Η τιμωρία του θύματοςΣτη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, ο βιασμός δεν είναι απλώς το έγκλημα που σπανίως καταγγέλλεται. Είναι και το έγκλημα που, και στις λίγες εκείνες περιπτώσεις που αναφέρεται στην αστυνομία, έχει ελάχιστες πιθανότητες να οδηγήσει στην καταδίκη του δράστη.
Τα συμπεράσματα αυτά περιλαμβάνονται στη νέα μελέτη του εγκληματολόγου Αγγελου Τσιγκρή η οποία έρχεται να συμπληρώσει την πρώτη του εργασία που είχαμε παρουσιάσει στις 26 Μαϊου 1996. Αν, λοιπόν, στο πρώτο μέρος της έρευνας αποδεικνυόταν ότι ο βιασμός συνιστά ένα "αθέατο έγκλημα", στο δεύτερο γίνεται σαφές ότι αποτελεί ταυτόχρονα ένα "έγκλημα χωρίς τιμωρία".
Η επεξεργασία των εμπειρικών δεδομένων που παρουσιάζονται στη νέα υπό έκδοση μελέτη του Αγγελου Τσιγκρή ("Χωρίς συναίνεση. Εγκληματολογική και νομολογιακή προσέγγιση του βιασμού στην Ελλάδα", εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα) οδηγεί το συγγραφέα στη διατύπωση ενός στατιστικού συμπεράσματος που εικονογραφεί με τον πιο εύγλωττο τρόπο την τραγική σημερινή κατάσταση των πραγμάτων: "Κάθε χρόνο διαπράττονται στην Ελλάδα 4.500 βιασμοί, από τους οποίους οι 270 (6%) γίνονται γνωστοί στην αστυνομία, οι 183 (67,8%) καταλήγουν σε σύλληψη κάποιου υπόπτου, οι 47 (25,6%) φτάνουν στο ακροατήριο για να εκδικασθούν κατόπιν άσκησης ποινικής δίωξης, οι 20 (42%) καταλήγουν σε καταδικαστική απόφαση και, τελικά, σε λιγότερους από 10 βιασμούς η στερητική της ελευθερίας ποινή που επιβάλλεται στο δράστη είναι μεγαλύτερη από 5 χρόνια. Τα νούμερα αυτά τα λένε όλα."
Η ακραία αυτή υποβάθμιση του εγκλήματος είναι το αποτέλεσμα του αλλεπάλληλου φιλτραρίσματος που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες που υπέστησαν βιασμό σε κάθε στάδιο της επαφής τους με τις αστυνομικές αρχές και το ποινικό σύστημα. Πρόκειται για εμπόδια που απορρέουν σε μεγάλο βαθμό από τα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις και τους μύθους που συνεχίζουν να συνδέονται με το συγκεκριμένο έγκλημα και, προφανώς, συνιστούν σοβαρό παράγοντα για την αναπαραγωγή τους. Το πρώτο "φιλτράρισμα" αφορά το πολύ μικρό ποσοστό των βιασμών που φτάνουν τελικά στη γνώση της αστυνομίας και συνιστά την πρώτη παραμόρφωση της πραγματικής εικόνας του φαινομένου. Στη συνέχεια, αποδεικνύεται ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό των υποθέσεων που γίνονται γνωστές στην αστυνομία προωθούνται και κατορθώνουν να φτάσουν μέχρι το ακροατήριο. Πρόκειται για ένα δεύτερο και εξίσου σημαντικό "φιλτράρισμα". Στο τελευταίο στάδιο της σωφρονιστικής καταγραφής του εγκλήματος διαπιστώνουμε ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό των υποθέσεων που φτάνουν στο ακροατήριο καταλήγουν σε καταδικαστική απόφαση.
"Αυτό είναι το τρίτο και τελευταίο φιλτράρισμα των υποθέσεων και οδηγεί στο τελικό 'προϊόν', το οποίο αποτελεί και τη βάση για τη δημιουργία της επίσημης εικόνας του εγκλήματος και του δράστη", σημειώνει ο Αγγελος Τσιγκρής. "Οπως είναι φυσικό, το τελικό 'προϊόν' είναι μεροληπτικό -σε σχέση με την πραγματική εικόνα του εγκλήματος- και οδηγεί στα πλατιά διαδεδομένα στερεότυπα που χαρακτηρίζουν το συγκεκριμένο έγκλημα".
