράσεις και να υποστηρίζεις το δικαίωµά σου στον έρωτα και αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότερες λεσβίες που γνώρισα ήταν αρκετά επιφυλακτικές και δύσπιστες ως προς εµένα και το σκοπό της έρευνας µου.

Πάρα ταύτα, το αποτέλεσµα της έρευνας έχει πολύ ενδιαφέρον. Αποσπάσµατα των συνεντεύξεων εµπλουτισµένα µε σύντοµα βιβλιογραφικά δεδοµένα θα παρουσιαστούν ενδελεχώς στην ενότητα που ακολουθεί, αφού πρώτα γίνει µία συνοπτική αναφορά σε βασικά στοιχεία των συµµετεχόντων πάντα στο πλαίσιο διασφάλισης πλήρης ανωνυµίας. Στο σηµείο αυτό πρέπει να σηµειωθεί ότι στα αποσπάσµατα συχνά χρησιµοποιούνται τόσο από τις συµµετέχουσες όσο κι από την ερευνήτρια λέξεις και φράσεις που αποτελούν κώδικες επικοινωνίας των µελών της συγκεκριµένης κοινωνικής οµάδας. Για την πληρέστερη κατανόησή τους στο παράρτηµα της εργασίας υπάρχει ευρετήριο όρων κατά αλφαβητική σειρά.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΣΩΝ

Οι κυρίες που συµµετείχαν είναι οκτώ και έχουν τους κωδικούς κατ’ αλφαβητική σειρά: Κ.Δ.., Κ.Ζ., Κ.Θ., Κ.Π., Κ.Σ., Κ.Τ., Κ.Φ., Κ.Ω. Τα πραγµατικά τους ονόµατα έχουν αντικατασταθεί από γράµµατα µε τυχαίο τρόπο έτσι ώστε να διασφαλιστεί η ανωνυµία τους, ενώ το γράµµα κάπα δηλώνει κυρία ως ελάχιστη ένδειξη ειλικρινούς σεβασµού και εκτίµησης. Η παρουσίαση των στοιχείων τους θα γίνει µέσα από τα δικά τους αυτούσια λόγια. Τα στοιχεία που περιλαµβάνονται είναι η ηλικία, το επάγγελµα που ασκούν κατά τη χρονική περίοδο της συνέντευξης αλλά και κατά το παρελθόν, οι σπουδές, ο τόπος µόνιµης κατοικίας, η καταγωγή και η οικογενειακή κατάσταση (αδέρφια, γονείς, σύζυγος).

Για να διασφαλιστεί η ανωνυµία δεν περιλαµβάνονται τα προσωπικά στοιχεία των συµµετεχουσών σε αυτό το σηµείο. Επίσης, για τον ίδιο ακριβώς λόγο έχουν αλλαχθεί κάποια στοιχεία που αναφέρονται στα αποσπάσµατα των συνεντεύξεων χωρίς να αλλοιώνεται το περιεχόµενο του λόγου.ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΛΕΣΒΙΑΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

I. Όροι και Αυτό-προσδιορισµός
Οι όροι «λεσβία» και «λεσβιακή ταυτότητα» χρησιµοποιούνται πολύ συχνά από τα µέλη τόσο των ακαδηµαϊκών κύκλων όσο και των ΛΟΑΤ κοινοτήτων σα να έχουν ένα εδραιωµένο και παγκόσµιο νόηµα. Αλλά τι ακριβώς σηµαίνει το να είσαι λεσβία; Σε µεγάλος µέρος της βιβλιογραφίας στην ψυχολογία προτείνεται ότι το «λεσβία» προσδιορίζει τις γυναίκες µε κριτήριο το γυναικείο φύλο των ερωτικών τους συντρόφων. Αντιθέτως, λεσβίες φεµινίστριες απαντούν στο ερώτηµα αυτό θέτοντας ένα διακριτό πολιτικό νόηµα. Στα διάφορα µοντέλα διαµόρφωσης λεσβιακής ταυτότητας υποστηρίζεται ότι υπάρχουν διακριτά και αναγνωρίσιµα στάδια στο να γίνει κάποια λεσβία, ενώ οι υποστηρικτές της θεωρίας «queer» προτείνουν ότι οι λεσβίες αποτελούν µία παραλλαγή της µεγάλης οµάδας που λέγεται «queer» όπου δεν υπάρχει διαφοροποίηση ανάµεσα στις λεσβίες και τις άλλες σεξουαλικές µειονότητες (Eliason & Morgan, 1998).

Παρόλο που ο όρος λεσβία χρησιµοποιείται ευρέως στις κοινωνικές επιστήµες παγκοσµίως, δεν είναι ο µοναδικός καθώς παρατηρείται ποικιλία εκφράσεων και τρόπων καθορισµού τους σε όλο τον κόσµο. Οι ίδιες οι γυναίκες µε αυτό τον σεξουαλικό προσανατολισµό διαφωνούν για την καταλληλότητα του όρου. Για παράδειγµα, στην έρευνα των Mason-John & Khambatta κάποιες έγχρωµες γυναίκες απορρίπτουν την ταµπέλα «λεσβία» µε την αιτιολογία ότι είναι πολύ ευρωπαϊκή (Eliason & Morgan, 1998).

Οι Ελληνίδες λεσβίες διχάζονται ανάµεσα στους όρους: λεσβία, οµοφυλόφιλη και γυναίκα που αγαπά ερωτικά γυναίκες. Κάποιες προτιµούν το «λεσβία» γιατί αποτελεί τον πιο αναγνωρίσιµο και ακριβή όρο:Κ.Θ. Να σου πω το καλύτερο, το καλύτερο πια αφού πρέπει να χρησιµοποιούµε όρους µέχρι να µας συνηθίσει το ευρύ κοινό ας πούµε αυτή τη ρηµάδα τη λέξη τη λεσβία ούτε βρισιά είναι ούτε τίποτα, δηλ. για µένα καµία λέξη δεν είναι φορτισµένη αρνητικά γιατί έχει αποφορτιστεί µέσα µου.[…] Υπάρχει ένας διεθνώς αποδεδειγµένος όρος, µία λέξη η οποία είναι ελληνικότατη και την έχουνε και τη χρησιµοποιούν και στο εξωτερικό.[…] Και µπορείς να συνεννοηθείς, δηλ. αµέσως δίνεις ένα στίγµα και τελείωσε.Κ.Π. Ναι, ωραία, λοιπόν εγώ προτιµώ τον όρο λεσβία όχι απλώς και µόνο γιατί εκτιµώ τη Σαπφώ[…] εξαιτίας του νησιού που γεννήθηκε χρωστάµε τον όρο, αλλά και γιατί στο δυτικό πολιτισµό που µεγάλωσα είναι ένας αναγνωρίσιµος όρος και έχει περάσει στο κοινωνικό ασυνείδητο. Οπότε θεωρώ ότι ακόµα κι αν λέω εγώ ότι αγαπάω γυναίκες, ότι ερωτεύοµαι, ότι θέλω, ότι είµαι οµοφυλόφιλη δεν έχει κανένα νόηµα, στην άλλη και στον άλλον λεσβία είµαι,[…]Και από την άλλη υπάρχει και η απαξία που έχει δοθεί σ’ αυτόν τον όρο, το οποίο για µένα είναι σηµαντικό να τον αντιστρέψω και θεωρώ ότι µε το να οικειοποιούµαι αυτόν τον όρο, […] εµποδίζω τις άλλες και τους άλλους να απαξιώνουν αυτόν τον όρο και µόνο µε την παρουσία µου, τίποτ’ άλλο να µην κάνω. Και µόνο ότι υπάρχω και αποδέχοµαι αυτόν τον όρο, θεωρώ ότι είναι ένα βήµα.

