Εσωτερικευμένη καταπίεση-λεσβοφοβία Ε'

ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ
ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΛΕΣΒΙΕΣ


Στην πλειοψηφία τους οι συµµετέχουσες το έχουν αποκαλύψει µε άµεσο ή έµµεσο τρόπο σε κοντινούς ή-και όχι τόσο στενούς φίλους και φίλες Αξιοσηµείωτο είναι ότι παρόλο που το είχαν συνειδητοποιήσει σχετικά νωρίς, κάποιες από τις συµµετέχουσες δεν έκαναν coming out στις φίλες-ους τους αµέσως αλλά τα τελευταία περίπου 5-10 χρόνια (κυρίες Δ. και Ω.) και µέχρι τότε είχαν ένα ετεροφυλοφιλικό προφίλ είτε δίνοντας ανδρικό όνοµα στη σύντροφό τους όταν αναφέρονταν στη σχέση τους (Κ.Ω.) είτε παρουσιάζοντας τη σύντροφό τους ως κολλητή τους (Κ.Δ.). Αυτές οι συµπεριφορές αποτελούν ενδείξεις εσωτερικευµένης καταπίεσης, αφού σύµφωνα µε τα βιβλιογραφικά δεδοµένα για τις λεσβίες υπάρχει υψηλή συσχέτιση εσωτερικευµένης καταπίεσης µε χαµηλό επίπεδο αποκάλυψης του σεξουαλικού προσανατολισµού, και διατήρηση ετεροφυλοφιλικού προφίλ (Szymanski, Chung & Balsma, 2001).

 Κ.Τ. Το ξέρουν 2-3 φίλοι κολλητοί και κανένας άλλος.[…]

Κ.Σ. Αλλά µέσα σε 3-4 µέρες µαζί της ξαφνικά όλα ήταν εύκολα, έπιασα
όλους µου τους φίλους µε τη σειρά, τον έβγαζα έναν έναν για καφέ αυτό. Έτσι είµαι, αυτό είµαι και σε µια φάση µε µια δυναµική ότι δε µε νοιάζει. πολύ σιγουριά για τον εαυτό µου..[…] ενώ ουσιαστικά δεν είχα καθίσει να δώσω χρόνο στον εαυτό µου να το σκεφτεί.. να το εµπεδώσω.. ναι, να το συνειδητοποιήσω.. δεν είχα καθίσει να σκεφτώ ναι αυτό είσαι, οκ, πρέπει να το δώσεις και στους άλλους να το αποδεχτούν και να επιχειρηµατολογήσεις γι’ αυτό παραδείγµατος χάρη..
 Κ.Δ. […] µε φίλες, παιδικές φίλες.. τα τελευταία χρόνια όµως.. Πριν 5 χρόνια.. πριν 5-6 χρόνια.. χονδρικά, έτσι;[…] το έµαθαν και σε µία σχετικά προχωρηµένη ηλικία, δεν το έµαθαν στα 20 ή στα 25, το έµαθαν στα 39.[…] Όλο αυτό το διάστηµα ήταν η φίλη µου, η κολλητή µου. .ς κολλητή µου την ήξεραν όλοι, ως τέτοια τη δέχτηκαν. [..] &εν ξέρω αν έκαναν δεύτερες και τρίτες σκέψεις γιατί οι περισσότερες παρέες µας ήταν ζευγάρια ετερόφιλων, δηλ. βασικά δεν είχαµε επαφές µε άλλα ζευγάρια οµοφυλόφιλων. Ήταν όλες µας οι παρέες ετερόφιλοι κι εµείς λειτουργούσαµε παρουσία των τρίτων σα να ‘µαστε δύο πολύ καλές φίλες.[…]

 Κ.Ω Τώρα εντάξει ανοιχτά δεν το ξέρανε µέχρι και πριν από 5 χρόνια που το πρωτο-µοιράστηκα µε τις κολλητές µου, οι οποίες κάναµε παρέα, ήταν ζευγάρι αλλά δεν είχαµε µιλήσει ανοιχτά.. τότε µιλήσαµε ανοιχτά. Πριν µόνο µε τα άτοµα µε τα οποία είχα σχέση. […] Μέχρι πριν από 5 χρόνια ήµουνα εντελώς, εντελώς αποµονωµένη, ήταν η προσωπική µου ζωή ήταν προσωπική, δεν τη συζητούσα µε κανένα. […] Όχι.. δε συζητούσα.. συζητούσα απλά µιλούσα πάντα για κάποιον τύπο, για τον τάδε ή έλεγα, έδινα ένα ψεύτικο όνοµα –α! έπαιξα […] δε µιλούσα για την πραγµατικότητα άλλαζα το όνοµα.

Κ.Π. […] δεν µπήκα ποτέ στη διαδικασία, να πω στη δουλειά «γειά σας είµαι λεσβία», ούτε στις όποιες φίλες και φίλους γνώριζα «µε λένε Π. και είµαι λεσβία». Ερχότανε όσο φυσικά µιλούσαν εκείνες ή εκείνοι για τις φίλες τους και για τους φίλους τους, έτσι έλεγα κι εγώ –η φίλη µου η Δάφνη και φιλιόµουνα µε τη Δάφνη, την Αθανασία, την.. […] Ναι, το θεωρούσα αυτονόητο δικαίωµά µου, δηλαδή ότι πως τολµάς εσύ να λες ότι εγώ δεν µπορώ να µιλήσω για τη σχέση µου. Γιατί πρέπει εγώ να κρύψω τη σχέση µου; Γιατί να υποκρίνοµαι αυτό που εσύ θέλεις να είµαι; Εγώ είµαι αυτό που είµαι και άµα σου κάνει καλώς, άµα δε σου κάνει δεν πειράζει, χιλιάδες γυναίκες, χιλιάδες φίλες, φίλοι προχώρας και προχωράω. Θεωρώ, ότι είναι και λίγο αυτό που ξανα-είπα σχιζοφρενικό, δηλ. το να λες άλλα, να κάνεις άλλα, να ζεις µε άλλο τρόπο και παράλληλα να παρουσιάζεις κι έναν άλλο τρόπο, µου φαίνεται έτσι πολύ σχιζοφρενικό για µένα πέρα απ’ την υποκρισία, πέρα απ’ τον.. ότι θα µ’ έβαζε πάρα πολύ βαθιά στο καβούκι µου και σε καµία περίπτωση δεν ήθελα να ζήσω στο καβούκι µου. Θα µε εµπόδιζε σαν προσωπικότητα, σαν αυτό που είµαι, σαν αυτό που θέλω να κάνω. Οπότε δεν ετέθη θέµα, αχ όχι δε θα το πω ή θα το πω σιγά και µαλακά.[…]

Κ.Ζ. Κοίταξε να δεις, τα άτοµα τα οποία έκανα παρέα όταν ήµουν 
αρραβωνιασµένη µ’ αυτό το παιδί ήταν στρέιτ άνθρωποι […] ήταν ετεροφυλόφιλα άτοµα, τα οποία ήταν αυτό που λέµε κοινωνικές επαφές. Δε θα έλεγα ότι έκανα αρπαχτή µε µία κοπέλα ή µε 2 ή µε 5 ή µε 15. Δε θα το ανέφερα αυτό το πράγµα, γιατί το τι κάνω εγώ µε το πουλί µου δε νοµίζω ότι είναι θέµα συζήτησης σ’ ένα δείπνο. […] Τώρα πλέον απ’ τη στιγµή που έπεσε ο χωρισµός κι εγώ άρχισα να βγαίνω µε τη συγκεκριµένη κοπελιά.. πήγα σε µερικούς –ξέρεις κάτι; Γνώρισα ένα άλλο άτοµο.-α! ναι; Πως τον λένε; -τον λένε Κατερίνα..

Οι αντιδράσεις των ετεροφυλόφιλων φίλων στην αποκάλυψη του σεξουαλικού προσανατολισµού ήταν: πολύ θετική (Κ.Τ., Κ.Δ, Κ.Σ., Κ.Ω., Κ.Π.), σοκ, (Κ.Π.) αµηχανία (Κ.Ζ.), αποφυγή όποιας συζήτησης (Κ.Δ., Κ.Σ.), άρση φιλίας (Κ.Θ., Κ.Π.), ότι το είχαν καταλάβει (Κ.Θ.), ότι δεν έχουν βρει τον κατάλληλο άντρα ακόµα (Κ.Σ.) ή προβληµατισµός ως προς το ότι κάτι φταίει και δεν είναι ετεροφυλόφιλες (Κ.Σ.). Φαίνεται ότι για κάποιους ετεροφυλόφιλους ο λεσβιακός σεξουαλικός προσανατολισµός είναι σοβαρός λόγος για να διαλύσουν µία φιλία, ακόµα κι αν αυτή είναι µακροχρόνια και πολύ στενή. Οι αρνητικές και πολύ ακραίες αντιδράσεις καταδεικνύουν την ύπαρξη ετεροσεξισµού στην ελληνική κοινωνία.

Κ.Τ. Θα έλεγα πολύ καλή, πολύ θετική, αναµενόµενη. […]Ευτυχώς αυτό, δεν έχασα τους πολύ δικούς µου ανθρώπους. Με στήριξαν και µε στηρίζουν. Δεν είναι και πολλοί αυτοί, είναι 2-3, δυο κολλητές, ένας κολλητός, αυτοί.
 Κ.Π. […]κάποιες και κάποιοι σοκαρίστηκαν και την «κάνανε» ή δε µου µιλήσανε. [..] Προς µεγάλη µου χαρά οι περισσότερες φίλες µου µείνανε, δηλ. .. ακόµα κι αν δεν το δεχόντουσαν. Δηλ. µπορεί να µην τους άρεσε, αλλά όπως δεν θα τους άρεσε π.χ. το να µεθάω ή ότι είµαι ψηλή ή έχω κατσαρά µαλλιά, κάπως έτσι σε µένα δόθηκε ότι ακόµα κι αν δε συµφωνούν, οκ, υπό αυτή την έννοια δε χρειάστηκε, να τις και να τους σοκάρω άµεσα, έγινε… µ’ ένα τρόπο τελείως.. ναι, έτσι.. είµαι ψηλή, ξανθιά, … λεσβία, Παναθηναϊκός.. είµαι και κτηνίατρος και ό,τι άλλο είµαι.

 Κ.Δ. Θετική ήταν η αντίδραση.. θετική.. αλλά είναι άτοµα που µε ξέρουν από µικρή, µε ξέρουν.. και το έµαθαν και σε µία σχετικά προχωρηµένη ηλικία, δεν το έµαθαν στα 20 ή στα 25, το έµαθαν στα 39. Εποµένως, δεν υπήρχαν τα περιθώρια ούτε να προσπαθήσουν να µ’ επηρεάσουν, ούτε να µ’ αλλάξουν γνώµη.. ούτε ν’ αποδείξω ότι είναι κάποια ,ας πούµε, επιπολαιότητα ή.. Από κάποια φίλη έχω ένα παράπονο, µία απ’ αυτές, όπου όταν το έµαθε, απ’ τη στιγµή που το ήξερε πλέον δε µε ρώτησε τι κάνω, πως περνάω.. δεν είχα χωρίσει ακόµη τότε, δε µε ρωτούσε τι κάνει η φίλη µου, δηλ. είναι σα να το άκουσε εκείνη τη στιγµή και µετά δεν ξαναειπώθηκε παρόλο που ξαναβρισκόµαστε, µιλάµε, είναι σα να πέρασε απ’ το µυαλό της, οκ τ’ ακούσαµε, τελείωσε. Όπως ρωτάς κάποιον, τον βλέπεις και ρωτάς τι κάνει, τι κάνει ο άντρας σου, τι κάνει η γυναίκα σου, δηλ. ρωτάς όταν ξέρεις ότι είναι ζευγάρι µε κάποιον. Αυτό το ‘χω σαν παράπονο ότι δε µε ρώτησε ποτέ τι κάνει η τάδε, είναι καλά ή περνάτε καλά, πως περνάτε.