Επιχειρώντας να οδηγηθεί στα ασφαλέστερα δυνατά συμπεράσματα, η έρευνα ανέτρεξε σε τρεις διαφορετικές πηγές για να συγκροτήσει τα προς ανάλυση δείγματά της. Συγκεκριμένα, χρησιμοποίησε στοιχεία που αντλήθηκαν με ερωτηματολόγιο θυματολογικού περιεχομένου σε 1.000 φοιτήτριες, 312 δικαστικές αποφάσεις βιασμού που εκδόθηκαν από όλα τα Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια της ευρύτερης περιφέρειας του Εφετείου της Αθήνας για το χρονικό διάστημα των ετών 1980 έως 1993 και σηματικές αναφορές βιασμού της αστυνομίας για το 1993, οι οποίες περιλαμβάνουν 230 -από τις 270 συνολικά- υποθέσεις βιασμού που καταγγέλθηκαν σε όλα τα αστυνομικά τμήματα της χώρας.
Η λεπτομερειακή ανάλυση των στοιχείων που προκύπτουν από τα τρία αυτά είδη πηγών έρχεται να επικυρώσει τις φεμινιστικές καταγγελίες για την εξοργιστική ανοχή που επιδεικνύει το σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης προς τους δράστες του συγκεκριμένου εγκλήματος: ο βιασμός είναι το μοναδικό έγκλημα στο οποίο το θύμα στιγματίζεται περισσότερο από το δράστη, καθώς επίσης και το μοναδικό έγκλημα που διαπράττεται τόσο εύκολα και αποδεικνύεται τόσο δύσκολα. "Η ταπεινωτική αντιμετώπιση του θύματος επιφέρει μια δεύτερη και ίσως πιο τραυματική θυματοποίηση του θύματος", υπογραμμίζει ο Α. Τσιγκρής. "Η δίκη του βιασμού είναι η μοναδική ποινική δίκη στην οποία ουσιαστικά δεν δικάζεται ο δράστης αλλά το θύμα. Η εν γένει συμπεριφορά του θύματος, τόσο πριν όσο και μετά το βιασμό, παίζει σημαντικότερο ρόλο από τη συμπεριφορά του δράστη, τόσο για την έκδοση της ετυμηγορίας του δικαστηρίου όσο και για την τελική επιμέτρηση της ποινής".
Χαρακτηριστική είναι η εικόνα που προκύπτει από την ανάγνωση των δικαστικών δεδομένων, εκείνων δηλαδή που αναφέρονται στο τρίτο και έσχατο "φιλτράρισμα": από το σύνολο των 312 αποφάσεων του δείγματος, οι 131 (42%) ήταν καταδικαστικές, οι 81 (25,9%) αθωωτικές, ενώ στις υπόλοιπες 100 (32,1%) έπαυσε οριστικά η ποινική δίωξη ύστερα από αίτηση του θύματος λόγω ενδεχόμενου ψυχολογικού τραυματισμού του από τη δημοσιότητα της δίκης. Το ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό της τελευταίας κατηγορίας δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Η εμπειρία της επαφής τους με τις αστυνομικές και ιατροδικαστικές αρχές οδηγεί πολλές γυναίκες που υπέστησαν βιασμό στην απόφαση να αρνηθούν οιαδήποτε περαιτέρω συμμετοχή τους στις διαδικασίες και να αποσύρουν την καταγγελία τους. Σύμφωνα και με τα πορίσματα άλλων ερευνών που έχουν διεξαχθεί σε χώρες του εξωτερικού, οι βασικοί λόγοι που κρύβονται πίσω από την απόφαση αυτή είναι οι εξής:
1. Τα συναισθήματα που βιώνουν οι γυναίκες για τη θυματοποίησή τους (αμηχανία, ντροπή, ενοχή κ.ο.κ.).
2. Τα συναισθήματα που νιώθουν για το βιαστή (φόβος, μίσος, οίκτος).
3. Τα συναισθήματα προς τρίτους (π.χ. δεν θέλουν να αναστατώσουν τους δικούς τους).
4. Οι παραστάσεις τους για τη λειτουργία του συστήματος απονομής ποινικής δικαιοσύνης.
5. Η προσπάθεια αποφυγής ενός επιπρόσθετου τραυματισμού από τις επανειλημμένες εμφανίσεις τους στο ακροατήριο.