Κάποιες άλλες, όµως, απορρίπτουν τον όρο εξαιτίας είτε του υποτιµητικού τρόπου που έχει χρησιµοποιηθεί από την κοινωνία κατά το παρελθόν και διατηρείται ως σήµερα, είτε της ιστορικής προέλευσης του όρου.Κ.Φ. [...] αν πεις ας πούµε είµαι λεσβία ο καθένας το ερµηνεύει διαφορετικά, έστω και µε λεπτές αποχρώσεις αλλά διαφορετικά.[...] όχι είναι δύσκολο γιατί πάντα οι προκαταλήψεις παίζουν πιο πολύ.. όταν πεις είµαι λεσβία ο άλλος θα σκεφτεί το πρώτο πράγµα που έχει µάθει γι’ αυτό και που δεν θέλει να τ’ αλλάξει. Οι πιο πολλοί άνθρωποι.[…] Οι πιο πολλοί άνδρες θα σκεφτούν αµέσως εικόνες από λεσβιακά πορνό.. δε θέλω. Οι πιο πολλές γυναίκες δεν ξέρω, αλλά γενικά σοκάρει αυτή η λέξη ακόµα και για τις ίδιες τις γυναίκες που αγαπούν γυναίκες. Είναι µια λέξη πολύ φορτισµένη αρνητικά, και οπωσδήποτε δε µε εκφράζει.

Βεβαίως και τα δύο επιχειρήµατα µπορεί να συνυπάρχουν όπως στην περίπτωση της κυρίας Ζ.Κ.Ζ. Κοίταξε να δεις, το λεσβία µ’ εκνευρίζει λίγο γιατί δηλώνει τόπο κι εγώ δεν είµαι Λεσβία, δεν είµαι από τη Λέσβο. Κι εκτός αυτού,[...] πρώτα απ’ όλα για τη Σαπφώ που από ‘κει ξεκίνησε το όλο πανηγύρι, τα περισσότερα κείµενα που σώζονται είναι.. δηλ. πάρα πολύ λίγα, έτσι; απ’ ότι έχει γράψει. δεν µπορώ να στηριχτώ στη φαντασία του καθενός ερευνητή ο οποίος µου έλεγε ότι η Σαπφώ ήταν λεσβία..[…] Και εκτός αυτού, αν δεν κάνω λάθος, ο όρος λεσβία ξεκίνησε υποτιµητικά, δηλ. για να δηλώσει ότι αυτή η γυναίκα είναι φιλελεύθερη και δε δέχεται, δεν κολλάει πολύ στην κοινωνία µας, δε δέχεται την αντρική κυριαρχία […]δε µ’ αρέσει γιατί θεωρώ ότι ξεκίνησε σαν όρος υποτιµητικός. Κι εκτός αυτού, θεωρώ ότι δηλώνει τόπο.

Η κυρία Ω. δεν προτιµά τον όρο «λεσβία» γιατί δεν τον έχει συνδέσει µε κάτιτο σοβαρό:Κ.Ω. Και το λεσβία µου θυµίζει αστείο. Πάντα από µικρή µου φαινόταν λίγο αστείο.

Η κυρία Δ. δέχεται τον όρο «οµοφυλόφιλη» µε µόνο επιχείρηµα το ότι είναι σε αντιστοιχία µε το «ετεροφυλόφιλη» ενώ εκείνες που τον απορρίπτουν υποστηρίζουν ότι δεν είναι ετυµολογικά ακριβής και συνάµα πολύ ιατρικός.Κ.Δ. Οµοφυλόφιλη. […] Θεωρώ ότι είναι σε αντιστοιχία µε το ετερόφυλος.Κ.Θ. Το οµοφυλόφιλη είναι πολύ αντρικό, µου µυρίζει φορµόλη.Κ.Ζ. Πάλι το οµοφυλόφιλη, δεν είµαι φίλη µε το ίδιο φύλο.

Από την άλλη ο όρος οµοφυλόφιλη δε µου κάνει. Πρώτον τον θεωρώ έναν ιατρικό όρο, στεγνό και αποστειρωµένο και µπορεί πολλές να ισχυρίζονται ότι είναι πάρα πολύ ωραίος γιατί βγαίνει από το φιλέω-φιλώ, […] Και το είµαι φίλη δεν έχει κανένα νόηµα, εγώ µε όλες τις γυναίκες είµαι φίλη και µε τα ζώα είµαι φίλη και µε τις ετεροφυλόφιλες και µε τους ετεροφυλόφιλους [...] Και εξάλλου θεωρώ ότι αποκρύβει και το πιο σηµαντικό κοµµάτι, θεωρώ µεγάλη υποκρισία έτσι κι αλλιώς του κράτους ευρύτερα αν το θέλεις ότι αποκρύβει το ερωτικό κοµµάτι. Είναι το πιο σηµαντικό κοµµάτι γιατί εγώ δε δέχοµαι γενικά διακρίσεις γιατί είµαι απλώς γυναίκα, δέχοµαι ένα µέρος των διακρίσεων. Ένα άλλο µέρος των διακρίσεων ως λεσβία το δέχοµαι γιατί είµαι ερωτικά µε τις γυναίκες και συναισθηµατικά. […] Η λέξη homosexuality είναι παρµένη από τα ελληνικά. Απ’ τη σεξουαλικότητα ας το µεταφράσουµε έτσι στα ελληνικά και από το homo που σηµαίνει όµοιο. Ακόµα και σ’ αυτή την περίπτωση στα αγγλικά µού είναι πιο αποδεκτός όρος, ομοσεξουαλική.[...] Ακριβώς, το sexuality δίνει και το ερωτικό στοιχείο. Κι εγώ δε θέλω να αποκρύπτεται, δηλ. είναι κοµµάτι που µε αφορά και το θεωρώ πολύ σηµαντικό να εµφανίζεται.

Ο τρίτος πιο συνηθισµένος όρος είναι το «γυναίκα που αγαπά ερωτικά γυναίκες» και αξίζει να σηµειωθεί ότι δεν υπάρχει αντίστοιχος στη διεθνή βιβλιογραφία.Κ.Φ. Αγαπώ γυναίκες. Εγώ αγαπώ γυναίκες και αυτό είναι αλήθεια, το ‘χω διαπιστώσει [...] δεν αρνούµαι ότι είµαι λεσβία ή ότι είµαι οµοφυλόφιλη, απλώς εγώ εκφράζοµαι καλύτερα να πω αγαπώ γυναίκες. Είναι πιο ολόκληρη αλήθεια, και δεν αποκλείει.. το αγαπώ γυναίκες δεν αποκλείει τίποτ’ άλλο, ούτε σου φέρνει στο νου αυτές τις εικόνες.

Αντίθετα, για κάποιες άλλες ο όρος αυτός έχει υπερβολικά ασαφές νόηµα:
Κ.Θ. [...] θα σου πω γυναίκα που αγαπά γυναίκες, θα πιάσουµε να το αναλύσουµε..[…] Που αγαπά ερωτικά τις γυναίκες; δηλ. το ερωτικά τι είναι; πλαγιάζει µαζί τους ή κάθεται και πλέκει πουαντερί στηναστροφεγγιά σκεφτόµενη, δεν ξέρω κι εγώ τι να σκέφτεται; Μα βλέπεις; Βλέπεις την αηδία του θέµατος; Πετάς τη λέξη λεσβία και τελείωσε.[...] Το γυναίκα που αγαπάει τις γυναίκες, ερωτικά ξέρω ‘γω τι, σηκώνει πολύ συζήτηση.Κ.Δ. Γυναίκα που αγαπά γυναίκες, υπάρχουν κι άλλες γυναίκες που αγαπάνε γυναίκες µε τον τρόπο τους. Υπάρχει µια διαφοροποίηση. Και τους φίλους µας τους αγαπάµε και τις φίλες µας τις αγαπάµε. Γυναίκα που αγαπά γυναίκες..[…] Το ερωτικά γυναίκες.. είναι πολύ σύνθετο.

Η ύπαρξη ποικιλίας όρων συνεπάγεται και ποικιλία στο νόηµα. Ο «λεσβιασµός» µέσα στους αιώνες και στις διάφορες κοινωνίες έχει συνδεθεί µε διάφορες έννοιες όπως του εγκλήµατος, της αµαρτίας, µίας µορφής αποκλίνουσας συµπεριφοράς ή ενός κοινωνικού ρόλου. Είναι σαφές ότι αποτελεί µία κοινωνική κατασκευή που ο προσδιορισµός της εξαρτάται από τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες και γι’ αυτό έχει διαφορετικό νόηµα για διαφορετικούς ανθρώπους ή για διαφορετικές κοινωνικές οµάδες. Μία απ’ αυτές είναι και ο λεσβιακός πληθυσµός, ο οποίος εµφανίζει ποικιλία νοηµάτων.

