ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΛΕΣΒΙΕΣ
Εν κατακλείδι, στην θεµατική ενότητα σχετικά µε τις απόψεις ηθικού και θρησκευτικού περιεχοµένου δεν προέκυψαν σηµαντικές εκφράσεις εσωτερικευµένης καταπίεσης. Αναλυτικότερα, για τη νοµιµοποίηση του γάµου και την άσκηση αυτού του δικαιώµατος όλες οι συµµετέχουσες τέθηκαν υπέρ, επισηµαίνοντας ιδιαιτέρως τους νοµικοπολιτικούς λόγους για τους οποίους είναι απαραίτητη η άµεση νοµοθετική ρύθµιση στη χώρα µας. Το θέµα της υιοθεσίας αποδείχθηκε πιο πολύπλοκο και πιο δύσκολο να διευθετηθεί άµεσα, κατά την άποψη των συµµετεχόντων, εξαιτίας του υπάρχοντος νοµικού πλαισίου. Η αρνητική στάση της ελληνικής κοινωνίας επί τούτου έγκειται κυρίως στον ανυπόστατο φόβο για «µετάδοση» του οµόφυλου σεξουαλικού προσανατολισµού στα παιδιά, γεγονός όµως που επεκτείνει το κοινωνικό στίγµα και στα παιδιά από λεσβιακή οικογένεια προβληµατίζοντας έτσι κάποιες από τις συµµετέχουσες ως προς τις πιθανές προεκτάσεις. Έτσι, οι απόψεις των συµµετεχόντων ποικίλλουν σχετικά µε το αν θα προέβαιναν οι ίδιες σε υιοθεσία. Επιπροσθέτως, οι συµµετέχουσες απορρίπτουν τη θρησκεία του χριστιανισµού χωρίς όµως να αναφέρουν αν είχαν βιώσει εσωτερική σύγκρουση πριν καταλήξουν στην απόρριψη.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Κ.Π. Θεωρώ ότι οι Ελληνίδες λεσβίες δεν βοηθιούνται καθόλου ούτε από την κοινωνία, ούτε από την πολιτεία, ούτε από την εκπαίδευση, ούτε από την οικογένεια και είναι διπλά υποτιµηµένες ως λεσβίες και ως γυναίκες που δεν αναπαράγουν το ρόλο τους, δεν είναι συνεπείς δηλ. στο κοινωνικό τους φύλο. Και άρα εκ προοιµίου έχουν την ενοχή ότι δεν είναι συνεπείς σ’ αυτό που απαιτεί το κράτος, η πολιτεία, η Εκκλησία, η οικογένεια απ’ αυτές και αυτό τις έχει κάνει να είναι πολύ πιο βαθιά κλεισµένες µέσα στα καβούκια τους και άντε να κάνουν και καµιά βόλτα στις ντουλάπες τους, µέχρι εκεί φτάνουν.
Η εσωτερικευµένη καταπίεση είναι ένα εξελικτικό συµβάν µε κοινωνικές διαστάσεις που βιώνει η πλειοψηφία των λεσβιών. Αποτελεί ένα τύπο στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας και περιγράφεται ως η υιοθέτηση των ετεροσεξιστικών αντιλήψεων της κοινωνίας από την ίδια τη λεσβία και η διαµόρφωση ανάλογης αυτοεικόνας, όπως ότι είναι κατώτερη και ότι της αξίζει η περιθωριοποίηση. Η εσωτερικευµένη καταπίεση σύµφωνα µε τα βιβλιογραφικά δεδοµένα έχει σοβαρότατες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις στις λεσβίες όπως κατάθλιψη, χαµηλή αυτοεκτίµηση και µοναξιά, υψηλότερο επίπεδο ανησυχίας, αυτοτραυµατισµός, περιορισµένη και λιγότερο ικανοποιητική κοινωνική υποστήριξη. Παρόλο που η σοβαρότητα του φαινοµένου είναι αναµφισβήτητη στις µέρες µας, δεν έχει πραγµατοποιηθεί καµία έρευνα για την εκτενή περιγραφή και εις βάθος µελέτη του στις Ελληνίδες λεσβίες. Η παρούσα έρευνα πραγµατοποιήθηκε σε αυτό το πλαίσιο.