6. Η προσπάθεια αποφυγής της δημοσιότητας της υπόθεσης.
7. Η πίεση που δέχονται από το βιαστή και τους συγγενείς του.
8. Οι απειλές που δέχονται από την πλευρά του βιαστή για να αποσύρουν την καταγγελία.
9. Η αποθάρρυνσή τους από την ίδια τους την οικογένεια, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που ο δράστης είναι συγγενής ή οικογενειακός φίλος.
Ιδιαίτερα υψηλό είναι, ωστόσο, και το ποσοστό των υποθέσεων που καταλήγουν σε αθωωτικές αποφάσεις. Οπως προκύπτει από το ελληνικό δείγμα, στη μία από τις τέσσερις υποθέσεις που φτάνουν στο ακροατήριο το δικαστήριο αθωώνει τον κατηγορούμενο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ανάλυση των ποινών που επιβάλλονται σε εκείνους που κρίνονται τελικά ένοχοι. Από το σύνολο των 131 υποθέσεων που κατέληξαν σε καταδικαστική δικαστική απόφαση, στις 66 (50,4%) ο δράστης καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης (μέχρι 5 χρόνια), στις 38 (29%) καταδικάστηκε σε ποινή κάθειρξης 5 έως 10 ετών, ενώ στις υπόλοιπες 15 (11,5%) ο δράστης καταδικάστηκε σε ποινή κάθειρξης άνω των 20 ετών.
Με άλλα λόγια, τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι σε περισσότερες από τις μισές υποθέσεις βιασμού που θα καταλήξουν σε καταδικαστική απόφαση, η ποινή που θα επιβληθεί στο δράστη είναι μικρότερη από πέντε χρόνια φυλάκιση. Επειδή δε το άρθρο 336 του Ποινικού Κώδικα προβλέπει κάθειρξη για το έγκλημα του βιασμού, γίνεται φανερό ότι σε πολλές περιπτώσεις ο δράστης τιμωρείται για διάφορα άλλα εγκλήματα και όχι για βιασμό.
"Από την έρευνα προέκυψε ότι σε καταδικαστική απόφαση καταλήγει το 42% του συνόλου των υποθέσεων που εκδικάζονται", συνοψίζει ο Αγγελος Τσιγκρής. "Πρόκειται για το 25,6% των υποθέσεων που φτάνουν στη γνώση της αστυνομίας (στο 67,8% πραγματοποιείται σύλληψη κάποιου υπόπτου), οι οποίες με τη σειρά τους αποτελούν μόνο το 6% του συνόλου των βιασμών που διαπράττονται". Η εικόνα επιβεβαιώνει την υπόθεσή του περί ατιμωρησίας των βιασμών και δικαιολογεί απολύτως την επιγραμματική διατύπωσή του, σύμφωνα με την οποία ο βιασμός αποτελεί για το δράστη το ασφαλέστερο έγκλημα.
ΑΤΙΜΩΡΗΤΟΙ ΒΙΑΣΜΟΙ
Το ασφαλέστερο έγκλημα
Οι "καθώς πρέπει" βιασμοί
Πανίσχυρες παραμένουν οι προκαταλήψεις που συνεχίζουν να καθοδηγούν τη στάση των αρμόδιων αρχών όταν βρίσκονται αντιμέτωπες με μία ακόμη υπόθεση βιασμού. Αν ένας βιασμός δεν ανταποκρίνεται απολύτως στο κυρίαρχο στερεότυπο για τα χαρακτηριστικά που οφείλει να διαθέτει το συγκεκριμένο έγκλημα, αστυνομικοί, εισαγγελείς, τακτικοί δικαστές και ένορκοι εμφανίζονται διστακτικοί να τον θεωρήσουν σοβαρή εγκληματική συμπεριφορά και επιμένουν να εξαντλούν την καχυποψία τους προς τη γυναίκα που τον υπέστη.