Οι Eliason και Morgan (1998) µελέτησαν τον τρόπο που οι λεσβίες αυτό-προσδιορίζονται και διέκριναν δύο κοινούς θεµατικούς άξονες στις απαντήσεις: ο πολιτικός και ο µη-πολιτικός. Ο µη-πολιτικός άξονας περιλαµβάνει τις εξής κατηγορίες ορισµών, στους οποίους δε γίνεται καµία αναφορά στην καταπίεση λόγω σεξουαλικότητας: «µία λεσβία αγαπά, έχει σεξουαλική επαφή µε µία άλλη γυναίκα», «ο λεσβιασµός είναι ο πραγµατικός µου εαυτός», «απλά συνέβη να προτιµώ τις γυναίκες και το να είµαι λεσβία είναι µόνο ένα µέρος του ποια είµαι». Ο πολιτικός θεµατικός άξονας έχει ως επίκεντρο του το θέµα της κοινωνικής καταπίεσης ως γυναίκα ή-και ως λεσβία: «µία λεσβία προσδιορίζεται µέσα από τις γυναίκες» και «ο λεσβιασµός είναι ο τρόπος που βλέπεις τον κόσµο». Η σύγκριση των γυναικών µε πολιτικούς και µε µη-πολιτικούς ορισµούς οδήγησε σε πολύ σηµαντικά ευρήµατα. Οι λεσβίες που αυτό-προσδιορίστηκαν µη-πολιτικά συµµετείχαν πολύ λιγότερο σε πολιτικές οργανώσεις και δράσεις και προσδιορίζονταν ως φεµινίστριες σε λιγότερο βαθµό συγκριτικά µε τις συµµετέχουσες που έδωσαν πολιτική διάσταση στον όρο. Αν και στη συγκεκριµένη έρευνα δεν έγινε καµία συσχέτιση µε εσωτερικευµένη καταπίεση, σύµφωνα µε τα βιβλιογραφικά δεδοµένα η συµµετοχή σε δραστηριότητες της λεσβιακής κοινότητας συνδέεται άµεσα µε χαµηλά επίπεδα εσωτερικευµένης καταπίεσης. Επιπροσθέτως, δείχθηκε ότι αυτές µε µη-πολιτικούς ορισµούς, ήταν πιο πιθανό να θεωρούν το λεσβιασµό τους σαν αποτέλεσµα κληρονοµικότητας ή άλλων βιολογικών παραγόντων. Αντιθέτως, εκείνες οι λεσβίες που έδωσαν πολιτικούς ορισµούς ήταν πιο πιθανό να υποστηρίζουν ότι είχαν στοιχείο επιλογής, ότι είχαν κάνει πολιτική κίνηση στο να αγαπήσουν τις γυναίκες ή να προτείνουν ότι ο λεσβιασµός είναι αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης περιβάλλοντος και βιολογίας. Ένα απρόσµενο εύρηµα ήταν ότι οι λεσβίες που αυτό-προσδιορίστηκαν πολιτικά είχαν σηµαντικό ιστορικό κατάθλιψης και διατροφικών διαταραχών σε αντίθεση µε την οµάδα µε µη-πολιτικούς ορισµούς (Eliason & Morgan, 1998).

Οι απαντήσεις που έδωσαν οι συµµετέχουσες της παρούσας έρευνας στο ερώτηµα «τι σηµαίνει για σένα το να είσαι λεσβία;» εµφανίζουν τη διάκριση σε πολιτικούς και µη-πολιτικούς ορισµούς. Ο πολιτικός ορισµός όπως τέθηκε από τους Eliason και Morgan µπορεί να αποτελέσει στοιχείο στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας. (Στο σηµείο αυτό να σηµειωθεί ότι στην εν λόγω έρευνα δεν έγινε κανένας τέτοιος συσχετισµός). Το ότι µία λεσβία επιλέγει να αναφέρει στον αυτοπροσδιορισµό της και το θέµα της κοινωνικής καταπίεσης σηµαίνει ότι είναι ένα σηµαντικό κοµµάτι της ζωής της και του εαυτού της σε τέτοιο βαθµό που την προσδιορίζει ως άτοµο και αποτελεί στοιχείο της ταυτότητάς της. Δηλαδή είναι άρρηκτα συνδεδεµένο το να είσαι λεσβία µε το να είσαι δέκτης κοινωνικού στιγµατισµού και καταπίεσης. Αυτό ουσιαστικά σηµαίνει ότι θεωρεί πολύ πιθανό να δεχθεί προκατάληψη και διάκριση και ότι έχει αναπτύξει ανάλογους µηχανισµούς άµυνας για να προστατευτεί (τύπος στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας: επίγνωση στίγµατος). Επίσης, η πεποίθηση αυτή ενδέχεται να δηµιουργήθηκε ή ακόµα και να ενισχύεται από τις εµπειρίες ετεροσεξισµού που έχει (τύπος στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας: θυµατοποίηση) και κατ’ επέκταση υπάρχει πιθανότητα ύπαρξης και του τρίτου τύπου, της εσωτερικευµένης καταπίεσης. Κάποιες από τις συµµετέχουσες µε πολιτικό αυτοπροσδιορισµό αναφέρθηκαν στον σεξουαλικό τους προσανατολισµό ως στοιχείο διαφορετικότητας. Συγκεκριµένα, ανέφεραν ότι το να είναι λεσβίες σηµαίνει ότι διαφέρουν απ’ το κοινωνικό σύνολο λόγω είτε µιας πιο πλεονεκτικής είτε µιας πιο µειονεκτικής θέσης. Στη δεύτερη περίπτωση, αυτή η δήλωση δείχνει αναγνώριση και αποδοχή της κατώτερης θέσης που τους έχει επιβάλλει η ετεροφυλοφιλική κοινωνική οµάδα και ως εκ τούτου αποτελεί έκφραση εσωτερικευµένης καταπίεσης.