Καταρχήν, επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη ετεροσεξισµού στην ελληνική κοινωνία και περιγράφηκαν οι εκδηλώσεις του όπως τις έχουν βιώσει οι συµµετέχουσες. Αναλυτικότερα, κυριαρχεί η πεποίθηση ότι ο λεσβιακός σεξουαλικός προσανατολισµός δεν υφίσταται ουσιαστικά λόγω του οικογενειοκεντρικού της χαρακτήρα και του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας. Έτσι, φαίνεται πως είναι αδιανόητο το να µη θέλει µια γυναίκα να παντρευτεί και να γεννήσει τα δικά της παιδιά, και αν αυτό τελικά συµβεί, το δικαιολογεί µόνο ως αντίδραση στην απόρριψη και στη δυσκολία εύρεσης άνδρα-συζύγου. Κατ’ επέκταση, όταν τεθεί θέµα µητρότητας και γάµου µεταξύ λεσβιών η κοινωνία είναι άκρως αντίθετη. Επιπροσθέτως, σηµαντική θέση στην ελληνική κοινωνία έχει η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία και οι εκπρόσωποι της ενισχύουν αυτές τις απόψεις και διαιωνίζουν το στιγµατισµό ταυτίζοντας αποκλειστικά τη σεξουαλική πράξη µε την αναπαραγωγή και ό,τι δεν συµφωνεί µε αυτό το νόµο της φύσης είναι «παρά φύση» και «παρά τη θέληση του Θεού».
Μία άλλη κοινωνική αντίληψη είναι ότι η γυναικεία σεξουαλικότητα υπάρχει µόνο µέσα από το ανδρικό σώµα, µε αποτέλεσµα ένα σηµαντικό µέρος του ελληνικού ανδρικού πληθυσµού να δέχεται το λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό µέχρι το σηµείο που αποβλέπει στο να τους προκαλέσει σεξουαλική ικανοποίηση. Ωστόσο, παρατηρείται σε ένα βαθµό διαφοροποίηση στη νοοτροπία των νεότερων γενεών µε τάσεις για µεγαλύτερη αποδοχή, ανεκτικότητα και ύφεση των στενών ετεροσεξιστικών αντιλήψεων, απέχοντας ακόµα από την πλήρη αποδοχή, την ισότητα και την ενσωµάτωση. Αξιοσηµείωτο είναι επίσης ότι η ελληνική κοινωνία αν και απορρίπτει πολύ πιο έντονα τους γκέι, δέχεται την ύπαρξή τους και αυτό έχει άµεση σχέση µε τη θέση του άνδρα και τον κοινωνικό του ρόλο.