Κ.Θ. […] κάποιους φίλους τους έχασα, κάποιες φίλες µάλλον. Κάποιες φίλες τις έχασα. Κάποιες φίλες δεν τις έχασα.[…] .Ήτανε σπάνιες και ακραίες περιπτώσεις ένας άντρας, µία γυναίκα. […] αποµακρύνθηκαν αµέσως. Δεν αποµακρύνθηκαν σιγά σιγά, αποµακρύνθηκαν αµέσως και καλά κάνανε.[…] Ναι, η γνώµη τους ήταν πολύ αρνητική και να σου πω την αλήθεια αν δεν αποµακρυνόντουσαν και οι ίδιοι, επειδή ήταν πολύ αρνητική η γνώµη, δε νοµίζω ότι εγώ θα καθόµουνα. Θα αποµακρυνόµουνα.[…] οι περισσότεροι..[…] ήτανε εντάξει, λέγανε – Καλά εντάξει, δε µας λες και τίποτα καινούριο. &εν το βλέπαµε πως συµπεριφέρεσαι; Και µάλιστα, τι µου είχε πει ένας φίλος µου, είµαστε και καλά φιλαράκια.. λέει –Καλά για µα**κες µας πέρασες; Δεν ξέραµε;
Περιµέναµε πότε θα µας το πεις. Ευτυχώς το ‘πες. Δηλαδή ο κόσµος καταλαβαίνει. Ο κόσµος γύρω µας καταλαβαίνει.

Κ.Ζ. […] όσοι δεν είχαν επαφή µ’ εµένα από προηγούµενα χρόνια, δεν ήταν πολύ κοντινά µου άτοµα, ξέρεις µε κοιτάγανε έτσι, είχε αυτή την αµηχανία, το εεεε, ξέρεις.. Ναι, τι εννοείς; Τι εννοώ; Τον λένε Κατερίνα. Και εντάξει, δεν µπορώ να πω ότι το.. το τρώγανε λίγο περίεργα, σηκώνανε ένα φρύδι, οι περισσότεροι τραβάγανε τις κοπελιές τους πιο κοντά µην Θεός φυλάξει τις φάει το αρπαχτικό. Εντάξει, δεν µπορώ να πω ότι σόκαρα ιδιαίτερα τον κόσµο απ’ την άποψη ότι είµαι απ’ τα άτοµα που λένε όλοι -τα περιµένω όλα από σένα.

 Κ.Σ. […] όταν έπιασα τους φίλους µου και τους το είπα, δεν περίµενα τίποτα.. -στο κάτω κάτω εγώ σας το λέω και δε µε νοιάζει τι αντίδραση θα έχετε.. ήµουνα σε φάση- στο λέω τώρα και περίµενα, περίµενα ετοιµοπόλεµη, […]αλλά αυτές οι συγκεκριµένες δύο φίλες µου το πήραν.. και δεν είναι τυχαίο που είναι και φίλες από τα παιδικάτα µου.. πολλά χρόνια. […] πραγµατικά µ’ άρεσε πάρα πολύ η αντίδρασή τους, χάρηκαν καταρχήν για µένα, χάρηκαν για µένα […] ήταν ό,τι καλύτερο µπορούσε να µου τύχει […] µια καλή µου φίλη στην αρχή είχε µια σχετικά αρνητική αντίδραση, ήταν της άποψης ότι η οµοφυλοφιλία είναι κοινωνική παθογένεια ή ότι φταίνε οι ορµόνες, δηλ. ή θα είσαι λάθος της φύσης ή θα είσαι παθογένεια του συστήµατος. Και µετά άρχισε να βλέπει πως έβρισκα τον εαυτό µου, πως ξεκλείδωνα πράγµατα από µέσα µου, µε είδε ερωτευµένη που πριν δεν µε είχε δει έτσι ποτέ, ποτέ.[…] Δύο άλλες φίλες είναι αρνητικές πολύ στη φάση ότι ,και γι’ αυτό δεν µπορώ να κάνω κάτι, νιώθουν άσχηµα, δεν µπορούν να το συζητάνε, δηλ. έρχονται σε πολύ δύσκολη θέση. Προς στιγµήν έχω συµβιβαστεί στο να µην τις φέρνω σε δύσκολη θέση να το συζητάω..[…] Απλά δεν µπορώ να καταλάβω γιατί κάποιοι άλλοι προσπαθούν, από φίλους µου, να εξηγήσουν γιατί εµένα µου αρέσουν οι γυναίκες.. λένε φταίνε οι ορµόνες, φταίει κάτι απ’ την οικογένεια ένα πρότυπο κάτι..[…] Δεν βρήκες τον κατάλληλο. Να σε ρωτήσω εσένα κάτι.. προσπαθείς εσύ αγάπη µου να εξηγήσεις γιατί σου αρέσουν οι άντρες; Όχι αυτό είναι φυσιολογικό. […] Κάθεται να εξηγήσει στον εαυτό της τι ορµόνες δούλεψαν και τι έπαιξε ρόλο στο να της αρέσει ο συγκεκριµένος; Όχι! Γιατί προσπαθεί να εξηγήσει τη δική µου σεξουαλικότητα και τη δική µου προτίµηση

 Κ.Ω. Η κολλητή µου το ‘µαθε πριν 2-3 χρόνια..[…] το πήρε πάρα πολύ καλά. Καλά είναι κι ένας απίστευτος τύπος. Το πήρε τέλεια. Είναι αυτή που ήθελε να πάµε στο pride parade. […] την κυκλοφορώ σε µπαρ, σε τέτοια. Είναι πάρα πολύ άνετη. Οι άλλες οι κολλητές που είναι γκέι εντάξει το ξέρουνε. Κι αυτές βέβαια, σου λέω, τα τελευταία 5 χρόνια γίνανε οι κουβέντες. Σε γενικές γραµµές αυτά. Ο κολλητός µου κι αυτός πιστεύω ότι το ξέρει, χωρίς να ‘χουµε.. το ξέρει σίγουρα.. εννοείται. Κι αυτός µε στηρίζει πάρα πολύ. (Ε.Σ. Η αντίδραση;) Τίποτα. Η αντίδραση ήταν να µου δώσει να βαφτίσω το παιδί. […] κάνει τα πάντα για να µου δείξει πόσο µε στηρίζει, από παιδί καλά είµαστε µαζί απ’ το σχολείο.. αδέλφια, δεν είµαστε µόνο φίλοι.

 Κ.Φ. […] µένουν πια από ετερόφιλους φίλους µένουν πολύ λίγοι ή ουσιαστικά από παλιούς φίλους µένουν πολύ λίγοι.

Η κυρία Θ. θεωρεί δεδοµένο ότι κάποια ετεροφυλόφιλα άτοµα από το φιλικό περιβάλλον δε θα αποδεχτούν το να είναι λεσβία και θα αποµακρυνθούν εντελώς. Αυτή η δήλωση είναι σηµαντική υπό την έννοια ότι δηλώνει την ύπαρξη στην ελληνική κοινωνία ετεροσεξισµού, µη δεκτικότητας σε νέες ιδέες και απόψεις, και της σπασµωδικής απόρριψης της ιδέας ότι δεν είναι όλες οι γυναίκες ετεροφυλόφιλες, που καταρρίπτει το coming out κάποιας φίλης.

 Κ.Θ. Και αυτό το θεωρώ ότι είναι κανόνας του παιχνιδιού, κάποιο κόσµο θα χάσεις, κάποιο κόσµο δε θα χάσεις.[…] Για κάποιο κόσµο όταν του γκρεµίζεις την εικόνα που έχει φτιάξει για σένα, την έχει φτιάξει αυτός δεν του την έφτιαξες εσύ, όταν τους γκρεµίζεις αυτή την εικόνα τους χαλάς τα πάντα.[…]. Δε θα συνέλθουν. Ειδικά όταν έχουνε µεγαλώσει […] συντηρητικά.. ποιος ξέρει τι στο καλό µπορεί να λεγότανε σ’ εκείνη ην οικογένεια, είναι κι αυτό.[…] Δηλαδή ο κόσµος καταλαβαίνει. Ο κόσµος γύρω µας καταλαβαίνει. Τώρα αν δε θέλει να δεχτεί αυτό που καταλαβαίνει, είναι άλλο θέµα και δεν είναι δικό µου πρόβληµα, είναι δικό τους. Θέλουνε να το συζητήσουµε, να το.. το οτιδήποτε, να το αναλύσουµε; Σ’ αυτή τη βάση, ναι να µπω στη διαδικασία, αλλιώς δεν µπαίνω στη διαδικασία ν’ απολογηθώ, όχι δεν έχω ν’ απολογηθώ γιατί δε θεωρώ ότι κάνω κάτι κακό, δε θεωρώ ότι κάνω κανένα έγκληµα και δε θεωρώ ότι ενοχλώ και κανέναν.

Μία φιλία κρίνεται από την πλήρη αποδοχή και το σεβασµό όλων των πτυχών της άλλης και του άλλου. Οι λεσβίες έχουν και ένα λόγο παραπάνω για να επιθυµούν αυτά τα στοιχεία στις στενές φιλίες τους και να τις κρίνουν βάση αυτών. Έτσι, αρκετές επιλέγουν να µιλήσουν για το σεξουαλικό προσανατολισµό από την αρχή σε νέες παρέες ανεξάρτητα σεξουαλικού προσανατολισµού.

 Κ.Θ. Από την άλλη όµως ξέρεις ότι ο κόσµος που θα σχολίαζε αρνητικά τη σεξουαλικότητά µου δε θα καθόµουνα εγώ και πολύ να τον έχω φίλο ή φίλη, δείχνει και έλλειψη σεβασµού. Δηλ. µε ξέρουν τόσα χρόνια άµα πια είναι αυτό άσε δε χρειάζεται.[…] εν πάση περιπτώσει φίλοι είµαστε άµα έχουµε µεγαλώσει από µικρά παιδιά µε ξέρεις και σε ξέρω. Τώρα να µάθεις και ένα πράγµα παραπάνω γιατί τώρα είµαι δυνατή να στο εµπιστευθώ και να µου το πετάξεις µ’ αυτό τον τρόπο και τόσο αρνητικά στη µούρη, ε ναι επειδή είµαι ανάποδος άνθρωπος κι αναποδιάζοµαι πάρα πολύ εύκολα δε θα θέλω να σε ξέρω για να τελειώνει.[…] Αυτό που µ’ ενδιαφέρει είναι να έχω αρµονικές σχέσεις από κει κι ύστερα είναι στρέιτ, δεν είναι στρέιτ, είναι τ’ οτιδήποτε απ’ τη στιγµή που δε µ’ ενοχλεί, δε βλέπω να ενοχλεί και κανέναν άλλον, που δε βλέπω να έχει κάποια παραβατική συµπεριφορά γιατί παίζει κι αυτό ρόλο Βλέπω ότι µε σέβονται, βλέπω ότι δεν έχουν παραβατική συµπεριφορά, εντάξει. Δε θα βάλω και τον κόσµο σ’ ένα κανάλι και σ’ ένα κλισέ. Δεν υπάρχει και κανένας λόγος. Και το βασικότερο όταν υπάρχει αµοιβαίος σεβασµός τα υπόλοιπα λύνονται.