Ωστόσο, όπως θα δούµε και στη συνέχεια κάποιες γυναίκες δεν έχουν υιοθετήσει διόλου αντιλήψεις κατωτερότητας και αντιθέτως παρουσιάζουν υψηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίµηση. Βεβαίως, το γεγονός αυτό θα είναι αρκετά βοηθητικό στην άµυνα και στην προστασία του εαυτού από τον βοµβαρδισµό ετεροσεξιστικών απόψεων.Κ.Π. Δε σηµαίνει πάντως απλά ότι βρίσκοµαι ερωτικά µε γυναίκες, ούτε ότι απλά είµαι συναισθηµατικά µε τις γυναίκες. Μάλλον να το πω µε δύο λέξεις, είναι µια ισότητα, µια ισοτιµία σε όλα τα πεδία. Δηλ. το γεγονός ότι µπορώ να διαπραγµατευτώ τα πάντα µέσα σε µία σχέση µε µία γυναίκα, είναι.. είναι το παν για µένα.
Κ.Θ. Να σου πω δεν το έχω σκεφτεί ποτέ µου. &ε µε απασχόλησε τι σηµαίνει να είµαι λεσβία, δεν είναι και κανένα κοσµοϊστορικό γεγονός. δε βλέπω να είναι διαφορετική η ζωή µου. Η µοναδική και απειροελάχιστη λεπτοµέρεια, η οποία είναι λεπτοµέρεια αλλά δεν διέπει τα πάντα, είναι ότι αντί να υπάρχει ένας άντρας στη ζωή µου, υπάρχει µία γυναίκα, έτσι; Δε βλέπω τίποτα το διαφορετικό.Κ.Ω. Δεν είναι πολύ καλό αυτό που θα πω. Σηµαίνει να έχεις πολύ υψηλό IQ. Θεωρώ.. θεωρώ.. [...] γι’ αυτό µ’ αρέσει που είµαι γυναίκα. Άµα ξαναγεννιόµουνα γυναίκα θα ‘θελα να ‘µουνα.. και θα ‘θελα πάλι ν’ αγαπάω γυναίκες.Κ.Τ. Πρώτον, θα στο πω δανειζόµενη τα λόγια του Elliot «ο ποιητής δε βλέπει ό,τι γίνεται µέσα στην κλίµακα, αλλά ακούει κα αφουγκράζεται τους κραδασµούς έξω από την κλίµακα.» Αν θέλεις να στο µεταφράσω, χωρίς να θεωρηθεί ότι έχω µεγάλη ιδέα για τον εαυτό µου, θα έλεγα ότι
είµαι ένας άνθρωπος που πιάνει πράγµατα που οι άλλοι δεν πιάνουν. Και έχει να κάνει και µε την προσαρµογή στο περιβάλλον αυτό το πράγµα, το ότι κάποια χαρακτηριστικά καλλιεργούνται περισσότερο από κάποια άλλα. […] αφού για µένα µιλάµε τώρα ανέπτυξα και καλλιέργησα παραπάνω κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας σε σχέση µε άλλους ανθρώπους.[…] ένα θα έλεγα εξυπνάδα, περισσότερη εξυπνάδα, περισσότερη κριτική ικανότητα. Μία διεύρυνση του πνευατικού ορίζοντα. Διαίσθηση περισσότερη απ’ ότι οι άλλοι, οι κοινοί θνητοί. […] Και βέβαια µειονεκτήµατα κιόλας ε; [...] Αυτά είναι τα καλά που αποκοµίζεις από αυτή την πορεία, τα µειονεκτήµατα για µένα είναι ότι ποτέ δε θα βιώσουµε τη σεξουαλική ηδονή, τον οργασµό, τη σεξουαλικότητά µας όπως ένα ετεροφυλόφιλο ζευγάρι. Είναι δύο πράγµατα διαφορετικά και άρα µη συγκρίσιµα.Κ.Δ. Θεωρώ ότι είµαι στη µειοψηφία. Δεν ξέρω τι άλλο.. ίσως.. δεν ξέρω τι άλλο να πω.[…] Θεωρώ ότι ανήκω σε µία µειοψηφία που βλέπει αλλιώς τα πράγµατα, όχι όπως οι περισσότεροι.Κ.Φ. Σηµαίνει ότι είσαι διαφορετική απ’ αυτά που θεωρούνται ότι είναι πλειοψηφία και σηµαίνει ότι έχεις αδυναµία στις γυναίκες. Και σηµαίνει ότι δε σε συγκινούν όλοι οι άντρες, πρέπει δηλ. να υπάρχουν ιδιαίτεροι, κάτι ιδιαίτερο για να σε συγκινήσει ένας άντρας µερικές φορές, είναι
σπάνιο µάλλον, όχι αρκετές φορές.

Οι κυρίες Φ. και Ω. εκφράζουν µια διαφορετική οπτική της έννοιας του λεσβιασµού. Γενικά, επικρατεί η αντίληψη ότι µία γυναίκα που νιώθει ερωτική ή σεξουαλική έλξη από έναν άνδρα δεν µπορεί να αυτό-προσδιορίζεται ως λεσβία. Εδώ όµως βλέπουµε ότι αυτές οι γυναίκες προσδιορίζονται ως λεσβίες χωρίς να αποκλείουν το ενδεχόµενο ερωτικής ή σεξουαλικής έλξης από άνδρες. Η κυρία Ζ. µας αναφέρει ότι ενώ µέχρι περίπου τα 40 της είχε ερωτικές και σεξουαλικές σχέσεις και µε τα δύο φύλα, πλέον έχει µόνο µε γυναίκες. Έτσι, τίθενται σε αµφισβήτηση τα όρια και κριτήρια για τον χαρακτηρισµό κάποιας ως λεσβίας, ετεροφυλόφιλης ή αµφιφυλόφιλης και διαφαίνεται η ανάγκη για λιγότερο στενούς όρους ή ακόµα και για κατάργησή τους.Κ.Φ. Εγώ πιστεύω πιο πολύ στη θεωρία, δε θυµάµαι τώρα ποιος την έχει πει,[…] ότι πιο πολύ µέσα µας είµαστε µάλλον αµφισεξουαλικοί γιατί θα µπορούσαµε να αγαπήσουµε ανθρώπους αν δεν ήταν τα πράγµατα τόσο καταπιεστικά και ετεροσεξουαλικά. Ξέρω λίγους ανθρώπους πραγµατικά πολύ λίγους που όντως αν ήταν ελεύθεροι δηλ. να διαλέξουν θα διαλέγανε µόνο σχέση µε το άλλο φύλο. Απ’ την άλλη δηλ. πιστεύω ότι και το κλείσιµο ότι ‘όχι πρέπει να ‘µαι αυστηρά λεσβία και ν’ αγαπάω µόνο γυναίκες’, πιστεύω κι αυτό είναι λιγάκι υπερβολή του µυαλού αναζητώντας µια χαµένη καθαρότητα κι εγώ δεν ξέρω που.[…] Απ’ την άλλη σου λέω έχω γνωρίσει πραγµατικά πάρα πολύ λίγους ανθρώπους, δηλ. ζήτηµα να ‘ναι 10 άνθρωποι που είµαι σίγουρη ότι αν ήταν ελεύθερη θα διαλέγανε ετερόφυλη σχέση.Κ.Θ. Οι καθαροί, οι άνθρωποι που έχουνε επιλέξει να πηγαίνουν ή µε το άλλο φύλο ή µε το ίδιο φύλο είµαστε µειοψηφίες τελικά.[…] Γενικότερα, στα θέµατα σεξουαλικότητας και έχω δει ότι τελικά οι αµιγείς οµοφυλόφιλοι άντρες και γυναίκες και οι αµιγείς ετερόφιλοι άντρες και γυναίκες είναι µειοψηφία, ο περισσότερος κόσµος είναι αµφισεξουαλικός µας αρέσει δε µας αρέσει.Κ.Ζ. […] όλα αυτά τα χρόνια βέβαια είχα και σχέσεις µε αγόρια. Μπορώ να σου πω ότι µετά ό,τι ήταν µε κορίτσι ήταν αυτό που λέµε αρπαχτή, δεν έδινα βάση στο να κάνω δεσµό µε κοπέλα. Μπήκα λιγάκι στο τρυπάκι του πρέπει να κάνεις κάτι πιο σοβαρό στη ζωή σου γιατί είµαι control freak αρκετά, κι όλα αυτά τα διαστήµατα είχα σχέσεις µε πολλούς άντρες.[…] Δηλ. τα κοριτσάκια ήταν το κερασάκι και η κυρίως τούρτα ήταν τα αγοράκια […]&εν ξέρω πως µου έχει συµβεί αυτό και στην ιδέα του να κάνω σεξ µ’ έναν άντρα το βρίσκω αδιάφορο, δηλ. πώς να στο πω; Τους βλέπω σαν.. αδιάφορο. δεν µπορώ να πω ότι αισθάνοµαι ερωτική επιθυµία κι έρχοµαι καθηµερινά σε επαφή µε όλα τα σχέδια και χρώµατα των αντρών.