Η ελληνική κοινωνία µε αυτές τις αντιλήψεις και τις στάσεις δηµιουργεί πολυάριθµες και ποικίλες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες στη ζωή των λεσβιών, το σύνολο των οποίων συνιστά µορφή του φαινοµένου της εσωτερικευµένης καταπίεσης µε αρκετές οµοιότητες και συνάµα ιδιοµορφίες σε σχέση µε τα βιβλιογραφικά δεδοµένα. Επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη και των τριών τύπων στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας (αντίληψη κοινωνικού στίγµατος, θυµατοποίηση και εσωτερικευµένη καταπίεση). Συγκεκριµένα, οι συµµετέχουσες ως επί το πλείστον θεωρούν πολύ πιθανό να γίνουν –και κάποιες έχουν γίνει- δέκτριες διακρίσεων και προκαταλήψεων λόγω ετεροσεξισµού (π.χ. αποµάκρυνση φίλων, απόλυση, αποκλεισµός από επαγγελµατική ανέλιξη), έχουν δηµιουργήσει τρόπους προστασίας για να µη τους συµβεί η θυµατοποίηση, δεν έχουν δεχθεί ποτέ σωµατική βία –παρά µόνο λεκτική και ψυχολογική- λόγω ετεροσεξισµού αλλά έχουν υπόψιν τους τέτοια περιστατικά (π.χ. ξυλοδαρµοί, εγκλεισµοί, βιασµοί µε θύτες άτοµα από το οικογενειακό περιβάλλον), και κάποιες βιώνουν εσωτερικευµένη καταπίεση λόγω του κοινωνικού στίγµατος και του φόβου της θυµατοποίησης. Αυτά σε συνδυασµό µε τη γενικότερη κοινωνική κατάσταση δυσχεραίνουν τη διαµόρφωση θετικής λεσβιακής ταυτότητας και εγκλωβίζουν συχνά τις λεσβίες σ’ ένα αέναο κύκλο εσωτερικευµένης καταπίεσης: ενοχές, αρνητικά συναισθήµατα για τον εαυτό, αποµόνωση σ’ ένα κλειστό κύκλο φίλων και «κρυφτό» από την ευρύτερη κοινωνία υπό ετεροφυλοφιλικό προφίλ.
Όσον αφορά τη διαµόρφωση λεσβιακής ταυτότητας αναδείχθηκαν σηµαντικά συµπεράσµατα αλλά συνάµα προέκυψαν αρκετά θέµατα για περαιτέρω διερεύνηση τόσο σε σχέση µε την εσωτερικευµένη καταπίεση όσο και µε αυτή καθαυτή τη λεσβιακή ταυτότητα. Αρκετές κυρίες συνειδητοποιώντας ότι ένιωθαν ερωτική έλξη για άτοµα του ίδιου φύλου αρχικά αντέδρασαν µε άρνηση ή-και βίωσαν προβληµατισµό, ανησυχία, άγχος, ακόµα και εσωτερική σύγκρουση. Η απάντηση στα διάφορα ερωτήµατα που δηµιούργησε αυτή η συνειδητοποίηση δόθηκε µε την αναζήτηση πληροφοριών για τον προσδιορισµό αυτών των διαφορετικών συναισθηµάτων. Επιπλέον, κάποιες αναφέρουν ότι η ετεροσεξιστική αντίληψη που εκλάµβαναν από το οικογενειακό τους περιβάλλον είχε αρνητικές συναισθηµατικές επιπτώσεις στον ψυχισµό τους, ενώ κάποιες άλλες γνώριζαν µόνο ότι το θέµα αυτό δε συζητιέται κάτι που φυσικά δηµιουργεί την αίσθηση του απαγορευµένου, του ανοµολόγητου, του «κακού». Συνεπώς, φαίνεται ότι η γνωστική ασυµφωνία που βίωναν οι συµµετέχουσες ανάµεσα στα ερωτικά συναισθήµατα για τις γυναίκες και στην προσλαµβανόµενη ετεροσεξιστική εικόνα γι’ αυτά από το οικογενειακό περιβάλλον είναι καταλυτικός παράγοντας εσωτερικευµένης καταπίεσης.