 Κ.Τ. Είναι δυνατόν ένας κολλητός σου ή µια κολλητή σου να µη σε αποδεχτεί λέγοντάς του αυτό το πράγµα;[…] Είναι δυνατόν. Αν όµως είναι αληθινός φίλος και κολλητός..[..]

Κ.Ζ. Είναι πως το πουλάς αυτό το πράγµα. Δηλ. εγώ ήµουνα πάντοτε του στυλ ότι έπαιρνα µια απόφαση ότι θα κυκλοφορήσω µε µια γλάστρα µε ορτανσίες στο κεφάλι γιατί έτσι µου αρέσει και ξύπνησα το πρωί και γεια σας παιδιά, αυτό είναι. Και έτσι έκρινα και τους φίλους µου, γιατί δε µου άρεσε να είµαι σε στενό κλοιό. Δηλ, όποιος το ‘τρωγε αυτό και δεν αναφέροµαι µόνο σε σεξουαλικό προσανατολισµό, αναφέροµαι σε
οτιδήποτε..[…]

Όµως, η κυρία Π. περιγράφει ότι από την εµπειρία της, αρκετές λεσβίες προτιµούν πρώτα να κερδίσουν την εµπιστοσύνη και το σεβασµό για τις άλλες πτυχές του εαυτού τους και µετά να αποκαλύψουν κι αυτή, ακόµα και σε λεσβίες. Η κυρία Ω. αναφέρει κάτι παρόµοιο, ότι δηλαδή επιλέγει να µην το πει όταν πρόκειται για µη οικεία, ετεροφυλόφιλα άτοµα. Ίσως, σε κάποιες περιπτώσεις όντως αυτή η συµπεριφορά να υποδηλώνει ενοχή, όπως θεωρεί και η κυρία Π., φόβο απόρριψης ή να είναι έκφραση εσωτερικευµένης καταπίεσης.
 Κ.Π. Αντίθετα, πάρα πολλές φίλες µου και συνοµήλικές µου λεσβίες µπήκαν σ’ αυτό το τρυπάκι, δηλ. να µε γνωρίσουνε πρώτα, να µε δουν σαν χαρακτήρα, σαν άνθρωπο, σαν προσωπικότητα και εφόσον θα γίνω αποδεκτή και παραδεκτή, τότε να έρθει, και το «κακό», το «ασυγχώρητό» µου κοµµάτι. Άλλη µια ενοχική συµπεριφορά, αν και ακούγεται καλή. Πρώτα, αποδεικνύω στις άλλες και στους άλλους το τι καλό κορίτσι που είµαι, αλλά εντάξει, είµαι και λεσβία, συγχωρέστε µε, έχω τόσα άλλα καλά, κάντε κι εσείς λίγο πίσω, βάλτε λίγο νερό στο κρασί σας.[…]

 Κ.Ω. Σε στρέιτ παρέα; […] όχι, δε µου βγαίνει να το πω, για ποιο λόγο; Γιατί να το πω; Έτσι στα ξεκάρφωτα; Όχι, πρέπει να κερδίσει ο άλλος την εµπιστοσύνη µου για να µου βγει να το πω.

Επίσης, µέσα από τα λόγια της κυρίας Π. δίνεται έµφαση στη σηµασία της αποκάλυψης της σεξουαλικής ταυτότητας στο κοινωνικό περιβάλλον για την υγιή λειτουργία του εαυτού.
 Κ.Π. Ναι, το θεωρούσα και αυτονόητο δικαίωµά µου δηλ ότι πως τολµάς εσύ να λες ότι εγώ δεν µπορώ να µιλήσω για τη σχέση µου. … και γιατί πρέπει εγώ να κρύψω τη σχέση µου; Γιατί να υποκρίνοµαι αυτό που εσύ θέλεις να είµαι; Εγώ είµαι αυτό που είµαι και άµα σου κάνει καλώς, άµα δε σου κάνει δεν πειράζει, χιλιάδες γυναίκες, φίλες, φίλοι προχώρας και προχωράω. Και θεωρώ ότι είναι και.., αυτό που ξανα-είπα σχιζοφρενικό, δηλ. το να λες άλλα, να κάνεις άλλα, να ζεις µε άλλο τρόπο και παράλληλα να παρουσιάζεις έναν άλλο τρόπο µου φαίνεται πολύ σχιζοφρενικό για µένα πέρα απ’ την υποκρισία, πέρα απ’ τον.. ότι θα µ’ έβαζε πάρα πολύ βαθιά στο καβούκι µου και σε καµία περίπτωση δεν ήθελα να ζήσω στο καβούκι µου. Και τέλος θα µε εµπόδιζε σαν προσωπικότητα, σαν αυτό που είµαι, σαν αυτό που θέλω να κάνω. Οπότε δεν ετέθη θέµα, .. αχ όχι δε θα το πω ή θα το πω σιγά και µαλακά.

- Coming out στο επαγγελµατικό περιβάλλον

Η αποκάλυψη του σεξουαλικού προσανατολισµού στο επαγγελµατικό περιβάλλον εκ πρώτης όψεως µπορεί να γεννά ερωτήµατα σχετικά µε τη σηµαντικότητα της. Εντούτοις, οι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες ένα µεγάλο µέρος της καθηµερινότητάς τους το αφιερώνουν στην εργασία. Στο επαγγελµατικό περιβάλλον δηµιουργούνται αναπόφευκτα διαπροσωπικές σχέσεις που µπορεί να οδηγήσουν άλλοτε σε υψηλό βαθµό οικειότητας και συµπάθειας µε διεύρυνση των σχέσεων εκτός του δεδοµένου πλαισίου, και άλλοτε σε τυπικές συµπεριφορές για λόγους ευγένειας, διατήρησης θετικού κλίµατος και για την διευκόλυνση της συνεργασίας. Ως εκ τούτου, τίθεται το δίληµµα της αποκάλυψης της λεσβιακής ταυτότητας στους συναδέλφους και στους ανωτέρους.

Πριν προβούν σε λύση του διλήµµατος, οι λεσβίες έχουν να συνυπολογίσουν πολλούς παράγοντες και κυρίως τις ενδεχόµενες συνέπειες. Από ψυχολογική σκοπιά, η αποκάλυψη έχει συσχετιστεί µε καλύτερη ψυχική υγεία και αυξηµένη συναδελφικότητα, ενώ η απόκρυψη µε αρνητική επίδραση στην επαγγελµατική ικανοποίηση και απόδοση, και στην ψυχική κατάσταση συνολικά (Button, Chrobot- Mason & Diclementi, 2001).

Όµως, η αποκάλυψη ενέχει πολυάριθµους και σοβαρούς κινδύνους. Είναι γεγονός ότι στο χώρο της εργασίας έχουν καταγραφεί φαινόµενα διακρίσεων, παρενοχλήσεων σεξουαλικών και λεκτικών κατά των ατόµων µε οµόφυλο σεξουαλικό προσανατολισµό. Επίσης, υπάρχουν σαφή δεδοµένα που δείχνουν ότι η αποκάλυψη µπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες στη δουλειά όπως αύξηση του στρες λόγω της κοινωνικής θέσης µειονότητας, διακρίσεις (π.χ. απόλυση, απώλεια αξιοπιστίας και σεβασµού), και χαµηλότερο µισθό, από τις οποίες δεν µπορούν να προστατευτούν πλήρως από το νοµικό καθεστώς της εκάστοτε κοινωνίας (Hunter, Shannon, Knox & Martin, 1998; Button, Chrobot-Mason & Diclementi, 2001).

Στην Ελλάδα, υπάρχει νόµος για την ίση µεταχείριση ανεξαρτήτως πλέον και του γενετήσιου προσανατολισµού (Hermeia the InfoSharer, 2005). Η εφαρµογή του και ο βαθµός προστασίας που παρέχει έµπρακτα τίθονται υπό αµφισβήτηση αφού δεν έχουν διερευνηθεί ακόµα, και όπως µας περιγράφουν οι συµµετέχουσες, οι διακρίσεις και οι παρενοχλήσεις συµβαίνουν αρκετές φορές. Οι κυρίες Π., Θ. και Ζ. επιλέγουν να αποκαλύψουν το σεξουαλικό τους προσανατολισµό. Η κυρία Π. έχει δεχθεί προσωπικά επανειληµµένα τέτοιου είδους αντιµετώπιση στο επαγγελµατικό περιβάλλον και συγκεκριµένα: έχει απολυθεί, έχει αποκλειστεί από δυνατότητες επαγγελµατικής ανέλιξης, έχει δεχθεί στιγµατισµό από συναδέλφους, σεξουαλική παρενόχληση και µείωση της διαγωγής της από το διευθυντή της σχολής. Έχει δεχθεί όµως και θετική αντιµετώπιση.