Ένα σύνηθες ερώτηµα είναι το αν τελικά τα άτοµα µε οµόφυλο σεξουαλικό προσανατολισµό «γεννιούνται ή γίνονται». Στον επιστηµονικό χώρο υπάρχει αντιπαράθεση ανάµεσα στους οπαδούς της ουσιοκρατικής θεωρίας (essentialism) που υποστηρίζουν την ύπαρξη βιολογικής βάσης και σ’ αυτούς της κοινωνιοκρατικής (social constructionism) µε την άποψη ότι είναι αποτέλεσµα κοινωνικών παραγόντων. Έχουν πραγµατοποιηθεί αρκετές έρευνες µε στόχο την τεκµηρίωση των θεωριών αυτών χωρίς όµως επιτυχία. Πολλοί επιστήµονες κοινωνικοί και συµπεριφοριστές προτείνουν ότι τελικά ο οµόφυλος σεξουαλικός προσανατολισµός µπορεί να είναι αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης ενός συνόλου παραγόντων, το οποίο όµως δεν είναι πλήρως κατανοητό ακόµα. Εντούτοις, φαίνεται να είναι απίθανο το να ανακαλυφθεί ένα συγκεκριµένο σύνολο στοιχείων ή µία µόνο οδός για τον οµόφυλο σεξουαλικό προσανατολισµό. Ενδέχεται να υπάρχουν διαφορετικές µορφές του µε εντελώς διαφορετική προέλευση (Hunter, Shannon, Knox & Martin, 1998). Οι λεσβίες προσπαθούν να δώσουν κι αυτές τη δική τους ερµηνεία σε αυτό το αναπάντητο ερώτηµα µέσα από το προσωπικό τους βίωµα και από τις διάφορες επιστηµονικές θεωρίες.Κ.Θ. Εδώ δε θα σου δώσω σαφή απάντηση, γιατί δεν έχω.. κανένα επιστηµονικό δεδοµένο που να µου λέει ότι είµαι το ένα ή είµαι το άλλο. Επιλέγω τι θα φορέσω, τι θα φάω, µε ποιον άνθρωπο, µάλλον µε ποια γυναίκα θα είµαι αυτή τη στιγµή στη ζωή µου, αλλά να επιλέξω µία σεξουαλική ταυτότητα, ένα σεξουαλικό προσανατολισµό ε δε θα ήτανε
λίγο περίεργο να ξυπνήσω µία ωραία πρωία και να πω α στο καλό βαρέθηκα να είµαι µε άντρες, στρέιτ ας το γυρίσω τώρα στις γυναίκες µήπως έτσι µου είναι καλύτερο.[…] &εν υπάρχει κάποια έρευνα ή κάποιες έρευνες που να µου λένε είσαι αυτό ή είσαι εκείνο. Μα εδώ δεν υπάρχει καµία έρευνα που να αποδεικνύει εµένα περίτρανα γιατί θεωρούµε ότι ο περισσότερος κόσµος είναι ετερόφιλος, γιατί; […] Εκεί, όµως, σου λέω ότι έτσι αισθανόµουνα, έτσι αισθανόµουνα από µικρή ηλικία, το πάλεψα στην εφηβεία µου, µετά το άφησα, απενοχοποιήθηκα και τελείωσε.Κ.Π. Δεν.. δεν είναι επιλογή. Επιλογή θα ήταν στο να.. το να έχω πληροφορίες ισότιµες και ισάξιες για όλες τις µορφές σεξουαλικότητας. Άρα, η σεξουαλικότητα δεν είναι επιλογή, είναι κάτι που έρχεται.[…] Ούτε βιολογικό. Τίποτα δεν είναι. […] Όπως σε κάποια γυναίκα έρχεται η εφηβεία της και ερωτεύεται έναν άνδρα, ή επιθυµεί το ανδρικό κορµί, έτσι σε µία λεσβία γυναίκα γεννιέται η επιθυµία για ένα γυναικείο κορµί. Δεν υπάρχει επιλογή ότι έχω να διαλέξω σε 1, 3, 13 κι εγώ διαλέγω αυτό. Είναι.. αυθύπαρκτο, «γηγενές». [...] Ναι είναι έτσι, κάτι που έρχεται από µέσα σου όπως ό,τι δε σου αρέσει…, …µάλλον η ηθική είναι επιλογή. Όπως λες ότι αναπνέω, όπως λες ότι βλέπω. Δεν είναι επιλογή σου ότι βλέπεις. Ανοίγεις τα µάτια σου και βλέπεις.Κ.Φ. Η επιλογή είναι να το κάνεις, η επιλογή είναι για το πως θα ζήσεις, πως θα κινείσαι, πως θα ντύνεσαι, πως θα φέρεσαι, τι θα λες, αυτή είναι η επιλογή και είναι δύσκολη επιλογή γιατί πάει κόντρα στο ρεύµα. Δεν είναι επιλογή του πως νιώθεις, νοµίζω. Το πως νιώθεις πολύ λίγο µπορείς να το αλλάξεις, δηλ. κάποια πράγµατα που νιώθεις µπορείς να τα ταΐσεις, να τα βοηθήσεις να γίνουν πιο µεγάλα, πιο συχνά, πιο καθηµερινά ή µπορείς να το ξενηστικώσεις, να προσπαθήσεις να το καταπιέσεις. Όταν το καταπιέσεις φέρεται σαν ένα αγρίµι πληγωµένο µέσα σου, σαν.. όπως όλα τα καταπιεσµένα συναισθήµατα δηλ. κάποια στιγµή σου βγαίνει ανεξέλεγκτα εκεί που δεν το περιµένεις ή που δεν µπορείς να το ελέγξεις. Έτσι πιστεύω εγώ, ότι το πως νιώθεις δεν το αλλάζεις, αλλάζεις το πόσο το αφήνεις να εκδηλωθεί, να βιωθεί, το πόσο το χαίρεσαι.[…] Το πόσο το εξωτερικεύεις αυτή είναι η επιλογή, το πόσο το εξωτερικεύεις και το πότε και το που βέβαια.Κ.Ζ. Εγώ είµαι της άποψης πλέον ότι αυτό το πράγµα είναι γονιδιακό.. κατ’ εµέ. Δηλ. πρέπει να το ‘χεις αυτό το πράγµα, πρέπει να είναι µέσα στα γονίδιά σου, δεν είναι κάτι το..[…] Πιστεύω ότι όλοι είναι bi.[…] Θεωρώ ότι επειδή εγώ πιστεύω στη µετεµψύχωση και στην µετενσάρκωση, θεωρώ ότι η ψυχή είναι αυτό που λέµε bi.[…] Λίγο και µε την έννοια του DNA, γιατί ποιος ξέρει η ψυχή που σταµατάει όσον αφορά το να επηρεάσει το DNA σου, να στο πω έτσι. Αυτό το πράγµα είναι χηµική ένωση ψυχή και γονίδια, να στο πω έτσι.Κ.Τ. Για µένα έχει πολύ µεγάλο ενδιαφέρον το κοµµάτι αυτό το βιολογικό. Βέβαια η απάντηση σε µένα είναι ότι θεωρώ ότι γεννήθηκα.Κ._. Προσπάθησα όχι να το ερµηνεύσω. Προσπάθησα λίγο να δω.. πως ξεκίνησε, λίγο να δω την αρχή. Σκέφτηκα ότι ίσως είναι καλό για µένα να ξέρω.. να ξέρω αν είναι εκ γενετής, αν είναι κάτι που στην πορεία.. δεν µπορώ να πω ότι έχω καταλήξει µετά βεβαιότητας. Αλλά και δε µε νοιάζει κιόλας, να σου πω την αλήθεια

Επιπλέον, η κυρία Σ. µας αποκαλύπτει πως το ετεροφυλοφιλικό της περιβάλλον προσπαθεί να ερµηνεύσει το γιατί της αρέσουν οι γυναίκες, πόσο πιεστικό είναι αυτό και πλήρως ετεροσεξιστικό.Κ.Σ. Απλά δεν µπορώ να καταλάβω γιατί κάποιοι άλλοι προσπαθούν, από φίλους µου, να εξηγήσουν γιατί εµένα µου αρέσουν οι γυναίκες.. λένε φταίνε οι ορµόνες, φταίει κάτι απ’ την οικογένεια ένα πρότυπο κάτι..[…] δεν βρήκες τον κατάλληλο. Να σε ρωτήσω εσένα κάτι.. προσπαθείς εσύ αγάπη µου να εξηγήσεις γιατί σου αρέσουν οι άντρες; Όχι αυτό είναι φυσιολογικό. […] Κάθεται να εξηγήσει στον εαυτό της τι ορµόνες δούλεψαν και τι έπαιξε ρόλο στο να της αρέσει ο συγκεκριµένος; Όχι! Γιατί προσπαθεί να εξηγήσει τη δική µου σεξουαλικότητα και τη δική µου προτίµηση; […](Ε.Σ. Θέλει να το αλλάξει; Θέλει να το καταλάβει πιστεύεις;) Ναι ναι, θέλει να τ’ αλλάξει.