Αξιοσηµείωτο είναι ότι το στάδιο 4 (αποδοχή ταυτότητας) του µοντέλου της Cass παρατηρείται σε όλες τις συµµετέχουσες αλλά σε διαφορετικό βαθµό. Επιπροσθέτως, η πλειοψηφία δεν έχει κάνει coming out στους γονείς και στο εργασιακό περιβάλλον παρά µόνο σε φίλους και στα αδέλφια, µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται τεράστιο χάσµα µεταξύ της ιδιωτικής και δηµόσιας ζωής. Μία παράµετρος που επηρεάζει το αν θα προβούν σε coming out στο εργασιακό περιβάλλον είναι και το είδος του επαγγέλµατος, όπως για παράδειγµα αν η λεσβία είναι δασκάλα, καθηγήτρια, αστυνοµικίνα, γιατρός ή πολιτικός. Αυτό είναι κάτι που δεν έχει καταγραφεί στη διεθνή βιβλιογραφία και σαφέστατα είναι απαραίτητη η εκτενέστερη περιγραφή του. Επίσης, στην πλειοψηφία τους οι συµµετέχουσες είναι αποστασιοποιηµένες από τις διάφορες δράσεις και δραστηριότητες της κοινότητας, αν και επιθυµούν την επίτευξη ισότητας µε τις-τους ετεροφυλόφιλες-ους (π.χ. στο θέµα του γάµου). Εντούτοις, ένα µικρότερο µέρος συµµετέχει ενεργά σε ακτιβιστικές οργανώσεις και δράσεις της κοινότητας, έχει αποκαλύψει την λεσβιακή ταυτότητα στο οικογενειακό, φιλικό και εργασιακό περιβάλλον, δεν βιώνει κανένα τύπο στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας, και γενικά έχει διαµορφώσει µια θετική λεσβιακή ταυτότητα χωρίς εκφάνσεις εσωτερικευµένης καταπίεσης.
Στη διεθνή βιβλιογραφία, η βασική αδυναµία των περισσότερων ερευνών µε συµµετέχουσες-ντες ΛΟΑΤ είναι ο περιορισµένος αριθµός και η µη τυχαιότητα του δείγµατος αφού είναι δύσκολο να βρεθούν µεγάλα και αντιπροσωπευτικά δείγµατα όλων των υπο-οµάδων. Αυτή η αδυναµία υπάρχει και στην παρούσα έρευνα και οφείλεται στο ότι µεγάλο µέρος των Ελληνίδων λεσβιών είναι αποµονωµένες από την κοινότητα, διατηρούν ετεροφυλοφιλικό προφίλ και έχουν αποκαλύψει την ταυτότητά τους µόνο σε ένα µικρό, αµετάβλητο κύκλο ανθρώπων. Ως εκ τούτου, τα συµπεράσµατα της παρούσας έρευνας δεν µπορούν να γενικευτούν σε όλο τον πληθυσµό των Ελληνίδων λεσβιών ως µία ενιαία οµάδα. Αδιαµφισβήτητα όµως αποτελούν µια σηµαντική πρώτη προσέγγιση και τη βάση για µελλοντικές σε βάθος έρευνες.
Η ελληνική κοινωνία έχει µία σειρά στερεοτύπων και προκαταλήψεων για τις λεσβίες που πηγάζουν από τον κοινωνικό ρόλο της γυναίκας και τη σηµαντικότητα της οικογένειας, και δηµιουργούν την βασική ιδέα περί ανυπαρξίας λεσβιών. Οι συµµετέχουσες απ’ τη µεριά τους έχουν επίγνωση του βάρους του κοινωνικού τους ρόλου ως γυναίκες και του κοινωνικού στίγµατος ως λεσβίες και κάποιες συµβιβάζονται βιώνοντας εσωτερικευµένη καταπίεση ενώ κάποιες άλλες έχουν ψυχικά υγιή και ικανοποιητική ζωή απαλλαγµένη από το φαινόµενο αυτό. Η εσωτερικευµένη καταπίεση είναι ένα αρκετά πολύπλοκο φαινόµενο το οποίο πρέπει να περιγραφεί εκτενέστερα για τις Ελληνίδες λεσβίες µε βάση τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας και είτε µε περαιτέρω ποιοτική ανάλυση άλλων συνεντεύξεων, είτε µε σχεδιασµό και στάθµιση αντίστοιχης κλίµακας όπως η LIHS των Szymanski και Chung.
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ ΑΓΛΩΣΣΑΡΙ ΟΡΩΝ
Ξενόγλωσσο
1 Bisexual ή bi, Επονοµασία ατόµων που έλκονται ερωτικά ή-και συνάπτουν ερωτικές σεξουαλικές σχέσεις και µε τα δύο φύλα
2 Come out, Είναι ένας σύντοµος όρος για την έκφραση come out of the closet, η οποία χρησιµοποιείται για να δηλώσει την αποκάλυψη της σεξουαλικής ταυτότητας σε τρίτους που µέχρι τώρα δεν το γνώριζαν (π.χ. γονείς, αδέρφια)
3 LGBT friendly, friendly Μέρος όπου είναι ευπρόσδεκτες–οι µαζί µε τις-τους ετεροφυλόφιλες-ους και οι λεσβίες, γκέι, αµφισεξουαλικές-οι.