Κ.Π. Από συναδέλφισσες δεν πολύ-αντιµετώπισα µε την έννοια ότι τους ήταν και ψιλό-αδιάφορο. Από συναδέλφους δυστυχώς όµως αντιµετώπισα σεξουαλική παρενόχληση. Και από τα αφεντικά µου δε πολύ περισσότερο, από τους άνδρες αφεντικά.[…] Αλλά το πιο σκληρό κοµµάτι που αντιµετώπισα και απ’ τις συναδέλφισσες και από προϊσταµένες και προϊσταµένους και συναδέλφους και αφεντικά ανεξαρτήτως του φύλου τους ήτανε ότι όταν, «έσκαγε» µια καινούρια συναδέλφισσα αµέσως έτρεχαν να την ειδοποιήσουν ότι κοίτα, πρόσεχε αυτή είναι λεσβία. Κι αυτό το θεωρώ πολύ κακό, βίαιο, λεσβοφοβικό και ετεροσεξιστικό.[…] µε τις συναδέλφισσες-ους εκ των πραγµάτων περνούσα 8 ώρες τη µέρα απ’ τη ζωή µου. 
Δεν µπορεί τώρα την άλλη που την έχεις απορρίψει, ας πούµε, ή του αλλουνού που δεν του κάθεσαι να σου φέρεται µε τον καλύτερο τρόπο έτσι; Και βέβαια θα ‘χε και συνέπειες σε προαγωγές, σε διασυνδέσεις, σε, σε, σε. 
(Ε.Σ. Οπότε το είδες ότι κάπως εκεί θα µπορούσες να είχες ανελιχθεί πιο γρήγορα;) Ναι, είναι σίγουρο. Είναι σίγουρο ότι θα µπορούσα να έχω.. 
(Ε.Σ. Είτε αν ήσουν άντρας είτε αν ήσουν ετερόφυλη;) Ναι, ναι. Βέβαια, είναι σίγουρο ότι θα είχα ανελιχθεί, γιατί έτσι κι αλλιώς πολλές φορές µάλιστα κι ένα αφεντικό µου το ‘πε και στα ίσια ότι ξέρεις δεν πρόκειται όσα χρόνια και να µείνεις στην εταιρεία να πάρεις παραπάνω θέση απ’ αυτή που είσαι, ούτε λεφτά και τον αποχαιρέτισα εννοείται. Αλλά … Απ’ τη µια λες, µπράβο για το θάρρος που είχε να το πει και ευθέως, απ’ την άλλη λες το κέρ..ό µου, δουλεύω όσο δουλεύουν όλες-οι, τις ίδιες ικανότητες, τα ίδια προσόντα και µου το λες και µες στη µούρη µου παλιόκαφρε ότι δε θα πληρωθώ ποτέ κι ότι δε θα πάρω ποτέ προαγωγή εξ’ αιτίας του ότι είµαι λεσβία; Δηλ.,[…]. Άλλο αφεντικό µου είπε ότι (καλά αυτό ήταν και καλή περίπτωση), µ’ ερωτεύτηκε… µου ‘πε «..ότι δεν µπορώ να το αντέξω, να σε θέλω και να ξέρω ότι δεν µπορώ να σ’ έχω και άρα δε θέλω να σε απολύσω, δε σε απολύω αλλά να το ξέρεις..».[…] Του ‘πα «σ’ ευχαριστώ», ευγενέστατος, µε αποζηµίωσε και για 6 µήνες µετά και µου είπε «sorry, θα ψάξω να σου βρω κάπου αλλού». Και όντως µε έστειλε αλλού. 
Άλλο αφεντικό, όταν ερχόταν η γυναίκα του, τη βούταγε και την έκρυβε από ‘δω κι από κει µην τυχόν και.., λες και…σαν να ‘ναι αρρώστια η λεσβιοσύνη και άµα περάσει δίπλα µου θα κόλλαγε λεσβιοσύνη. Βέβαια, δεν ήταν αυτό, φοβόταν ότι θα της την πέσω και πολύ περισσότερο ότι μπορεί να ενδώσει. Και λες -σιγά ρε …., δεν έχεις παντρευτεί.. τη θεά, που και θεά να ‘τανε, µπορεί να µη µου ‘κανε, σκέψου και την περίπτωση αυτή, να µην ήταν του γούστου µου.
[…] σε µία δουλειά όταν το δήλωσα, µε διώξανε. Κάνανε Δ.Σ. και µου το ανακοινώσανε προφορικά. Βέβαια, στο χαρτί έλεγε λόγω, ναι.. είχα καθυστερήσει 2 ώρες ... µ’ είχανε στείλει κάπου και υποτίθεται άργησα παραπάνω […] κι αυτό ήταν λόγος απόλυσης. Αλλά προφορικά, µου είπαν αυτό. 
Και στη σχολή όταν τελείωσα, επίσης ο.. διευθυντής της σχολής µε κάλεσε γιατί ήµουνα απ’ τις πολύ καλές µαθήτριες και µου είπε ότι δεν µπορώ να σου µειώσω τους βαθµούς σου αλλά αυτό που µπορώ να σου κάνω είναι να σου µειώσω τη διαγωγή και θα στη µειώσω. Όταν του είπα γιατί, µου είπε γιατί είσαι λεσβία, µάλλον ούτε καν µε είπε λεσβία, «ξέρεις…», µου λέει, «για τη σχέση σου…» και δυστυχώς δεν το.. δηλ. δεν υπήρχε γραµµένο, γιατί εννοείται αν υπήρχε κάπου γραµµένο θα τον ξετίναζα. 
Εννοείται και στην απόλυση και στον διευθυντή της σχολής. Αλλά αυτά δε λέγονται κι απ’ την άλλη δεν υπάρχουν και προστατευτικοί νόµοι στο κράτος που ζούµε. Και τότε και τώρα. Και να πάω να πω ότι ο άλλος το είπε, «είµαι λεσβία αλλά αυτός το είπε προσβλητικά κι αυτό µε υποτιµά», θα µου πούνε «αφού είσαι, τι σε προσβάλλει;» […] Δεν µπορείς να ισχυριστείς διάκριση απέναντι στο νόµο, ναι µεν εγώ είµαι και καλά κάνω και το χαίροµαι που είµαι αλλά αυτός το είπε υποτιµητικά και µε προσβάλλει στο σεξουαλικό προσανατολισµό, στο γενετήσιο.. όπως ετεροσεξιστικά επιμένουν να το μεταφράζουν στην Ελλάδα. Αντίθετα στη Γερµανία στην Αγγλία οποιαδήποτε λέξη εσύ θεωρείς ότι σε υποτιµά ακόµα κι αν είσαι.. µε είπε ο άλλος γυναίκα, που είμαι γυναίκα, αν παω στο δικαστήριο και υποστηρίξω ότι µε πρόσβαλλε ο τρόπος ή το ύφος που το είπε θα δικαιωθώ κατά ένα µεγάλο ποσοστό κι ας με είπε τριαντάφυλλο.. θεωρητικά δεν είναι προσβλητικό.[…] 
Να µην λέω όμως µόνο τα κακά, υπήρχαν και συναδέλφισσες που γίναµε και φίλες και ξέροντας οι ίδιες το έµαθε κι ο άντρας τους, τα παιδιά τους και µια χαρά.

Οι κυρίες Θ και Ζ δεν έχουν παρόµοιες εµπειρίες µε την κυρία Π, αλλά αντιθέτως έχουν δει θετική αντιµετώπιση. Η κυρία Θ αναφέρει ότι οι πιο συνηθισµένες αντιδράσεις συναδέλφων ήταν ένα σοκ στην αρχή και µετά το ξεπερνούσαν, ή άνεση δηλώνοντας ότι το είχαν καταλάβει. Η κυρία Ζ αναφέρει την περίπτωση ενός διευθυντή ο οποίος έδινε περισσότερες επαγγελµατικές ευθύνες και ευκαιρίες στις γυναίκες γιατί τις θεωρούσε πιο ικανές εκ φύσεως.

 Κ.Θ. Προβλήµατα στη δουλειά µου δεν είχα, σε κανένα επαγγελµατικό περιβάλλον.[…] Θα σε ρωτήσουνε, κοίταξε σ’ ένα επαγγελµατικό περιβάλλον.. αργά ή γρήγορα γνωρίζεσαι µε τον κόσµο, πιάνεις και παραπάνω κουβέντα. Ε η µία κουβέντα θα φέρει τη άλλη. Ε εκεί πια ξεµπερδεύεις.[…] Κάποια στιγµή µε ρωτάνε, θέλοντας και µη µε ρωτάνε –εσύ τι κάνεις ε τι θ’ αρχίσω τώρα; Μετά από όλη αυτή την προϊστορία, έκανα κρα να απενοχοποιηθώ, τώρα θα χωθώ σε µία ντουλάπα; Θ’ αρχίσω να σκαρφίζοµαι και να επινοώ διάφορους γκόµενους, αρραβωνιαστικούς, δεν ξέρω ‘γω τι; Ε για φαντάσου τώρα το γελοίο του θέµατος.[…] Με ενδιαφέρουν οι αρµονικές συναδελφικές σχέσεις απ’ το τι κάνεις εσύ στην προσωπική σου ζωή.[…] Έχω δει αντιδράσεις απ’ το έχουν µείνει αποσβολωµένοι, να κάνουν ότι δεν το έχουν ακούσει µετά δεν είχαν πρόβληµα.[..] Είναι το πρώτο σοκ µετά δεν έχουνε πρόβληµα.[…] Υπήρχε σοκ, υπήρχε το – α! καλά το είχαµε φανταστεί./ Υπήρχε κι ένα –δε µας λες και τίποτα καινούριο./ διάφορες αντιδράσεις ανάλογα µε το τι σκεφτότανε.[…] Βρίσιµο; Ποτέ.[…] Το αρχικό σοκ µπορεί να τους κράταγε καµιά βδοµάδα, στη βδοµάδα πάνω το ‘χανε λύσει. Εντάξει, να σου πω; Ήταν και λογικό. Τους έβγαζες απ’ το ροζ συννεφάκι τους. Τους δίνεις χρόνο να συνέλθουν.[..] Δεν είδα. δεν είδα να µείνει. &εν είδα να µε αµφισβητούν τουλάχιστον σαν επαγγελµατία. Δεν είδα τίποτα τέτοιο. Εντάξει, πες ότι έπεσα εξ απαλών ονύχων και ήταν αυτό. Απ’ την άλλη, όµως, προϊδεάζω και τον άλλον. Δε θα µε δουν να φορέσω γόβα.. δικτυωτό καλτσόν, φούστα και δε συµµαζεύεται.

 Κ.Ζ. Και στον εργοδότη µου επειδή τα λέγαµε πιο χύµα το είχα πει. […] ένας από τους διευθυντές µου, θυµάµαι, πίστευε ότι οι γυναίκες µπορούν να εισχωρήσουν πολύ περισσότερο στο χώρο του µάρκετινγκ, ίσως τις θεωρούσε πιο πανούργες κι αυτά, όλες οι.. όλα τα εργοστάσια τα δικά µας κι όλες οι εταιρίες κεφάλια ήταν οι γυναίκες, δηλ. ξεκινούσαν από ένα σηµείο περισσότερο τις κοπέλες προωθούσε και όχι, ξέρεις, µε αξιολόγηση το ποια θα κάτσει στα γόνατά του, κατάλαβες; Δηλ. ο τύπος ήταν 60 φεύγα, 70 έρχοµαι και είχε αυτή τη γραµµή ρε παιδί µου, ότι ξέρεις κάτι; Ένας άντρας είναι πιο strict ή να στο πω λαϊκιστή πιο µπουνταλάς στο να.. στις αποφάσεις του και στα.. δηλ. δε δούλευε το µυαλό του.. το ίδιο, ίσως.. αυτή την έκφραση χρησιµοποιούσε, ότι είναι πιο πανούργες και πιο αδίστακτες όταν είναι καριερίστες και δεν έχουν το κεφάλι τους αλλού.

Ένα σηµαντικό µέρος των λεσβιών προτιµά να µην αποκαλύπτει σε συναδέλφους ή ανωτέρους τη σεξουαλική τους ταυτότητα, παρόλο που σε όλους τους άλλους τοµείς της ζωής τους µπορεί να έχουν κάνει come out. Φαίνεται ότι για κάποιες αυτό το come out είναι τόσο δύσκολο όσο για άλλες η αποκάλυψη στους γονείς. Η απόκρυψη της σεξουαλικής ταυτότητας από το εργασιακό περιβάλλον έχει κι αυτή τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατά της. Είναι βέβαιο ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο αποφεύγονται όλα τα προαναφερθέντα προβλήµατα σχετικά µε διακρίσεις και στιγµατισµό. Όµως, οι προεκτάσεις του διχασµού ανάµεσα σε ιδιωτική και δηµόσια ζωή που επιφέρει η απόκρυψη, είναι συχνά πηγή άγχους και εσωτερικής σύγκρουσης. Ενδεικτικά αναφέρονται µερικές από τις προεκτάσεις της απόκρυψης: δεν µπορούν να πάνε µε τη σύντροφό τους σε επαγγελµατικές εκδηλώσεις, ούτε να έχουν τη φωτογραφία της στο γραφείο τους όπως οι περισσότεροι ετεροφυλόφιλοι συνάδελφοι, ούτε να δηµοσιοποιήσουν και να γιορτάσουν ανοιχτά κάποιο σηµαντικό γεγονός (π.χ. επέτειος), ή να µοιραστούν τα συναισθήµατά τους για το χωρισµό τους. Επιπροσθέτως, µελέτες δείχνουν ότι το να παρουσιάζονται και να συµπεριφέρονται ως ετεροφυλόφιλες-οι στον επαγγελµατικό χώρο έχει σηµαντική συσχέτιση µε κατάθλιψη, εχθρικότητα, άγχος, χαµηλή αυτοεκτίµηση, υψηλά ποσοστά κατάχρησης εθιστικών ουσιών, ασθενή σωµατική υγεία και εσωτερικευµένη καταπίεσης (Ettorre, 1980; Hunter, Shannon, Knox & Martin, 1998; Szymanski, Chung & Balsma, 2001).