Η Rosenbluth (1997) εκπόνησε µία έρευνα, δίνοντας διαφορετική οπτική στο ζήτηµα της επιλογής, σχετικά µε το αν ο σεξουαλικός προσανατολισµός είναι πιθανό να επιλέγεται συνειδητά και µε βάση προσωπικές αξίες και πεποιθήσεις για τη φύση των ετεροφυλοφιλικών και λεσβιακών σχέσεων. Σύµφωνα µε τα ευρήµατά της, το 60% των λεσβιών και το 41% των γυναικών µε συντρόφους άνδρες υποστήριζαν ότι αποτελεί επιλογή ο σεξουαλικός προσανατολισµός της σχέσης που είχαν. Οι λεσβίες στην πλειοψηφία τους εξήγησαν ότι επέλεξαν αυτή τη σχέση γιατί υπάρχει η δυνατότητα για συναισθηµατική κάλυψη και σύναψη πολύ στενού δεσµού σε αντίθεση µε την άλλη οµάδα η οποία προέβαλλε κυρίως λόγους δεσµών µε την οικογένεια, τη θρησκεία ή-και το µορφωτικό επίπεδο. Η παράµετρος της σεξουαλικής έλξης τέθηκε και από τις δύο οµάδες σε µεγάλο βαθµό, αλλά για τις γυναίκες µε άνδρες συντρόφους αυτή ήταν η συχνότερη αιτιολογία της επιλογής τους. Επίσης, το 20% των γυναικών σε λεσβιακές σχέσεις χαρακτήρισε τη δυνατότητα για µεγαλύτερη ισότητα ένα πολύ σηµαντικό παράγοντα και το 16% ότι το αίσθηµα προσωπικής ακεραιότητας, αξίας ή-και δύναµης συνέβαλλαν στην επιλογή τους. Τίποτα απ’ αυτά δεν αναφέρθηκε από τις γυναίκες σε ετεροφυλόφιλες σχέσεις.

Όσον αφορά τις διαφορές που υπάρχουν σε λεσβιακά ζευγάρια και στα ετεροφυλόφιλα, άλλες έρευνες (π.χ. Blumstein & Schwartz, 1983; Kurdek & Schmitt, 1986; Lange & Worell, 1990) έχουν αναδείξει τρεις διαφορές: την ανυπαρξία παραδοσιακών ρόλων του φύλου στα λεσβιακά ζευγάρια, µεγαλύτερο βαθµό συναισθηµατικού «δεσίµατος» στα λεσβιακά ζευγάρια όπως και σηµαντικά περισσότερη ισότητα. Στην έρευνα της Rosenbluth και οι γυναίκες σε λεσβιακά ζευγάρια δήλωσαν ότι υπάρχουν διαφορές στη σχέση µε ποσοστό 80% ενώ οι γυναίκες σε ετεροφυλόφιλα ζευγάρια µε ποσοστό 43%. Αξιοσηµείωτο είναι δε ότι η πλειοψηφία και των δύο οµάδων περιέγραψαν τα λεσβιακά ζευγάρια ως πολύ επιβαρηµένα από το άγχος των κοινωνικών διακρίσεων (Rosenbluth, 1997).Κ.Π. … µε δύο λέξεις, είναι µια ισότητα, µια ισοτιµία σε όλα τα πεδία. Δηλ. το γεγονός ότι µπορώ να διαπραγµατευτώ τα πάντα µέσα σε µία σχέση µε µία γυναίκα, είναι.. είναι το παν για µένα […] Και η απαλλαγή των ρόλων που το θεωρώ το πιο σηµαντικό επίσης κοµµάτι µέσα σε µία σχέση, αυτό το ότι δεν υπάρχουν δεδοµένοι ρόλοι ότι ντε και καλά επειδή εγώ είµαι γυναίκα, θα πλένω τα πιάτα κι εσύ θα ψωνίζεις στο σούπερ µάρκετ. Χιλιάδες πράγµατα µέσα στην καθηµερινότητα, το οποίο θεωρώ ότι οι λεσβιακές σχέσεις έχουν αυτή τη δύναµη και τη δυνατότητα να εναλλάσσονται ακόµα και οι ρόλοι. Εγώ δε λέω ότι δεν υπάρχουν ρόλοι, δε λέω ότι δε συµβαίνουν, γιατί έτσι µάθαµε, γιατί δεν αµφισβητήσαµε, ή τέλος καταλήξαµε ότι αυτό µας κάνει. Όµως έχουµε τη δυνατότητα να το διαπραγµατευτούµε […].


II. Στάδια Συνειδητοποίησης και Διαµόρφωσης Λεσβιακής Ταυτότητας

Η κρίση της ταυτότητας αποτελεί το βασικό αναπτυξιακό στόχο των εφήβων. Οι απαντήσεις που αναζητούν περιστρέφονται γύρω από ερωτήµατα όπως «Ποια-ος είµαι; Τι στόχους έχω στη ζωή µου; Τι µε διαφοροποιεί από τις-τους άλλες-ους;». Η ταυτότητα αντιπροσωπεύει µια λογικά συνεπή εικόνα ως προς τον εαυτό και τους άλλους. Όσο πιο ολοκληρωµένη και συνεπής είναι η εικόνα αυτή, τόσο πιο κοντά είναι το άτοµο στη σύνθεση ταυτότητας. Για την υγιή λειτουργία του ατόµου είναι σηµαντικό να υπερισχύσει η σύνθεση έναντι της σύγχυσης. Μία πτυχή της ταυτότητας –εκτός των άλλων- είναι και ο σεξουαλικός προσανατολισµός, κάτι που για τις έφηβες λεσβίες περιπλέκεται πολύ σε µία µοναδική διαδικασία για την επίτευξη σύνθεσης (Pervin & John, 2001; Garnets & Douglas, 2002).Η διαµόρφωση ταυτότητας σεξουαλικού προσανατολισµού είναι µια εξελικτική διαδικασία µοναδική για τις λεσβίες, µε αρχή στην εφηβεία και στα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης,. Με τη διαδικασία αυτή, η οποία συχνά αναφέρεται υπό τον όρο coming out, τα άτοµα αποκτούν επίγνωση των ερωτικών ή-και σεξουαλικών συναισθηµάτων τους για το ίδιο φύλο, υιοθετούν λεσβιακή ταυτότητα και τότε τη µοιράζονται µε το κοινωνικό τους περιβάλλον. Η ύπαρξη του coming out είναι αναγκαία και αναπόφευκτη γιατί στις δυτικές ετεροσεξιστικές κοινωνίες λαµβάνεται ως δεδοµένο ότι όλοι είναι ετεροφυλόφιλοι, εκτός και αν αποδειχθεί το αντίθετο. Έτσι, τα περισσότερα άτοµα µε οµόφυλο και αµφισεξουαλικό σεξουαλικό προσανατολισµό µεγαλώνουν µε ετεροφυλόφιλους γονείς που περιµένουν να είναι και τα παιδιά τους ετεροφυλόφιλα, τους συµπεριφέρονται ως τέτοια και αυτά κοινωνικοποιούνται ανάλογα. Όταν όµως αυτά τα παιδιά συνειδητοποιήσουν τα πρώτα ερωτικά ή-και σεξουαλικά συναισθήµατα και αρχίσει το coming out, ουσιαστικά αντικαθιστούν την ταυτότητα που είχαν έως τότε δηµιουργήσει επηρεασµένα από το περιβάλλον τους, µε µία νέα ταυτότητα ως λεσβία, όπου τίποτα δε θεωρείται δεδοµένο, αντιθέτως κουβαλάει και τον κοινωνικό στιγµατισµό (Garnets & Douglas, 2002). Είναι σχεδόν πάντα µία δύσκολη διαδικασία, καθώς γκρεµίζει την εικόνα και τις προσδοκίες που έχουν τα άτοµα του κοινωνικού τους περιβάλλοντος (γονείς, συγγενείς, φίλοι, κτλ). Αυτός είναι ο λόγος που σχεδόν πάντα το coming out ενέχει αίσθηµα ντροπής, το οποίο και πολλαπλασιάζεται εξαιτίας του κοινωνικού στιγµατισµού (D'Augelli, 2003). Ως εκ τούτου το νεαρό άτοµο βιώνει έντονο άγχος προερχόµενο από τον εαυτό του και από την κοινωνία λόγω της θυµατοποίησης και της απόρριψης δηµιουργώντας µία ανυπόφορη κατάσταση, η οποία σύµφωνα µε έρευνες έχει συνδεθεί µε ανησυχητικά υψηλά ποσοστά σχολικής αποτυχίας και αυτοκτονιών (Hetrick & Martin, 1987).