4 In the closet, Έκφραση που χρησιµοποιείται ως χαρακτηρισµό για τις-τους ΛΟΑΤ που κρατάνε κρυφή τη σεξουαλική τους ταυτότητα στο κοινωνικό τους περιβάλλον.
5 PACS, Pacte Civil de Solidare ή Πολιτικό Συµφωνητικό Αλληλεγγύης, το οποίο τέθηκε σε εφαρµογή στη Γαλλία το 1999
6 Pride, pride parade, Φεστιβάλ Περηφάνιας
7 Queer, Χαρακτηρισµός για τις λεσβίες, γκέι, αµφισεξουαλικές-ους, και τρανσέξουαλ.
Ελληνικό
1 Α.Λ.Ο, Αυτόνομη Λεσβιακή Ομάδα. Η πρώτη λεσβιακή ομάδα στην Ελλάδα
2 ΑΚΟΕ, Απελευθερωτικό Κίνηµα των Οµοφυλόφιλών Ελλάδας
3 Αµφί, Τριµηνιαίο γκέι περιοδικό που το Απελευθερωτικό Κίνηµα Οµοφυλόφιλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ) έκδιδε για 12 χρόνια (1978-1990).
4 Αµφί, Αµφισεξουαλικές-οι
5 Ανδρέας Συγγρός, Νοσοκοµείο Ανδρέας Συγγρός Γενικό Νοσοκοµείο Αφροδίσιων καi Δερµατικών Ιώσεων στην Αθήνα
6 Γκέι. Συνήθως χρησιµοποιείται για τους άνδρες οµοφυλόφιλους
7 Διαταραχή ταυτότητας φύλου. Τα άτοµα µε αυτή τη διαταραχή θεωρούν ότι ανήκουν στο αντίθετο ανατοµικό φύλο (ότι έχουν το µυαλό και την προσωπικότητα του αντίθετου φύλου ή ότι γεννήθηκαν σε σώµα λάθος φύλου) και κάποια από αυτά προχωρούν σε εγχείρηση αλλαγής φύλου
8 Ετερό,Ετερόφυλη. Ετεροφυλόφιλη
9 Κ.Ε.Ε.Λ. Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιµώξεων
10 ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσηµάτων
12. Λάβρυς, το πρώτο λεσβιακό περιοδικό στην Ελλάδα.
13. Λ.Ο.Α, Λεσβιακή Οµάδα Αθήνας
14. Μ.Κ.Ο Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις
15. ΟΛΚΕ` Οµοφυλοφιλική Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας
16. Στρέιτ Straight, ετεροφυλόφιλη-ος
17. Τρανς Τρανσέξουαλ, άτοµα που ντύνονται και συµπεριφέρονται όπως το άλλο φύλο και έχουν κάνει επέµβαση αλλαγής φύλου σε αντίθεση µε τις-τους τραβεστί που δεν έχουν κάνει
18 10% Γκέι Περιοδικό. Εκδίδεται από το µηκερδοσκοπικό σωµατείο «Σύνθεση- Ενηµέρωση, Ευαισθητοποίηση, Έρευνα για το hiv aids», που ιδρύθηκε το 2000.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ξενόγλωσσες Πηγές
1 Beynon, J., Eisner, D. & Haggerty, G.E. (2000). Encyclopedia of Lesbian and Gay Histories and Cultures. Garland.
2 Currie, M.R., Cunningham, E.G. & Findlay, B.M. (2004). The Short Internalized Homonegativity Scale: Examination of the Factorial Structure of A New Measure of Internalized Homophobia. Educational and Psychological Measurement, 64(6): 1053-1067.