Έξι από τις συµµετέχουσες (Κ.Δ., Κ.Ζ., Κ.Θ., Κ.Π., Κ.Σ., Κ.Τ.) θεωρούν πολύ πιθανό να υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις αν κάνουν come out στον επαγγελµατικό τους χώρο, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι Κ.Δ., Κ.Σ. και Κ.Τ. δεν έχουν προβεί σε µία τέτοια ενέργεια ποτέ µέχρι τη δεδοµένη χρονική στιγµή. Η κυρία Ω. επίσης δεν έχει κάνει ποτέ αυτού του είδους coming out. Αξιοσηµείωτο είναι δε ότι η κυρία Π. δηλώνει ότι αρκετές φορές επέλεξε να µην πει οτιδήποτε γιατί είχε ανάγκη το µισθό, ενώ άλλες φορές που το έκανε δούλευε και αλλού ακριβώς για να µπορεί να είναι ελεύθερη και να µη συµβιβάζεται.

 Κ.Τ. Ούτε η οικογένεια, ούτε η δουλειά […] Εγώ νιώθω πάρα πολύ ανακουφισµένη αφότου είδα µε τα µάτια µου το νόµο. […] Ε πριν δεν ήµουν ανακουφισµένη.. ένιωθα να τρίζει η καρέκλα µου..[…] Ναι, κυρίως στον εργασιακό χώρο.. χωρίς να σηµαίνει ότι είχα κάνει κάτι κι ένιωθα να τρίζει η καρέκλα µου αλλά ξέρεις και µε την υπόνοια και µόνο ότι κάτι µπορεί να πουν, ήµουν πιο επιφυλακτική. Τώρα αν θες δε διστάζω να πω και τη γνώµη µου στους συναδέλφους µου όταν ανοίγεται σχετική κουβέντα..

Κ.Δ. Θεωρώ ότι στη δουλειά, για να το πω αλλιώς, θα είχα άλλη αντιµετώπιση αν ήξεραν ποιες είναι οι ερωτικές µου επιλογές και άλλη απ’ αυτή που έχω τώρα.. που µπορεί να υποθέτουν […] Υποθέτουν εποµένως, γιατί τι πιο φυσικό σ’ αυτή την ηλικία ή να έχω παντρευτεί ή να έχω κάποια σχέση. Άρα υποθέτουν. Αν όµως ήξεραν –ναι ρε παιδιά, εγώ έχω αυτή την επιλογή δε θα είχα αυτή την αντιµετώπιση.[…] Με το καληµέρα σας.. θα υπήρχε ευθέως η διαφορά στην αντιµετώπιση. Θα υπήρχε ίσως στο ύφος, στα βλέµµατα, σε αστεία πίσω απ’ την πλάτη σου. Ενδεχοµένως.. ενδεχοµένως εκεί που θα έπρεπε να υποστηρίξεις τη γνώµη σου για κάποια πράγµατα να µην τη λάµβαναν και τόσο στα σοβαρά υπόψη τους. Με κάποιες ατάκες του στυλ τι µιλάς εσύ τώρα.. δε νοµίζω.. πιστεύω ότι θα άλλαζε η αντιµετώπιση κάπως. Αν το έκανα τώρα, επειδή µε έχουν γνωρίσει σαν άνθρωπο.. θα τους κακοφαίνονταν αλλά πιστεύω θα είχα καλύτερη αντιµετώπιση κι όταν λέω καλύτερη.. θα µε σεβόντουσαν περισσότερο σαν άνθρωπο, ενώ αν δε µε ήξεραν και µε το καληµέρα σας µάθαιναν κάποια πράγµατα για την ερωτική µου ζωή δε θα µε σεβόντουσαν σαν προσωπικότητα, σαν άνθρωπο όπως και δε θα µου έδιναν την ευκαιρία να µε µάθουν.[…] Άρα, θα το µοιραστώ µε αυτούς που θέλω και όταν βρεθεί η κατάλληλη στιγµή.[…]

 Κ.Ω. Δηλ. στη δουλειά, ας πούµε, σε κάποιους συναδέλφους, ειδικά σε δύο που είναι αγόρια, άντρες µου βγαίνει περισσότερο να το πω και σ’ αυτούς είναι το πιο πιθανό να το πω, δηλ. το γυροφέρνω το πράγµα, το γυροφέρνω. Είναι θέµα χρόνου νοµίζω. Έχει ωριµάσει αρκετά, δηλ. όπου να ‘ναι το σύκο θα πέσει. Ναι, κάπως έτσι.

 Κ.Σ. […] είναι δύσκολο για το εργασιακό περιβάλλον, δηλ. εγώ το βλέπω από εκείνη τη γυναίκα στους συναδέλφους κρυβόταν ή είχε επινοήσει έναν..[…] Είναι δύσκολο πιστεύω, είναι δύσκολο. Καταρχήν, και το Σύνταγµα το ίδιο δε σε προστατεύει.[…] Ναι, και για εντελώς τυχαίους λόγους, έτσι;[…] Δούλευα σ’ ένα.. ως υπάλληλος γραφείου.[…] Έκανα κάποια τηλεφωνήµατα αλλά πρόσεχα να µη φαίνεται το φύλο και αν είναι καθαρά ερωτικό, µιλούσα λες και ήταν κάποια φίλη µου. Ή θα µπορούσε να έρθει και να είναι κάποια φίλη µου.

 Κ.Π. Είναι δύσκολο η αλήθεια, είναι και είχα την «ψώρα» µέσα µου όπως προ- είπα και επίσης είναι αλήθεια ότι σε κάποιες δουλειές δεν το είπα, δηλ. ειδικά όταν είχα εξαιρετική ανάγκη από χρήµατα δε µιλούσα καθόλου. Πήγαινα στη δουλειά, καληµέρα, καληνύχτα, τίποτ’ άλλο, τίποτα όµως, δηλ. τίποτα, καµία συναναστροφή, τίποτα. Τίποτα γιατί θα έπεφτα µετά στην άλλη σχιζοφρένεια […] Και η αλήθεια είναι ότι δεν το είπα σε κάποιες δουλειές.[…] Ναι, ανάλογα µε το πόσο ήµουνα εξαρτηµένη οικονοµικά. […] από κάποια στιγµή, απ’ τα 30 και µετά το δήλωνα ανεξαρτήτως.., αποδεχόµενη τις συνέπειες.. ίσως γιατί ήδη από κει είχα µια 5αετία στη δουλειά, πάντα δηλ. δούλευα, είχα 2-3 δουλειές, οπότε δε µ’ ένοιαζε δηλ. και να µ’ έδιωχνε η µία, θα µε κράταγε η άλλη και να µ’ έδιωχνε η άλλη, θα είχα βρει µια άλλη.. Κατάλαβες, πάντα δικτυωνόµουνα ώστε να.. Να µην είµαι εξαρτηµένη από µία θέση εργασίας, ώστε να µπορώ να είµαι αυτό που είµαι. Μπορεί ν’ ακούγεται εγωιστικό ίσως, αλλά έτσι ένιωθα εγώ ότι θέλω να είµαι αυτό που είµαι.[…] δεν το θεωρώ εγωιστικό γιατί κάποιες άλλες φορές που έχουµε συζητήσει µε επιστηµόνισσες και φίλες λένε.. «καλά κι εσένα ο εγωισµός σου πια», δεν είναι θέµα εγωισµού, είναι θέµα ζωής, τι αποφασίζεις να κάνεις στη ζωή σου.

Κ.Ζ. Δηλ. το αν εµένα θα ενοχλεί τον εργοδότη µου το γεγονός ότι είµαι λεσβία και µένω µε γυναίκα, που ναι µεν να υπάρχει νόµος ότι θα πρέπει να µου πληρώνει ένα επίδοµα παραπάνω θα το κάνει αλλά αυτό δε σηµαίνει ότι θα του αρέσει ή ότι θα µ’ ανελίξει στην εταιρεία επαγγελµατικά επειδή ο νόµος το αναγνωρίζει. Χέ**κε. Αυτός είναι µεγαλωµένος ότι ξέρεις κάτι; άµα έχεις, συγνώµη που θα το πω, µου**κι πρέπει να βρεις έναν τυπά και να κάνετε παιδάκια για να ζήσετε happy ever after ή πρέπει να του κάτσεις.. ή πρέπει να ‘σαι πιο υπό, γιατί η φύση σου είναι πάρα πολύ εύθραυστη, κατάλαβες; Δε θα σου δώσει ποτέ ηγεσία, γιατί θα σου ‘ρθει περίοδος κι εσύ θα βάλεις τα κλάµατα.

Μία παράµετρος που επηρεάζει το αν θα κάνουν come out είναι και το είδος του επαγγέλµατος, κάτι που στη διεθνή βιβλιογραφία δεν έχει καταγραφεί. Τρεις από τις συµµετέχουσες (Κ.Θ., Κ.Σ. και ΚΩ.) αναφέρουν ότι για κάποια επαγγέλµατα (π.χ. καθηγήτρια, αστυνοµικίνα) η κοινωνία είναι πιο αυστηρή, δεν αφήνει περιθώρια για ‘µη-ετεροφυλόφιλο’ σεξουαλικό προσανατολισµό και κανένα υπάρχων νοµικό πλαίσιο δεν µπορεί να τις προστατεύσει. Οι λεσβίες που ασκούν αυτά τα επαγγέλµατα φαίνεται ότι προσαρµόζονται στις κοινωνικές επιταγές απόλυτα και - λαµβάνοντας υπόψη τη βιβλιογραφία για τέτοιες συνθήκες- ενδέχεται να βιώνουν σε υπερβολικό βαθµό εσωτερική σύγκρουση, ενοχές, άγχος αποκάλυψης και γενικά τα περισσότερα από τα συµπτώµατα της εσωτερικευµένης καταπίεσης (Szymanski, Chung & Balsma, 2001). Το φαινόµενο αυτό αποτελεί έκφραση απόλυτης κυριαρχίας της ετεροφυλόφιλης οµάδας επί της µειοψηφικής οµάδας µε οµόφυλο σεξουαλικό προσανατολισµό, και από την πλευρά της δεύτερης, έκφραση πλήρης αποδοχής των ορίων που τους έχουν επιβληθεί (Tappan, 2006).

Κ.Θ. Εξαρτάται που δουλεύεις και πως το βλέπεις και πως το έχεις διαχειριστεί. Ε, υπάρχουν επαγγέλµατα τα οποία εξακολουθούν να είναι ευαίσθητα.[…] Ναι, στον δικό µου τον κλάδο δεν υπάρχει θέµα. Αν ήµουνα εκπαιδευτικός ενδεχοµένως να υπήρχε. Όντως είναι ένα θέµα που ακόµα απασχολεί και πραγµατικά δεν καταλαβαίνω γιατί µία λεσβία καθηγήτρια ή δασκάλα θα πρέπει σώνει και καλά να κοιτάζει να αποπλανήσει τις µαθήτριές της.[…] Δεν ξέρω τι γίνεται στα σώµατα ασφαλείας. Δεν µιλάνε και δεν έχω συναντήσει εύκολα. Δηλ. πολύ πιο εύκολα έχω συναντήσει µία λεσβία καθηγήτρια ή έναν καθηγητή ή έναν δάσκαλο που είναι γκέι παρά έναν που είναι συνταγµατάρχης ή είναι στην αστυνοµία. Δεν ξέρω. Όχι ότι δεν υπάρχουν.. υπάρχουν απλά εκεί πρέπει να κρύβονται… πραγµατικά πρέπει να κρύβονται πολύ περισσότερο, είναι τ’ ότι διακινδυνεύουν µία καριέρα. Αυτό το καταλαβαίνω. Ότι δεν έχουν εναλλακτική γιατί διακινδυνεύουν µία καριέρα. Μπορεί και να ‘χουνε βρει τρόπους να το ‘χουνε διαχειριστεί. Υπάρχει κόσµος που δεν ξέρω τι κάνει. Ή ένας πολιτικός, να σου πιάσω κι άλλο.. ένας γιατρός; […] Πρέπει, πρέπει, πρέπει στα σώµατα ασφαλείας, στην πολιτική. Επειδή έχει τύχει να συζητήσω µε καθηγητές
και ειδικά καθηγήτριες ναι ξέρω ζορίζονται, δεν ξέρουν τι να κάνουνε αλλά απ’ την άλλη δε θέλουν να χάσουν και τη θέση τους. Τα φασκελοκουκουλώνουν, προσέχουν.