Εύγλωττα είναι στο σημείο αυτό τα πορίσματα της μελέτης του Αγγελου Τσιγκρή. Ας δούμε συγκεκριμένα μερικά από αυτά: Η σύγκριση των αποτελεσμάτων των τριών επιμέρους δειγμάτων της έρευνας έδειξε ότι οι υποθέσεις βιασμού που συμβαίνουν σε δημόσιες τοποθεσίες έχουν περισσότερες πιθανότητες να καταλήξουν σε καταδικαστική απόφαση από εκείνες που συνέβησαν σε ιδιωτικούς χώρους. Αντίστοιχα είναι τα ευρήματα στο ζήτημα της γνωριμίας του θύματος με το δράστη. Δικαστές και ένορκοι φαίνεται ότι υιοθετούν το στερεότυπο, σύμφωνα με το οποίο το έγκλημα του βιασμού συμβαίνει σε δημόσιες και ερημικές τοποθεσίες από δράστη απολύτως άγνωστο στο θύμα. Το έγκλημα που διαθέτει αυτά τα χαρακτηριστικά έχει σημαντικά μεγαλύτερες πιθανότητες να χαρακτηρισθεί βιασμός από τους παράγοντες της δίκης.
Αλλά και η καθυστέρηση της καταγγελίας του βιασμού προκαλεί αμφιβολίες σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας και αυξάνει την καχυποψία απέναντι στο θύμα, με συνέπεια την ατιμωρησία του δράστη. Οπως παρατηρεί ο ερευνητής, οι υποθέσεις που καταγγέλλονται στην αστυνομία σε διάστημα μικρότερο της μίας ώρας από τη στιγμή της τέλεσής τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να προωθηθούν μέχρι το ακροατήριο και να καταλήξουν σε καταδικαστική απόφαση. Εξίσου "ενισχυτική" εμφανίζεται η τέλεση κάποιας επιπρόσθετης ασέλγειας, καθώς και η βίαιη και χυδαία εξύβριση του θύματος από το δράστη. Το ίδιο συμβαίνει και όταν ο δράστης απείλησε το θύμα ή χρησιμοποίησε όπλο.
Η εικόνα του θύματος πρέπει και αυτή να ταιριάζει με τις προκαταλήψεις αστυνομικών και δικαστών για το είδος της γυναίκας που δικαιούται να μη βιαστεί. Οι βιασμοί των οποίων τα θύματα βρίσκονταν υπό την επήρεια οινοπνευματωδών ποτών έχουν λιγότερες πιθανότητες να καταλήξουν σε καταδικαστική απόφαση. Ισχυρή παραμένει ακόμη η καχυποψία προς τις γυναίκες που κρίνεται ότι ήταν ντυμένες "προκλητικά" πριν ή κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες που έκαναν οτοστόπ στο δράστη: έχουν πολύ λίγες πιθανότητες να γίνουν αποδεκτές ως θύματα βιασμού. Το κλίμα ανατρέπεται άρδην στις περιπτώσεις παρθενίας του θύματος.
Κατά του δράστη λειτουργεί η απαγωγή του θύματος. Το ίδιο συμβαίνει και όταν ο βιασμός συνοδεύεται από κλοπή και έχει διαπραχθεί από περισσότερους δράστες. Μεγαλύτερες πιθανότητες να καταλήξουν σε καταδικαστική απόφαση έχουν οι υποθέσεις των οποίων τα θύματα έχουν κατακρατηθεί βίαια από το δράστη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρατήρηση ότι περισσότερες πιθανότητες να καταλήξουν σε καταδίκη έχουν οι υποθέσεις τψν οποίων οι δράστες κατοικούν σε χώρα του εξωτερικού ή σε χωριό. Λιγότερες πιθανότητες να καταδικαστούν έχουν οι δράστες που είναι μόνιμοι κάτοικοι μεγάλου αστικού κέντρου.
Εκείνο που προκύπτει από τα πορίσματα της έρευνας είναι ότι το θύμα που δεν αντιστάθηκε -και ως εκ τούτου δεν τραυματίστηκε- κατά το βιασμό του δεν κρίνεται άξιο προσοχής και προστασίας. "Σε μια πατριαρχική κοινωνία", σημειώνει ο Α. Τσιγκρής, "η τιμή της γυναίκας είναι πολυτιμότερη ακόμη και από την ίδια της τη ζωή και η πλειοψηφία των μελών της υιοθετεί την άποψη ότι μια γυναίκα πρέπει να παλέψει, ακόμη και αν κινδυνεύει θανάσιμα, προκειμένου να διασώσει τη ζωή της και να αποφύγει το μίασμα του βιασμού. Τα αποτελέσματα της έρευνας απέδειξαν ότι όσο αυξάνει η σωματική και προφορική αντίσταση που προβάλλει το θύμα κατά τη διάρκεια του βιασμού, τόσο αυξάνουν και οι πιθανότητες καταδίκης του δράστη. Οσο αυξάνει ο βαθμός του σωματικού τραυματισμού του θύματος, τόσο αυξάνουν οι πιθανότητες ποινικής προώθησης της υπόθεσης μέχρι το ακροατήριο. Στις περιπτώσεις που το θύμα τραυματίζεται θανάσιμα, αυξάνουν οι πιθανότητες καταδίκης του δράστη".