Το coming out δε σηµαίνει µόνο υιοθέτηση λεσβιακής, ταυτότητας, αλλά και την απώλεια οικείων κοινωνικών και πολιτισµικών δεσµών, την εύρεση νέας κοινότητας ανθρώπων µε όµοιες σεξουαλικές ταυτότητες και την κοινωνικοποίηση στο πλαίσιο των αξιών, παραδόσεων και προτύπων αυτής της κοινότητας (Garnets & Douglas, 2002). Δεν αποτελεί, λοιπόν, µία απλή διαδικασία επαναπροσδιορισµού, και γι’ αυτό καθίσταται υψίστης σηµασίας να επιτευχθεί η µετάβαση από την ενοχή και την ντροπή στη διαµόρφωση θετικής αυτοεικόνας (D'Augelli, 2003).

Η διαδικασία του coming out έχει περιγραφεί από αρκετούς ερευνητές οι οποίοι σχεδίασαν µοντέλα διαµόρφωσης ταυτότητας σεξουαλικού προσανατολισµού. Τα σηµαντικότερα µοντέλα είναι του Cass, του Troiden, των Fassinger & Miller, και των Minton & McDonald (Hunter, Shannon, Knox & Martin, 1998; Floyd & Stein, 2002). Ωστόσο, δεν έχει διερευνηθεί η αξιοπιστία και η εγκυρότητά τους αποκλειστικά για τις λεσβίες, λαµβάνοντας υπόψη τα µοναδικά χαρακτηριστικά που τις διαφοροποιούν από τις-τους αµφισεξουαλικές-ούς και τους γκέι (π.χ. οι επιδράσεις του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας, η εµπειρία του σεξισµού στις ζωές των γυναικών) (Szymanski & Chung, 2003). Η µοναδική έρευνα για την επιβεβαίωση του µοντέλου της Cass στο λεσβιακό πληθυσµό είναι από τις Degges-White, Rice & Myers (2000).

Το µοντέλο της Cass είναι µία ψυχοκοινωνική προσέγγιση το οποίο βασίζεται στη θεωρία της διαπροσωπικής συµφωνίας (interpersonal congruency theory). Το κίνητρο για ανάπτυξη ταυτότητας προσδιορίζεται ως µία ανάγκη να ξεπεραστεί η ασυµφωνία που επιφέρει το κάθε στάδιο διαπροσωπικά και αναφορικά µε την κοινωνία. Τα άτοµα είτε περνούν µέσα από κάθε στάδιο, είτε παραµένουν σε κάποιο στάδιο για µεγάλο χρονικό διάστηµα και δεν φτάνουν πότε στο τελευταίο ή ακόµα αναστέλλουν πλήρως τη διαµόρφωση λεσβιακής ταυτότητας (Hunter, Shannon, Knox & Martin, 1998). Τα στάδια του µοντέλου αυτού είναι τα εξής έξι (6):i. Σύγχυση Ταυτότητας. (identity confusion). Το άτοµο αναγνωρίζει σκέψεις και συµπεριφορές µε οµόφυλο σεξουαλικό προσανατολισµό, κάτι που σε πρώτη φάση συνήθως απορρίπτεται. Επαναπροσδιορίζει τη σηµασία των συµπεριφορών και αναζητά πληροφορίες για αυτόν τον προσανατολισµό.ii. Σύγκριση Ταυτότητας (identity comparison), όπου το άτοµο αρχίζει να δέχεται ότι µπορεί να είναι λεσβία. Ενδέχεται να νιώθει θετικά για τη διαφορετικότητά της ή-και να απορρίπτει την ετεροφυλόφιλη ταυτότητα και να αποδέχεται τη συµπεριφορά της ως λεσβιακή, ή µπορεί να δέχεται την ταυτότητα αλλά να εµποδίζει την εκδήλωσή της.iii. Ανεκτικότητα Ταυτότητας. (identity tolerance).
Αποδοχή πιθανότητας να είναι λεσβία και αναγνώριση των συναισθηµατικών, σεξουαλικών ή-και κοινωνικών αναγκών ως λεσβία. Ακόµα, είναι πιθανόν να επιζητήσει γνωριµία και συναναστροφή µε άλλα άτοµα µε οµόφυλο σεξουαλικό προσανατολισµό µέσα από οµάδες, µπαρ, κτλ. Η προσωπική εµπειρία και επαφή δηµιουργεί αίσθηµα κοινότητας θετικά ή αρνητικά φορτισµένο.iv. Αποδοχή Ταυτότητας. (identity acceptance).

Το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από πλήρη αποδοχή του εαυτού ως λεσβία, συχνότερη συναναστροφή µε τη λεσβιακή κοινότητα, περιορισµό της επαφής µε την ετεροφυλοφιλική και ίσως αίσθηµα θυµού για την ετεροσεξιστική κοινωνία.v. Περηφάνια για την Ταυτότητα (identity pride).
Εµβάθυνση στη λεσβιακή κοινότητα και λιγότερη αλληλεπίδραση µε ετεροφυλόφιλους. Ακόµα, παρατηρείται η αντίληψη ότι ο κόσµος είναι χωρισµένος σε λεσβίες και «µη-λεσβίες». Αντιµετώπιση του ετεροφυλόφιλου κατεστηµένου και αποκάλυψη της ταυτότητας στην οικογένεια, σε συνεργάτες και γενικά στο κοινωνικό περιβάλλον.vi. Σύνθεση Ταυτότητας (identity synthesis).

Στο τελικό στάδιο, το άτοµο συνενώνει τη λεσβιακή ταυτότητα του µε τις άλλες πτυχές του εαυτού του. Επίσης, αναγνωρίζει υποστηρικτικούς ετεροφυλόφιλους και η σεξουαλική ταυτότητα παραµένει σηµαντική όχι όµως καταλυτική στις σχέσεις µε τους άλλους.
(Hunter, Shannon, Knox & Martin, 1998; Degges-White, Myers & Rice, 2000; Garnets & Douglas, 2002).

Τα αποτελέσµατα της έρευνας των Degges-White, Rice & Myers (2000) δεν επιβεβαίωσαν εξ ολοκλήρου το µοντέλο της Cass. Συγκεκριµένα, αναφέρεται ότι τα στάδια 1 (σύγχυση ταυτότητας) και 4 (αποδοχή ταυτότητας) αποτελούν πτυχές της ανάπτυξης λεσβιακής ταυτότητας σε διεθνές επίπεδο. Πάρα ταύτα, η εξέλιξη από τη σύγχυση στην αποδοχή φαίνεται να είναι πιο σύνθετη και λιγότερο γραµµική απ’ ότι παρουσιάζεται στο µοντέλο της Cass. Επιπλέον, το στάδιο 4 προτείνεται να χωριστεί σε δύο επιµέρους καθώς οι παράµετροί του εµφανίζουν µεγάλη ποικιλία και πολυπλοκότητα. Το στάδιο 2 (σύγκριση ταυτότητας) παρατηρείται µόνο στις λεσβίες που συνειδητοποιούν ερωτικά συναισθήµατα και σκέψεις για το ίδιο φύλο στην εφηβεία. Στο στάδιο 3 (ανεκτικότητα ταυτότητας), δείχθηκε ότι η συναναστροφή µε την κοινότητα δε συνεπάγεται απαραίτητα και αποδοχή του εαυτού και ότι παρόλο που η επαφή µε άλλες λεσβίες αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για την υγιή ανάπτυξη ταυτότητας στην πραγµατικότητα χρονικά δεν ακολουθείται αυτή η σειρά. Όσον αφορά το στάδιο 5, παρατηρήθηκε να αντιπροσωπεύει πολύ µικρό ποσοστό των λεσβιών και πιθανόν αυτό να οφείλεται στην άµβλυνση του χάσµατος µεταξύ της ετεροφυλοφιλικής οµάδας και της λεσβιακής. Το τελικό στάδιο (σύνθεση ταυτότητας) προτείνεται να αναδιαµορφωθεί λαµβάνοντας υπόψη την αυξηµένη συχνότητα εγκληµάτων µίσους τα οποία δηµιουργούν άγχος και φόβο στις λεσβίες µε αποτέλεσµα να περιορίζουν, να αναβάλλουν ή ακόµα και να αποφεύγουν πλήρως την αποκάλυψη της ταυτότητάς τους σε ετεροφυλόφιλες-ους (Degges-White, Myers & Rice, 2000).