 Κ.Ω. […] αν µάθουνε ότι η φίλη µου που ‘ναι καθηγήτρια αν µαθευτεί στο σχολείο, ναι. Ακραία αντίδραση του στυλ µαζεύονται οι γονείς έξω από το σχολείο µε µαύρες σηµαίες και απαιτούνε να φύγει απ’ το σχολείο.

 Κ.Σ. Ε ναι θα είναι πιο δύσκολο. Θα σου φέρω ένα παράδειγµα, µπορεί ένας καθηγητής αν αντιληφθεί κάτι τέτοιο να σε αποµακρύνει απ’ τις τάξεις.[…]

Στην ελληνική πραγµατικότητα είναι αρκετά σύνηθες να γίνεται συζήτηση σχετικά µε τις λεσβίες στο πλαίσιο το συναδελφικό, της παρέας ή το οικογενειακό, που ακόµα και αν αρχίσει µε σοβαρό ύφος πάντα θα καταλήξει σε ανέκδοτα µε πρωταγωνιστές γκέι, και σπανιότερα λεσβίες. Όταν όµως µία λεσβία είναι παρούσα σε ανάλογη συζήτηση και µε τη συγκεκριµένη κατάληξη, ποια στάση επιλέγει; Υπερασπίζεται το δικαίωµα στο σεξουαλικό προσανατολισµό ή αποστασιοποιείται; Σίγουρα σηµαντικός παράγοντας για την επιλογή είναι το αν γνωρίζουν οι παρευρισκόµενοι το σεξουαλικό προσανατολισµό της και στην περίπτωση που δεν το γνωρίζουν, αν η ίδια θέλει να αποκαλυφθεί και να το υπερασπιστεί ή να το υπερασπιστεί αποκρύπτοντας το. Από τις συµµετέχουσες, οι κυρίες Δ., Σ. και Τ. επιλέγουν να το υπερασπιστούν ακόµα και αν δεν το γνωρίζουν οι γύρω τους για τις ίδιες. Η κυρία Δ. επισηµαίνει ότι αυτού το είδους οι συζητήσεις αποτελούν καλή ευκαιρία για coming out και να αλλάξουν οι ετεροσεξιστικές αντιλήψεις.

 Κ.Δ. Σχετικά µε αυτό το θέµα, σε συζητήσεις εννοείται ότι υπερασπιζόµουνα την ελευθερία επιλογής του κάθε ατόµου. Θεωρώ όµως ότι ίσως θα έπρεπε, ίσως θα ήταν καλή αφορµή, δεν ξέρω αν ήταν.. δεν ξέρω.. σαφώς υπερασπίζοµαι τα άτοµα της ίδιας κατηγορίας µ’ εµένα σε συζητήσεις. Θεωρώ ότι είναι λίγο όµως, ότι δεν αρκεί αυτό όταν δεν εκφράζεσαι να πεις -ρε παιδιά κι εγώ είµαι έτσι. Με κάνετε παρέα. Να λοιπόν ένα άτοµο που το ξέρετε καθηµερινά. &εν είναι έτσι όπως τα νοµίζετε τα πράγµατα. […] Κάποιο ανέκδοτο ή κάποιο αστείο.. προέκυψε κάποιο αστείο µεταξύ προϊσταµένων µου κάποια στιγµή που έβγαζα φωτοτυπίες, δεν ήµουν.. δε συµµετείχα.. δε συµµετείχα εγώ οπότε να συµπληρώσω ή να αφαιρέσω κάτι, απλά το άκουσα και δεν είπα τίποτα γιατί δεν ήµουν στη παρέα.. οπότε να κάνω κάποια κίνηση ή να πω κάτι. Θα ήταν εντελώς ξεκάρφωτο να πω το οτιδήποτε.. απλά µε ενόχλησε σαν αστείο.

Κ.Σ. Ήµασταν ένα βράδυ είχαµε βγει παρέα, γνωστοί, γνωστοί γνωστών και άγνωστοι προς εµένα.. και είχε ανοίξει µια κουβέντα για τους οµοφυλόφιλους και για το πως προβάλλονται µέσ’ από τις ταινίες.. εξέφρασα µία άποψη χωρίς να πω ανοιχτά ότι είµαι, ότι αν είναι δυνατόν το παρουσιάζουν οι ταινίες ότι οι οµοφυλόφιλοι ή πρεζάκια πρέπει να ‘ναι ή αποβράσµατα της κοινωνίας.[…] ότι οι γυναίκες είναι νταλίκες, έτσι, νταλικέρισες, κτλ και ότι οι άντρες είναι οι κραγµένοι, οι
αδερφάρες.. και ότι οι λεσβίες είναι χυδαίες και σου την πέφτουν […] (Ε.Σ. Οι υπόλοιποι περίπου τι στάση είχαν;) Θετική ως προς αυτό. (Ε.Σ. Ως προς αυτό που είπες εσύ;) ναι ναι.. […] (Ε.Σ. Γενικά, στις συζητήσεις παίρνεις θετική στάση παρόλο που αυτό µπορεί να..) Ναι.. γενικά θα ‘θελα να µπορούσα να βγω και να πω ότι είµαι in..

 Κ.Τ. Τώρα αν θες δε διστάζω να πω και τη γνώµη µου στους συναδέλφους µου όταν ανοίγεται σχετική κουβέντα.. […] τα ‘µαθες, τι έγινε στις ειδήσεις, στην εφηµερίδα άκουσες εκείνο δυο λεσβίες εκείνο, δυο οµοφυλόφιλοι.. […] εξαρτάται ποιος το λέει αυτό το πράγµα.. αν το πει κάποιος κατ’ εµέ άγνωστος, δε θα κάτσω ν’ ασχοληθώ.. αν το πει άτοµο που εκτιµώ όµως, θα κάνω µια κουβέντα µαζί του.. θα προσπαθήσω όταν βρεθεί η κατάλληλη ευκαιρία ή θα τη δηµιουργήσω εγώ ώστε να του πω δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγµατα όπως τα λες..[..] κι αν ξέρω για παράδειγµα ότι ο άλλος είναι γρόνθος, δε θα ασχοληθώ µαζί του..

Η κυρία Θ. δεν προσπαθεί καθόλου να κρύψει τη σεξουαλική της ταυτότητα και σχεδόν όλοι µε τους οποίους συναναστρέφεται έχουν γνώση ως προς αυτό, και φαίνεται ότι τη σέβονται και αποφεύγουν να αναφέρουν προσβλητικά ανέκδοτα. Αρκετές είναι οι φορές που µε αφορµή την παρουσία της και την άνεσή της να µιλάει γι’ αυτό, εκφράζουν απορίες για πτυχές της καθηµερινότητας των λεσβιών, όπως για τη σεξουαλική επαφή.

 Κ.Θ. Κοίταξε, ανέκδοτα όταν είµαι εγώ µπροστά.. αποφεύγονται ή και να ειπωθεί κάτι αµέσως, αµέσως λένε συγνώµη, µε κοιτάνε και λένε συγνώµη.[…] Ναι, -γαµώτο ναι είσαι κι εσύ εδώ, ρε παιδί µου. Συγνώµη. Εγώ συνήθως γελάω µε τέτοια ανέκδοτα γιατί έχω ακούσει όλων των ειδών τα ανέκδοτα […] Το ότι ο κόσµος γύρω µου έχει απορίες και κατά καιρούς έρχονται και λένε – µα πως αυτό και πως εκείνο; για πράγµατα, σου µιλάω, για πάρα πολύ απλά.. […] Όπως –µα τι κάνουνε δύο γυναίκες;[…] Δηλ. οι γυναίκες τα πάνε µία χαρά, έχουνε µάθει πια. Γιατί; γιατί έχουν µυαλό και χρησιµοποιούν τη φαντασία τους ενώ εσείς δεν τη χρησιµοποιείτε τη φαντασία σας. να πέφτει γέλιο τώρα εκεί πέρα. Αλλά ρωτάνε, ο κόσµος πραγµατικά έχει απορίες, οι οποίες δεν του έχουν λυθεί, δεν έχει κοιτάξει να τις λύσει και όταν βρίσκουνε το γκέι στην παρέα κι έχουµε όρεξη να µας λύσει τις απορίες µας.. αρχίζουµε να.. ναι, ναι µα όντως έτσι γίνεται, του πετάµε ό,τι µας έρθει και να βρεθεί στη.. Να τ’ απαντήσεις, να τους καλύψεις.. και να σου πούνε πάµε τώρα στην επόµενη ερώτηση και κάπου θα πέσει και το ανέκδοτο και θα γελάµε. Θα πούνε –ωχ, συγνώµη είσαι κι εσύ εδώ.[…]

Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί ότι για την θετική προσαρµογή στο coming out και στις επιπτώσεις του -ανεξάρτητα από τους δέκτες- έχουν καταγραφεί µία σειρά βοηθητικών παραγόντων. Αναλυτικότερα, για τη θετική ψυχολογική και κοινωνική προσαρµογή είναι σηµαντικό η λεσβία να:Α- Έχει χαµηλό επίπεδο εσωτερίκευσης των αρνητικών στερεοτύπων για τον λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό και να απορρίψει εντελώς της ιδέα ότι η οµόφυλη ερωτική έλξη είναι «ασθένεια».Β- Αντιλαμβάνεται τα πλεονεκτήµατα του σεξουαλικού προσανατολισµού.Γ- Αποδέχεται πλήρως το σεξουαλικό της προσανατολισµό (συναισθήµατα, σκέψεις) και να µην προσπαθεί να τον αλλάξει.Δ- Συµµετέχει και να ενσωµατώνεται στην ΛΟΑΤ κοινότητα, ή-και να συναναστρέφεται στενά µε άλλα άτοµα από την κοινότητα.Ε- Έχει υποστηρικτικό δίκτυο που να αποτελείται από ΛΟΑΤ.  (Hunter, Shannon, Knox & Martin, 1998).