3 D'Augelli, A.R. (2003). Coming out in Community Psychology: Personal Narrative and Disciplinary Change. American Journal of Community Psychology,31
(3-4).http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=5001976543
4 D'Augelli, A.R., Hesson-Mcinnis, M.S. & Waldo, C.R. (1998). Antecedents and Consequences of Victimization of Lesbian, Gay, and Bisexual Young People: A Structural Model Comparing Rural University and Urban Samples. American Journal of Community Psychology, 26.
5 Degges-White, S., Myers, J.E. & Rice, B. (2000). Revisiting Cass' Theory of Sexual Identity Formation: A Study of Lesbian Development. Journal of Mental Health Counseling, 22(4): 318-333.
6 Dew, B.J. & Chaney, M.P. (2005). The Relationship Among Sexual Compulsivity, ιnternalized Homophobia, and HIV At-Risk Sexual Behavior in Gay and Bisexual Male Users of Internet Chat Rooms. Sexual Addiction & Compulsivity, 12: 259-273.
7 Diamant, L. & McAnulty, R.D. (1995). The Psychology of Sexual Orientation, Behavior, and Identity: A Handbook. London: Greenwood Press.http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=28670041
8 Eliason, M.J. & Morgan, K.S. (1998). Lesbians Define Themselves: Diversity in Lesbian Identification. Journal of Gay, Lesbian, and Bisexual Identity, 3 (1): 47-63.
9 Eguchi, S. (2006). Social and Internalized Homophobia as a Source of Conflict: How Can We Improve the Quality of Communication? The Review of Communication, 6 (4): 348-357. Ettorre, E.M. (1980). Lesbians, Women and Society. London: Routledge & Kegan Paul.
10 Fingerhut, A.W., Letitia, A.P. & Ghavami, N. (2005). A Dual-Identity Framework for Understanding Lesbian Experience. Psychology of Women Quartely, 29: 129- 139.
11 Floyd, F.J. & Stein, T.S. (2002). Sexual Orientation Identity Formation among Gay, Lesbian, and Bisexual Youths: Multiple Patterns of Milestone Experiences.
Journal of Research on Adolescence, 12(2): 167-191.
12 Garnets, L.D. & Douglas, C.K.(2002). Psychological Perspectives on Lesbian, Gay, and Bisexual Experiences. New York: Columbia University Press. http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=99856970
13 Gencoz, T. & Yuksel, M. (2006). Psychometric Properties of the Turkish Version οf the Internalized Homophobia Scale. Arch Sex Behav, 35: 597–602.
14 Gwadz, M., Hunter, J., Maguen, S., Rosario, M. & Smith, R. (2001). The Coming-Out Process and Its Adaptational and Health-Related Associations among Gay, Lesbian, and Bisexual Youths: Stipulation and Exploration of a Model. American Journal of Community Psychology,
29(1). http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=5001032739
15 Herek, G.M., Cogan, J.C., Gillis, J.R. & Glunt, E.K. (1997). Correlates of Internalized Homophobia in a Community Sample of Lesbians and Gay Men. Journal of the Gay and Lesbian Medical Association, 2: 17-25.
16 Hirschfeld, S. (2001). Moving Beyond the Safety Zone: A staff development approach to anti-heterosexist education. Fordham Urban Law Journal, 29.
17 Hunter, S., Shannon, C., Knox, J. & Martin, J.I. (1998). Lesbian, Gay and Bisexual Youths and Adults. Knowledge for Human Services Practice. California: Sage Publications.
18 Kirsch, M.H. (2000). Queer Theory and Social Change. Routledge.
19 Lee, I-C. & Crawford, M. (2007). Lesbians and Bisexul Women in the eyes of Scientific Psychology. Feminism & Psychology, 17 (1): 109-127.
20 Lewis, R.J., Derlega, V.J., Clarke, E.G. & Kuang, J.C. (2006). Stigma Consciousness, Social Constraints, and Lesbian Well-Being. Journal of Counseling Psychology, 53 (1), 48-56.