Στη συνέχεια θα αναφερθούµε ενδελεχώς στα στάδια όπως τα βίωσαν οι συµµετέχουσες µε αρκετές µοναδικές παραµέτρους αλλά και οµοιότητες. Στην παρούσα έρευνα δεν τέθηκε ως στόχος η περιγραφή των σταδίων αλλά συµπεριλήφθηκαν κάποιες ερωτήσεις σχετικά µε την ταυτότητα ώστε να διερευνηθεί αν εµφανίζονται εκδηλώσεις εσωτερικευµένης καταπίεσης στην αρχή της συνειδητοποίησης του λεσβιακού σεξουαλικού προσανατολισµού, αν οφείλονται στην ετεροσεξιστική εικόνα που είχαν ή λάµβαναν από το περιβάλλον τους και τι προεκτάσεις έχει αυτό στη ζωή τους. Όσον αφορά το πρώτο στάδιο (σύγχυση ταυτότητας) αρκετές από τις συµµετέχουσες θυµούνται να αισθάνθηκαν για πρώτη φορά ερωτική έλξη για το ίδιο φύλο κατά την παιδική ή µέση παιδική ηλικία.Κ.Τ. Από παιδί θυµάµαι είχα ερωτευτεί πρώτη φορά τη δασκάλα µου στο δηµοτικό, έπαιζα µε τ’ αγόρια, ήθελα πιστόλια, µε τις κούκλες δεν ήθελα ούτε να τις βλέπω, τις σούταρα.[…] Από µικρή καταλάβαινα ότι διέφερα. Βέβαια, δεν µπορούσα να προσδώσω όνοµα σ’ αυτή την αντίληψη της διαφορετικότητας. Καταλάβαινα ότι κάτι διαφορετικό συµβαίνει µε µένα σε σχέση µε τα άλλα τα παιδιά, και ιδιαίτερα τα κορίτσια, αλλά δεν µπορούσα να προσδιορίσω τι ακριβώς ήταν αυτό. Λογικό γιατί µέσα στην παιδικότητά µου βίωνα άλλα πράγµατα, τα χαρακτηριστικά στάδια της κάθε παιδικής ηλικίας απ’ την ανάπτυξή µου.Κ.Ζ. Ήµουνα πάρα πολύ πιτσιρίκι όταν ανακάλυψα ότι µ’ αρέσουν τα κοριτσάκια. Τη λέγανε Δήµητρα, ήµουν τετάρτη δηµοτικού κι ήταν η ωραία του φροντιστηρίου, ξέρεις; Μπουκλάκια, ιστορίες, κι όλ’ αυτά..γενικά µου φαινόταν πολύ πιο ωραίο από, γιατί τα αγοράκια έχουν την τάση να εκδηλώνουν αλλιώς το θαυµασµό τους. Θα ‘ρθούν να σε φτύσουν, ας πούµε, στην τετάρτη δηµοτικού. […] Τώρα όταν έσκαγε το κοριτσάκι µ’ όλες του τις κορδελίτσες και τα τέτοια ήταν πολύ πιο ωραία εικόνα για µένα.. την οποία την άρπαξα, τη φίλησα Τετάρτη δηµοτικού και µ’ έσπρωξε. Βέβαια, δεν πτοήθηκα κι ούτε είχα απασχοληθεί ποτέ, είχα απασχολήσει ποτέ το µυαλό µου, ας πούµε, γιατί το έκανα. Μου φαινόταν πάρα πολύ φυσικό ότι θα µου αρέσει κι αυτό κι εκείνο.Κ.Ω. Αυτό που σου έλεγα, από πολύ νωρίς, δηλ. απ’ το δηµοτικό. Απ’ το δηµοτικό θυµάµαι ότι εντάξει τότε δεν ήταν προσδιορισµένο το σεξουαλικό και το ερωτικό δεν υπήρχε αλλά θυµάµαι ότι είχα µια έτσι..
ένιωθα περισσότερο κοντά µε τις γυναίκες ας πούµε, µε τη δασκάλα µου.. ξέρεις είναι αυτά.. ένιωθα κάτι περισσότερο, απροσδιόριστο που στην πορεία πήρε τη µορφή και το.. προσδιόρισα καλύτερα µεγαλώνοντας, αλλά µπορούµε να πούµε απ’ το δηµοτικό.. τρίτη, τετάρτη δηµοτικού, κάπου εκεί.[…]Κ.Θ. Εκεί ,όµως, σου λέω ότι έτσι αισθανόµουνα, έτσι αισθανόµουνα από µικρή ηλικία, το πάλεψα στην εφηβεία µου, µετά το άφησα, απενοχοποιήθηκα και τελείωσε.[…] Όχι, όχι δεν πέρασα. Ούτε απ’ τη φάση ετερόφιλης ούτε απ’ τη φάση αµφισεξουαλικής πέρασα ποτέ γιατί
ό,τι ήτανε αυτά τα ξεκαθάρισα στην εφηβεία µου. Ήτανε µία µαντάρα η
εφηβεία αλλά χρειάστηκε.Κ.Π. Α όχι, εγώ από την αρχή ερωτεύτηκα και ήθελα γυναίκες. Δηλ. το πρώτο ερωτικό µου σκίρτηµα, ήταν µε γυναίκα. Δεν.. και δεν ετέθη θέµα απορίας. Δηλ. δε µου φάνηκε εµένα περίεργο καθόλου. Μου φάνηκε πολύ.. […] Ναι, σαν απόρροια.. όπως λες ότι µ’ αρέσουν οι µαργαρίτες, το τσάι και όχι το χαµοµήλι; Έτσι.. και µάλιστα δε χρειάστηκε καν και να πω το όχι, δηλ. όταν συνειδητοποίησα ότι ερωτεύοµαι τις γυναίκες, δε χρειάστηκε να πω ότι δεν ερωτεύοµαι άντρες. Δε µε απασχόλησε καθόλου αυτό το κοµµάτι. Ήταν απευθείας ότι εγώ θέλω τις γυναίκες, επιθυµώ τις γυναίκες, ερωτεύοµαι τις γυναίκες, θέλω να είµαι µε γυναίκες και δεν, δεν ετέθη θέµα καν, το κοµµάτι της ετεροφυλοφιλίας εµένα δε µε απασχόλησε. Αυτό ήρθε πολύ πολύ αργότερα στη ζωή µου, όταν ..., ένας περίγυρος περισσότερο το έφερε και η αποκάλυψη στους γονιούς µου. […]δηλ. στα 16 µου[…]. 



Βρίσκεστε στο Β' μέρος για να βρεθείτε στο Γ' μέρος πατήστε εδώ
 

Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την Μαρία Ξανθάκη από το πανεπιστήμιο Κρήτης (Ρέθυμνο), της σχολής Κοινωνικών Σπουδών τμήμα Ψυχολογίας που επέτρεψε την δημοσίευση της διπλωματικής - έρευνάς της. Είναι η πρώτη έρευνα που έγινε στην Ελλάδα με θέμα την λεσβοφοβία των ίδιων των λεσβιών, επίσης ευχαριστούμε την επιβλέπουσα καθηγήτρια Σ. Τριβιλά που στήριξε αυτή την έρευνα το 2007. Για ανεξήγητους λόγους τμήματα της έρευνας δεν "ανέβηκαν" στο blogάκι. Προσπαθήσαμε να εγγράψουμε εκ νέου ότι δεν "ανέβαινε" καταφέραμε πολλά με το κείμενο, αντίθετα στάθηκε αδύνατο να "ανεβάσουμε" φωτογραφίες και στατιστικές απεικονήσεις. Ευαγγελία Βλάμη