Εν κατακλείδι, το coming out σε όλα τα επίπεδα (οικογενειακό, φιλικό,επαγγελµατικό) είναι καθοριστικής σηµασίας για την αποδοχή του εαυτού, τον περιορισµό των συµπτωµάτων εσωτερικευµένης καταπίεσης και στη διαµόρφωση θετικής λεσβιακής ταυτότητας. Όµως, στην ετεροσεξιστική ελληνική κοινωνία υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που δυσκολεύουν την πραγµατοποίησή του και µε πολύ σοβαρές εν δυνάµει συνέπειες ψυχολογικές και κοινωνικές. Οι συµµετέχουσες περιέγραψαν ένα εύρος στα επίπεδα που έχουν κάνει coming out, και κάποιες παρουσίασαν ενδείξεις εσωτερικευµένης καταπίεσης.
ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ και ΘΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ

Σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία, το στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας που επιβαρύνει την ψυχοκοινωνική κατάσταση των λεσβιών υποδιαιρείται στην αντίληψη κοινωνικού στίγµατος, την εσωτερικευµένη καταπίεση και την πραγµατική αντιµετώπιση διάκρισης και βίας (θυµατοποίηση). Οι Szymanski και Chung δεν έχουν συµπεριλάβει στην κλίµακα Lesbian Internalized Homophobia Scale (LIHS) την αντίληψη κοινωνικού στίγµατος και τη θυµατοποίηση. Εντούτοις, στην παρούσα έρευνα κρίθηκε απαραίτητο να διερευνηθεί η ύπαρξη κοινωνικού στίγµατος, όπως και θυµατοποίησης.

Αµφότεροι αυτοί οι τύποι στρες µαζί µε την εσωτερικευµένη καταπίεση συνιστούν ένα φαύλο κύκλο όπου ο ένας επηρεάζει και διαµορφώνει τον άλλο. Η λεσβία αντιλαµβάνεται ότι κοινωνικά ανήκει σε µία µειοψηφία µη αποδεκτή από την πλειοψηφία, όπου αν δε συµβιβαστεί µε αυτό και δε βρει τρόπους να ενσωµατωθεί απόλυτα στο ευρύτερο σύνολο θα βιώνει την προκατάληψη και τις διακρίσεις (θυµατοποίηση) συχνά και πολύ έντονα (αντίληψη κοινωνικού στίγµατος) και µε δυσάρεστες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις. Ως εκ τούτου, δηµιουργεί προστατευτικούς τρόπους ενσωµάτωσης (π.χ. ετεροφυλοφιλικό προφίλ στη δουλειά) µειώνοντας έτσι και την πιθανότητα να γίνει δέκτης διακρίσεων και προκατάληψης (αντίληψη κοινωνικού στίγµατος). Όµως, το να συµπεριφέρεται συνεχώς προστατευτικά υπό το φόβο της θυµατοποίησης σηµαίνει ότι περιορίζει τον εαυτό της, τις ανάγκες και τα θέλω της, και έχει σοβαρές επιπτώσεις και προεκτάσεις στην ψυχική και σωµατική της υγεία (εσωτερικευµένη καταπίεση). Σε γενικές γραµµές, αυτοί οι τρεις τύποι στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας έχουν συνδεθεί µε προβλήµατα ψυχικής υγείας όπως ενοχές, σεξουαλικής λειτουργίας, αυτοκτονικές τάσεις, κατάθλιψης, ψυχοσωµατικής φύσης (π.χ. διαταραχές ύπνου, διάρροια, διατροφής, πονοκεφάλους) και επιδείνωση των διαπροσωπικών σχέσεων.

Είναι σηµαντικό λοιπόν να δούµε αν οι συµµετέχουσες θεωρούν πιθανό να βιώσουν διακρίσεις και προκατάληψη (αντίληψη κοινωνικού στίγµατος), αν λειτουργούν προστατευτικά για προληπτικούς λόγους (αντίληψη κοινωνικού στίγµατος) ή επειδή έχουν εµπειρία θυµατοποίησης και δεν επιθυµούν να επαναληφθεί (θυµατοποίηση), και αν υπάρχουν εκφράσεις εσωτερικευµένης καταπίεσης λόγω του κοινωνικού στίγµατος ή-και της θυµατοποίησης. Επίσης, θα περιγραφούν οι διάφορες εκδηλώσεις ετεροσεξισµού στην ελληνική κοινωνία ως προς τις λεσβίες, αλλά και συγκριτικά µε τους γκέι, όπως τις έχουν βιώσει οι συµµετέχουσες.

I. Αντίληψη Κοινωνικού Στίγµατος
Η αντίληψη κοινωνικού στίγµατος αφορά τις προσδοκίες του ίδιου του ατόµου ότι θα βιώσει προκατάληψη και διάκριση και συχνά το οδηγεί στην αποφυγή συµπεριφορών και συναναστροφών υπό τις οποίες ενδέχεται να επαληθευτούν αυτές οι προσδοκίες. Αυτό το θέµα προσεγγίστηκε µέσα από τις εξής ερωτήσεις: «τι σηµαίνει για σένα το να είσαι λεσβία στην ελληνική κοινωνία» και «ποια πιστεύεις ότι είναι η στάση της ελληνικής κοινωνίας για τον λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό».

Για τις κυρίες Δ., Θ., και Φ. το να είναι λεσβίες στην ελληνική κοινωνία σηµαίνει ότι είναι δέκτες στίγµατος. Η Κ.Δ. δίνει έµφαση στις επιπτώσεις αυτού του στίγµατος όσον αφορά τη στέρηση δικαιωµάτων και τους καθηµερινούς περιορισµούς που συνεπάγεται αυτό το στίγµα. Η Κ.Θ. επισηµαίνει ιδιαίτερα την ανάγκη για εξάλειψη του στίγµατος, ενώ η Κ.Φ. τον καθοριστικό ρόλο της Εκκλησίας στη διατήρηση αυτού του στίγµατος.

 Κ.Δ. Στην κοινωνία που ζούµε κι έτσι όπως έχουν τα πράγµατα µού στερεί κάποια δικαιώµατα, κάποια δικαιώµατα που εάν είχα σχέση µε κάποιο άτοµο του άλλου φύλου θα µπορούσα να τα χαρώ χωρίς κανένα πρόβληµα. Μου στέρησε ευτυχισµένες γιορτές γιατί ήµουν πάντα στο δίληµµα αν στις γιορτές θα πάω στους γονείς µου και να κάνουµε όλοι µαζί οικογένεια µε την αδερφή µου, τ’ ανίψια, κτλ. ή αν θα µείνω να κάνω µε τη φίλη µου. Όπου ό,τι και να επέλεγα πάντα κάτι θα έλειπε, δηλ. πάντα υπήρχε ένα έλλειµµα. Μου στέρησε το να χαρώ και να ζήσω καλύτερα τα χρόνια που ήµουν µε τη φίλη µου γιατί δεν µπορέσαµε να ζήσουµε αυτό που µας συνέβαινε. Θέσαµε πολλούς περιορισµούς και δεν κάναµε την επανάστασή µας όταν θα έπρεπε να διεκδικήσουµε τα αυτονόητα δικαιώµατά µας και αυτό είχε ένα κόστος. Δηλ. το ότι δεν είµαστε µαζί τώρα, δεν είναι µόνο ότι.. δεν είναι µόνο θέµα χαρακτήρων είναι ότι δεν κάναµε και κάποια πράγµατα όπως θα έπρεπε να γίνουν στον καιρό τους. &εν µ’ ενοχλεί. &εν µ’ ενοχλεί. Απλά µου στερεί.. µου στερεί κάποια πράγµατα.[…] Μου στερεί.. µπορεί να το στερώ κι εγώ απ’ τον εαυτό µου έτσι όπως µεγάλωσα. &εν είναι.. δεν ξέρω αν φταίει η κοινωνία που µου τα στερεί ή αν εγώ πλέον τα υιοθέτησα και τα στερώ εγώ απ’ τον εαυτό µου.[…] Θεωρώ ότι αν ζούσα σε κάποια άλλη χώρα.. θα βίωνα αυτά που συµβαίνουν πιο ελεύθερα.

 Κ.Θ. Μάλλον η ελληνική κοινωνία θα πρέπει ν’ αρχίσει να λέει, ν’ αναρωτιέται -α! Έχουµε κι άλλου είδους σεξουαλικότητες βρε παιδί µου. Μήπως τελικά να είµαστε πιο ελαστικοί και να µην είµαστε έτσι µε παρωπίδες. Γιατί έτσι κι αλλιώς υπάρχουνε που υπάρχουνε ας το παραδεχτούµε ότι υπάρχουνε […] Στο κάτω-κάτω τι πάµε να κάνουµε; Να καναλιζάρουµε την ανθρώπινη σεξουαλικότητα; Μα δεν καναλιζάρεται. […] Ας το δούµε, να το παραδεχτούµε και ας πάψουµε πλέον να ασχολούµαστε µε το τι κάνει ο καθένας στο κρεβάτι του, γιατί το τι κάνει ο καθένας στο κρεβάτι του είναι µια πάρα πολύ µικρή δραστηριότητα της ζωής του, σηµαντική µεν αλλά µικρή αν σκεφτείς πόσους άλλους χρόνους τρώµε για άλλα πράγµατα. Και εν πάση περιπτώσει ας δεχόµαστε τους διπλανούς και τις διπλανές µας έτσι όπως είναι κι όχι έτσι όπως θα θέλαµε να είναι. Αυτό ακούγεται και λίγο χριστιανικό αλλά δεν είναι καθόλου, δεν πάει έτσι.

 Κ.Φ. Σηµαίνει πολλά. Περισσότερα αρνητικά. Στην ελληνική κοινωνία το αν είσαι λεσβία είναι χειρότερο απ’ το να είσαι άθεη και δεν είναι τυχαίος ο συσχετισµός γιατί εκεί είναι το µεγαλύτερο πρόβληµα. Μια θρησκεία που πιστεύει ότι κουµαντάρει, που όντως κουµαντάρει, το ελληνικό κράτος, και είναι πάνω απ’ το Σύνταγµα και που πιστεύει ότι µπορεί να ορίζει τα πάντα ακόµα και τον επιστηµονικό σκοταδισµό και τα πάντα.

Οι κυρίες Σ. και Π. δίνουν την πολιτική οπτική του θέµατος, καθώς αναφέρουν ότι το να είναι λεσβίες στην ελληνική κοινωνία σηµαίνει ότι πρέπει να διεκδικήσουν τα δικαιώµατα τους και την ισότιµη θέση τους.

 Κ.Σ. Σηµαίνει για µένα ότι χρειάζεται.. χρειάζεται δουλειά από µας τις ίδιες για ν’ αλλάξει η κοινωνία και ο τρόπος που µας βλέπει η κοινωνία.

 Κ.Π. Ναι, τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο. Απλώς µε κάνει η ελληνική κοινωνία πιο µαχιτική.

Η κυρία Ω. θεωρεί ότι δεν µπορεί να απαντήσει σε αυτό, γιατί δεν έχει έκδηλη λεσβιακή ταυτότητα προς την κοινωνία, άρα δε σηµαίνει γι’ αυτή κάτι διαφορετικό.
Η κυρία Ω. έχει επιλέξει να ενσωµατωθεί απόλυτα δηµιουργώντας ετεροφυλοφιλική κοινωνική ταυτότητα, κάτι που ενδέχεται να είναι προέκταση της αντίληψης κοινωνικού στίγµατος.