21 Lewis, R.J., Derlega, V.J., Griffin, J.L. & Krowinski, A.C. (2003). Stressors for Gay Men and Lesbians: Life Stress, Gay-related Stress, Stigma Consciousness and Depressive Symptoms. Journal of Social and Clinical Psychology, 22(6), 716-729.
22 Mason, G. & Tomsen, S. (2001). Engendering Homophobia: Violence, Sexuality and Gender Conformity. Journal of Sociology, 37.
23 McGregor, B.A., Carver, C.S., Antoni, M.H., Weiss, S., Yount, S.E. & Ironson, G. (2001). Distress and Internalized Homophobia Among Lesbian Women Treated for Early Stage Breast Cancer.(περίληψη). Psychology of Women, 25.
http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/1471- 6402.00001?prevSearch=allfield%3A%28internalized+homophobia%29
(16 Δεκέµβριος 2006).
24 Meyer, I.H. (2003). Prejudice, Social Stress, and Mental Health in Lesbian, Gay, and Bisexual Populations: Conceptual Issues and Research Evidence. Psychological Bulletin, 129(5): 674–697.
25 O'Hanlan, K.A., Cabaj, R.P., Schat, B., Lock, J. & Nemrow, P. (1997). A Review of the Medical Consequences of Homophobia with Suggestions for Resolution. Journal of the Gay and Lesbian Medical Association, 1(1): 25-39.
26 Otis, M.D., Rostosky, S.S., Riggle, E.D.B. & Hamrin, R. (2006). Stress and relationship quality in same-sex couples. Journal of Social and Personal Relationships, 23(1): 81-99.
27 Parrott, D.J., Adams, H.E. & Zeichner, A. (2002). Homophobia: personality and attitudinal correlates. Personality and Individual Differences, 32, 1269–1278.
28 Raja1, S. & Stokes, J.P. (1998). Assessing Attitudes Toward Lesbians and Gay Men: The Modern Homophobia Scale. Journal of Gay, Lesbian, and Bisexual Identity, 3(2).
29 Reilly, A. & Rudd, N.A. (2006). Is Internalized Homonegativity Related to Body Image? Family and Consumer Sciences Research Journal, 35(1): 58-73.
30 Reiter, L. (1991). Developmental Origins of Antihomosexual Prejudice in Heterosexual Men and Women. Clinical Social Work Journal, 19 (2).
31 Rosenbluth, S. (1997). Is Sexual Orientation a Matter of Choice? Psychology of Women Quarterly, 21: 595-610.
32 Ross, M. W. & Rosser, B.R.S. (1996). Measurement and Correlates of Internalized Homophobia: A Factor Analytic Study. Journal of Clinical Psychology, 52(1): 15-21.
33 Russell, G.M. & Bohan, J.S. (2006). The Case of Internalized Homophobia.Theory and/as Practice. Theory & Psychology, 16(3): 343–366.
34 Sappho Art Museum (2000). Sappho (Athens, c.450BCE). Classics Department.
35 Szymanski, D. M. (2005). A Feminist Approach to Working With Internalized Heterosexism in Lesbians. Journal of College Counseling, 8: 74-85.
36 Szymanski, D.M. (2005). Heterosexism and Sexism as Correlates of Psychological Distress in Lesbians. Journal of Counseling and Development, 83.
37 Szymanski, D. M. & Chung, Y. B. (2003). Feminist Attitudes and Coping Resources as Correlates of Lesbian Internalized Heterosexism. Feminism & Psychology, 13(3): 369-389.
38 Szymanski, D. M., Chung, Y. B. & Balsma, K. F. (2001). Psychosocial Correlates of Internalized Homophobia in Lesbians. Measurement and Evaluation in Counceling and Development, 34: 27-38.
39 Tappan, M. B. (2006). Reframing Internalized Oppression and Internalized Domination: From the Psychological to the Sociocultural. Teachers College Record, 108(10): 2115–2144.