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα στοιχεία που σχετίζονται με την ηλικία δράστη και θύματος: τις λιγότερες πιθανότητες ποινικής προώθησης και έκδοσης καταδικαστικής απόφασης έχουν οι βιασμοί που τελούνται από ανήλικους δράστες εναντίον ενήλικων θυμάτων και τις περισσότερες εκείνες που τελούνται από ενήλικους δράστες εναντίον ανήλικων θυμάτων. Ακόμη, τα θύματα βιασμού που ασκούν "αξιοπρεπές" επάγγελμα έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιμετωπιστούν θετικά από το ποινικό σύστημα: αντιμετωπίζονται με διακριτικότητα και κατανόηση και οι βιαστές τους συναντούν την αυστηρότητα δικαστών και ενόρκων. Οταν, όμως, ο δράστης ασκεί επάγγελμα με οικονομική δύναμη και κοινωνικό κύρος, η υπόθεση έχει λιγότερες πιθανότητες να φτάσει στο ακροατήριο και ελάχιστες να καταλήξει σε καταδίκη. Οταν είναι άνεργος ή το επάγγελμά του δεν διαθέτει κύρος, αυξάνουν οι πιθανότητες να καταδικαστεί.
Ενδεικτικά είναι τα δεδομένα που σχετίζονται με την οικογενειακή κατάσταση του θύματος: οι υποθέσεις βιασμού έχουν περισσότερες πιθανότητες να καταλήξουν σε καταδίκη του δράστη, αλλά λιγότερες να φτάσουν στο ακροατήριο, όταν το θύμα είναι άγαμο. Εξίσου εύγλωττη είναι, τέλος, η επισήμανση ότι τα θύματα που ανήκουν σε μειονότητα οιουδήποτε είδους δεν απολαμβάνουν την ίδια προστασία από το σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης.
Η παρθενορραφή των ΜΜΕ
Αν αστυνομικές και δικαστικές αρχές παραμένουν καθηλωμένες στα κυρίαρχα στερεότυπα για το πώς και πότε μια εγκληματική συμπεριφορά μπορεί να χαρακτηριστεί βιασμός, η πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης εμφανίζεται τον τελευταίο καιρό περισσότερο ευέλικτη. Ενσωματώνοντας στην παραδοσιακή ηδονοβλεπτική τους στάση μια ηθικολογία νέου τύπου, τηλεοπτικά και έντυπα μέσα επιδιώκουν την επιθυμητή ασυλία χωρίς στην ουσία να διαφοροποιούν τη στάση τους απέναντι στα θύματα του βιασμού.
Το καινούριο μοντέλο που τείνει να επικρατήσει σε όλα σχεδόν τα ΜΜΕ εμφανίστηκε για πρώτη φορά ολοκληρωμένο στην πρόσφατη περίπτωση της μικρής μαθήτριας από την Καλλιθέα. Το όνομα του κοριτσιού δεν αναφέρθηκε, δόθηκαν ωστόσο όλα τα στοιχεία που μπορούσαν να το "φωτογραφίσουν": η ηλικία, η καταγωγή, το σχολείο, η τάξη, οι δασκάλες-οι, οι συμμαθήτριες-ες, οι φίλες. Εκτός αυτού, ανατριχιαστικές λεπτομέρειες είδαν το φως της δημοσιότητας, καθώς οι δημοσιογράφοι συνάντησαν την προθυμία του ιατροδικαστή ή την πολυλογία ενός αστυνομικού. Οι κάμερες στήθηκαν ώρες έξω από το νοσοκομείο και οι απογοητευμένοι ρεπόρτερ κατήγγειλαν τον πατέρα για βίαιη φυγάδευση του παιδιού του. Ως εδώ, τα δεδομένα θυμίζουν τις παλιές, καλές εποχές, τότε που τα μέσα μπορούσαν χωρίς ενοχές να διαπομπεύουν τις γυναίκες που έπεσαν θύματα σεξουαλικής βίας. Το νέο στοιχείο είναι ότι, ύστερα από τόσες σχετικές συζητήσεις και καταγγελίες, τα μέσα προσθέτουν στην παλιά ανθρωποφαγική τους συνταγή ένα νέο καρύκευμα: τη διακήρυξη ότι τα ίδια οφείλουν να σεβαστούν και θα σεβαστούν απολύτως την προσωπικότητα του εκάστοτε θύματος.