 Κ.Ω. Ναι, εξαρτάται πάλι. Ας πούµε, δεν ξέρω αν το ‘ξεραν όλοι τι θα σήµαινε. Τίποτα. Νοµίζω ότι στη δική µου την περίπτωση, ας πούµε, περισσότερο οι άνθρωποι µε κρίνουν για άλλα χαρακτηριστικά µου, άλλες ιδιότητές µου παρά για τη σεξουαλικότητά µου που δεν την ξέρουν και πολύ πολύ κιόλας. Εντάξει µε κρίνουν γιατί είµαι καλή στη δουλειά µου, γιατί είµαι καλό παιδί όπως λένε κι ότι έχω καλό χιούµορ, για τέτοια πράγµατα.. Δεν µπορώ να σου πω τι σηµαίνει γιατί δεν είµαι.. ίσως αυτό µπορούν να στο απαντήσουν οι γυναίκες οι οποίες είναι πιο out, κατάλαβες; Δηλ. εγώ είµαι ακόµα µέσα in the closet, οπότε είναι δύσκολο να σου πω.[…] Δεν έχω.. γιατί δεν έχω, ξέρεις, δε µε αντιµετωπίζουν ως γκέι γυναίκα αυτό τον καιρό, κατάλαβες; Εκτός από τους φίλους µου τους πολύ κολλητούς που το ξέρουν που µε αντιµετωπίζουν πολύ φυσιολογικά και για τον κολλητό µου που σου ‘πα, αλλά δεν µπορώ να σου πω γιατί στην ουσία δεν είµαι out, οπότε δε δικαιούµαι, δεν νοµιµοποιούµαι να πω γι’ αυτό το πράγµα.

Η ελληνική κοινωνία εµφανίζεται να στιγµατίζει το λεσβιακό σεξουαλικό
προσανατολισµό µ’ ένα µοναδικό τρόπο για τα βιβλιογραφικά δεδοµένα. Καταρχήν, οι συµµετέχουσες αναφέρουν ότι η ελληνική κοινωνία θεωρεί ανύπαρκτο τον εν λόγω σεξουαλικό προσανατολισµό, λόγω του οικογενειοκεντρικού της χαρακτήρα και κατ’ επέκταση θεωρεί ότι η δηµιουργία οικογένειας είναι ο απώτερος στόχος της ζωής για κάθε γυναίκα και κάθε άντρα.

 Κ.Τ. [...] στις γυναίκες δεν βλέπουν καν ότι υπάρχει γυναικεία οµοφυλοφιλία, δεν υπάρχουµε καν εµείς.

 Κ.Θ. Κοίταξε, εξακολουθεί ακόµα η ελληνική κοινωνία να λέει ότι δεν
υπάρχουν.

 Κ.Δ. Για τις γυναίκες θεωρώ ότι τις αντιµετωπίζει σα να µην υπάρχουν, σα να µην υπάρχει η γυναικεία οµοφυλοφιλία.[...] Για τις γυναίκες συµπεριφέρεται σαν να µην υπάρχουν. Ίσως είναι πιο δυσδιάκριτη η παρουσία τους. Ίσως οι γυναίκες µπορούν να περνάνε πιο απαρατήρητες ενώ σε κάποιους άντρες είναι πολύ πιο ορατό ενδεχοµένως, δεν ξέρω. Ή δε θέλει να το σκεφτεί καθόλου η κοινωνία σαν ενδεχόµενο. Δεν ξέρω.

  Κ.Π. […]κι η Ελλάδα ακόµα να τυρβάζει ότι δεν υπάρχουν λεσβίες και δεν είναι έτοιµη η κοινωνία. Χα, γελάσαμε!

Επίσης, οι κυρίες Ζ.,Δ., Θ. και Σ. επισηµαίνουν πως για την Ελληνίδα δε νοείται να µη θέλει να παντρευτεί και να γεννήσει τα δικά της παιδιά, κι αυτό είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεµένο µε τη γυναίκα που αυτόµατα ο λεσβιασµός οδηγείται στην ανυπαρξία. Όταν γίνεται αντιληπτή η ύπαρξή του, δικαιολογείται ως αντίδραση στην απόρριψη των ανδρών. Επιπλέον, στην περίπτωση που τεθεί θέµα µητρότητας των λεσβιών, η ελληνική κοινωνία σοκάρεται και είναι κάθετα αντίθετη.

 Κ.Ζ. Δηλ. σε κρούσµατα που έρχονται και µου την πέφτουν πιο χοντρά και πιο επίµονα και είµαι στη φάση –ξέρεις κάτι ρε φίλε; Να σου πω κάτι για να σου γλιτώσω χρόνο, χρήµα και µια επερχόµενη ξεφτίλα; &ε θα συµβεί never ever ποτέ. - Μα γιατί; Δεν είµαι καλός; Δεν είµαι χρυσός; Δε σ’ αρέσω; - Όχι δεν είναι αυτό. Θα ήθελα πάρα πολύ να σ’ εξυπηρετήσω αλλά µ’ αρέσουν τα κοριτσάκια. -Πλάκα κάνεις; -Όχι, ρε παιδί µου, δεν κάνω πλάκα. -Πλάκα κάνεις;! Ε καλά κάποια στιγµή εσύ δε θες να παντρευτείς να κάνεις παιδιά; -Ναι, µπορεί να παντρευτώ αλλά θα παντρευτώ µε γυναίκα. -Και πως θα κάνετε παιδιά; -Με τον κλασικό τρόπο. -Δηλ. τι; Μπορείτε να αφήσετε η µία την άλλη έγκυο; -όχι ρε παιδιά αλλά γι’ αυτό υπάρχουν και οι τράπεζες σπέρµατος, υπάρχει κι ένας φίλος σου που θέλει να κάνει το ψυχικό και να σου δώσει αυτός αυτό που εσένα σου λείπει όσον αφορά την αναπαραγωγή του είδους. -Ε και τι; Τι σηµαίνει αυτό; Πως θα το µεγαλώσεις το παιδί σου; Δηλ. δεν το τρώνε ιδιαίτερα αλλά δεν θεωρώ ότι δηλώνουν απέχθεια πάνω στην πράξη, αλλά το αντιµετωπίζουν σαν ανεµοβλογιά. […] Θα περάσει. Θα πάρεις τα σωστά φάρµακα και θα περάσει [...] Ή ότι πιστεύουν ότι η προτίµησή σου στις γυναίκες έγκειται στο ότι υπάρχει κάποιος στη ζωή σου που σε πλήγωσε θανάσιµα.. το οποίο το θεωρώ πάρα πολύ χαζό γιατί οι άντρες για µένα δεν είχαν βαθµό δυσκολίας [...]

 Κ.Δ. […] θεωρούν ότι όσες είναι οµοφυλόφιλες δεν είναι ωραίες άρα επειδή δεν αρέσουν στους άντρες, άρα γι’ αυτό καταλήγουν κάπως έτσι […] εντάξει αυτό είναι για να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα στο µυαλό κάποιων. Δεν µπορούν να βρουν µια ερµηνεία, δεν µπορούν να δεχθούν ότι έχω επιλογές αλλά προτιµώ τη συγκεκριµένη. Άρα, πρέπει να δώσουν µια εξήγηση γιατί συµβαίνει αυτό. Συµβαίνει γιατί απογοητεύτηκε απ’ τους άντρες ή γιατί την εξαπάτησαν ή την πλήγωσαν ή δεν αρέσει στους άντρες, ή το ένα ή το άλλο. Αυτά τα δύο συνήθως. […] Δε νοµίζω ότι ισχύει αυτό όµως. Δεν ισχύει. Υπάρχουν πολλές γυναίκες οι οποίες είναι πολύ ωραίες που κάλλιστα θα µπορούσαν να έχουν όποιον άντρα θέλουν. Επίσης, δεν µπορείς να κάνεις έρωτα µε κάποιο άτοµο του ίδιου φύλου επειδή έχεις απογοητευτεί απ’ τους άντρες. Δεν έχει καµία σχέση το ένα µε το άλλο. Ακόµα κι αν αποπειραθείς κάτι τέτοιο, είναι κάτι που δε θα σε κρατήσει αν δε σε εκφράζει ή δεν σε καλύπτει.

 Κ.Σ. Είναι και οι νόµοι της φύσης. Η φύση ορίζει γυναίκα-άντρα για την
αναπαραγωγή, κι εγώ έρχοµαι να σου πω αυτό που είχε πει ο Βαλιανάτος όµως. -Είναι παρά φύση, του λέει, γιατί η φύση ορίζει ότι η γυναίκα βρίσκεται µε τον άντρα για να αναπαραχθούν. -Αν είναι έτσι, λέει, τότε κάθε φορά που εσείς συνουσιάζεστε µε τη γυναίκα σας και δεν έχετε σκοπό την αναπαραγωγή είστε παρά φύση. Έτσι δεν είναι;

 Κ.Θ. […] προτιµά να κάνει τα στραβά µάτια ειδικά άµα η λεσβία αποφασίσει να γίνεται και µητέρα, παθαίνει σοκ, εκεί είναι που παθαίνει σοκ. [...] αρχίζουν αµέσως, αµέσως τα γλαφυρά –και τι πρότυπα θα έχει αυτό το παιδί; Ναι![…] Τι πρότυπα θα έχει αυτό το παιδί; Μα το παιδί δε θα ζήσει αποµονωµένο σε µία βουνοπλαγιά µε τη µαµά του και την καλή της να µη βλέπει τίποτ’ άλλο. […] αν είναι θέµα παιδιού ακόµα δυσκολεύεται η ελληνική κοινωνία να δεχτεί ότι και µία λεσβία µπορεί να είναι µία θαυµάσια µητέρα και µάλιστα µπορώ να σου πω ότι ξεχνάει τα ανοµολόγητα που γίνονται σε άλλες οικογένειες, ξαφνικά δεν υπάρχουνε όχι ότι τα σκέφτεται και την προβληµατίζει. Εξακολουθεί να είναι ένα θέµα ταµπού η.. τα ανοµολόγητα που µπορεί να γίνουν σε µια οικογένεια όπου είναι πατέρας, µητέρα και τα παιδιά. Κωφαίνει, όσο µπορεί κωφαίνει. Φαντάσου ότι τώρα τους καταρρίπτεις όλα αυτά τα πρότυπα, τους ρόλους, τα στερεότυπα [...] Κάποια στιγµή θα τα δεχτεί αναγκαστικά θα τα δεχτεί γιατί κάθε κοινωνία εξελίσσεται Κάποια στιγµή θα τα δεχτεί. Τώρα πότε θα τα δεχτεί.. όταν αποφασίσουν πια όλες οι λεσβίες που έχουνε γίνει µητέρες και έχουνε παιδιά σε διάφορες ηλικίες µα τ’ αποκτήσανε µέσα από ένα ετερόφυλο γάµο, µα τ’ αποκτήσανε µετά, µα όπως στο καλό αποκτηθήκανε να βγουν και να πουν είµαστε κι εµείς εδώ και µη µας αµφισβητείτε γιατί θα σας πάρει ο δι...ος τον πατέρα και τη µάνα.



Βρίσκεστε στο Ε' μέρος για να βρεθείτε στο ΣΤ' μέρος πατήστε εδώ


Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την Μαρία Ξανθάκη από το πανεπιστήμιο Κρήτης (Ρέθυμνο), της σχολής Κοινωνικών Σπουδών τμήμα Ψυχολογίας που επέτρεψε την δημοσίευση της διπλωματικής - έρευνάς της. Είναι η πρώτη έρευνα που έγινε στην Ελλάδα με θέμα την λεσβοφοβία των ίδιων των λεσβιών, επίσης ευχαριστούμε την επιβλέπουσα καθηγήτρια Σ. Τριβιλά που στήριξε αυτή την έρευνα το 2007. Για ανεξήγητους λόγους τμήματα της έρευνας δεν "ανέβηκαν" στο blogάκι. Προσπαθήσαμε να εγγράψουμε εκ νέου ότι δεν "ανέβαινε", καταφέραμε πολλά με το κείμενο, αντίθετα στάθηκε αδύνατο να "ανεβάσουμε" φωτογραφίες και στατιστικές απεικονήσεις. Ευαγγελία Βλάμη