40 Weeks, J. (1995). Sexuality and Its Discontents: Meanings, Myths, & Modern Sexualities. London: Routledge.
41 Wicklund, R.A. & Brehm, J.M. (1976). Perspectives on cognitive dissonance. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
42 Williamson, I.R. (2000).Critical Review. Internalized Homophobia and Health Issues Affecting Lesbians and Gay Men. Health Education Research, 15(1): 97-107.
43 Wright, L.W., Adams, H.E. & Bemat, J. (1999). Development and Validation of the Homophobia Scale. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 1(4): 337-347.
44 Zucker, K.J. (2003). The Politics and Science of “Reparative Therapy”. Archives of Sexual Behavior, 32. http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=5002012348(2007, Μάρτιος 12).
45 Wikipedia Foundation, Inc. ( 2007) Same-sex marriage.
<> (2007, Ιούνιος 12).
Ελληνικές Πηγές
46 American Psychiatric Association (2004). Διαγνωστικά Κριτήρια DSM-IV-TR™. (Κ. 2 Γκοτζαµάνης, µτφ. & επιµ.). Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας.
47 Άννα & Κατερίνα (2007, Ιούνιος). Κοινωνία. Έφηβη, Λεσβία, Μόνη… Ψάχνεται. Περιοδικό 10%, 19.
48 Αντωνόπουλος, Θ. (2005, Οκτώβριος). Τον καιρό της “Αµφι”-σβήτησης. Περιοδικό 10%, 12.
49 Chasseguet-Smirgel, J., David, C., Grunberger, B., Luquet-Parat, C., Torok, M. & McDougall, J. (1991). Γυναικεία Σεξουαλικότητα. Νέες Ψυχαναλυτικές Απόψεις. (Δ. Τσαρµακλή, µτφ.) Αθήνα: Νεφέλη, σελ.80.
51 Hermeia the InfoSharer (2005). Ισχύουσα Ελληνική Νοµοθεσία Υποστηρικτική των Ανθρώπινων Δικαιωµάτων & Ενάντια στις Διακρίσεις. http://sapphogr.net/dikaiwma/law/index.html ( 2007, Ιανουάριος 28).
52 Καλοβυρνά, Λ. (2006, _εκέµβριος). Είδηση: “Ρατσιστήρια 2006”. Περιοδικό 10%, 17.
53 Κατρίτσης, Μ. (2002, Σεπτέµβριος). Η Καταδίκη της Οµοφυλοφιλίας από την Αγία Γραφή. Ο Ερευνητής της Αλήθειας. Περιοδικό Πνευµατικής Αναζήτησης, 20.
<> (2006, _εκέµβριος 16).
54 Κλώκα, Μ. (2004, Ιούνιος). Η Θέση της Οµοφυλόφιλης Γυναίκας στην Ελληνική Κοινωνία & Προτάσεις Βελτίωσης. Οµιλία στην Ηµερίδα για τις Γυναίκες της ΛΟΑΤ Κοινότητας (Λεσβίες και Τρανς) στο Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα.
12).
55 Λαγουµίδου, Μ. (1996). ‘Gay! Γιατί;’ Τα Αίτια της Οµοφυλοφιλίας. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
56 Νεοφώτιστου, Χ. (2007, Ιούνιος). Κοινωνία: Κάνει τις Λεσβίες Αόρατες. Περιοδικό
10%, 19. <> (2007, Ιούνιος 10).
57 Pervin, L.A. & John, O.P. (2001). Θεωρίες Προσωπικότητας. Έρευνα και Εφαρµογές. (Α. Αλεξανδροπούλου & Ε. Δασκαλοπούλου, µτφ.). Αθήνα: Τυπωθήτω- Γιώργος Δαρδανός.
58 Σκουτάρη, Ρ. (2004). Γυναίκες - Οµοφυλοφιλία - Φεµινισµός.
59 Χολ, Ρ. (2003). Το πηγάδι της µοναξιάς. (Ν. Σταυρίδη, µτφ. ) Αθήνα: Κουκίδα.