Το αποτέλεσμα είναι ένα απίστευτο συνονθύλευμα: Τα κανάλια προειδοποιούν ότι πρόκειται να τηρήσουν τη δεοντολογία μέχρι κεραίας, αλλά κανένα δεν διανοείται να εμποδίσει τον αστυνομικό του συντάκτη να εκθέσει με απίστευτες λεπτομέρειες την κατάσταση του παρθενικού υμένα του άτυχου κοριτσιού. Το "σοβαρότερο" δελτίο των 8:30 διακόπτει τη ροή των ξένων ειδήσεων για να συμπληρώσει ότι "τελικά, απ' ό,τι πληροφορούμαστε αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει ζήτημα εγκυμοσύνης". Από τη μεριά τους, οι εφημερίδες τα ρίχνουν στα κανάλια, παρόλο που η "είδηση" υπήρξε αποκλειστικότητα των "Νέων". "Ενας βιασμός, από τα ΜΜΕ", τιτλοφορεί το υποδειγματικό για τα νέα ήθη δημοσίευμά του ο "Αδέσμευτος Τύπος". Και ο υπότιτλος: "Ο ιατροδικαστής δεν διαπίστωσε διάρρηξη του παρθενικού υμένα". Ιδιαίτερα διαφωτιστικό, το κείμενο που ακολουθεί ενημερώνει το αναγνωστικό κοινό ότι "ο παρθενικός υμένας δεν έχει διαρρηχθεί, αλλά δεν μπορεί να διαπιστωθεί αν υπήρξε βιασμός ή άλλες ασελγείς πράξεις", καθώς και ότι "η 11χρονη έχει περίοδο εδώ και τέσσερις μήνες". Σε πλαίσιο, οι δημοσιογράφοι Νίκος Ευαγγελάτος και Μάκης Τριανταφυλλόπουλος, καλούνται (μεταξύ άλλων) να απαντήσουν ποια είναι η σωστή δημοσιογραφική αντιμετώπιση του ζητήματος...
Βήτα, όπως "βιασμός"
Τι σκέφτονται τα νέα παιδιά για το βιασμό; Ποια περιεχόμενα θα έδιναν στην έννοια, αν καλούνταν να την ορίσουν; Το ερώτημα τέθηκε πρόσφατα σε μαθητές και μαθήτριες της τρίτης λυκείου ενός αθηναϊκού σχολείου. Τα παιδιά κλήθηκαν να καταθέσουν τις σκέψεις τους ανώνυμα, σημειώνοντας απλώς ένα Α (τα αγόρια) ή ένα Κ (τα κορίτσια). Ηταν απροετοίμαστα, και το θέμα δεν συζητήθηκε προηγουμένως στην τάξη. Από τις απαντήσεις τους σταχυολογούμε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα:
"Στη σύγχρονη εποχή που ζούμε, ο βιασμός έχει ενταχθεί πια στη ζωή μας σαν ένα καθημερινό φαινόμενο που δυστυχώς με πίκρα ομολογούμε ότι σχεδόν κανένας δεν κάθεται να το καταπολεμήσει. Με την έννοια βιασμός εννοούμε την εκμετάλλευση και την κακοποίηση μιας γυναίκας που χωρίς τη θέλησή της τη χρησιμοποιούνε για διάφορες φαντασιώσεις τους που, επειδή δεν μπορούν να τις πραγματοποιήσουν με άλλο τρόπο, το κάνουν με αυτόν τον τρόπο. Ο βιασμός έρχεται σε αντίθεση με την έννοια έρωτας. Γιατί πραγματικά, αν εξαιρέσουμε τους τρελούς και μανιακούς, όλοι οι άλλοι που έχουν φθάσει στο σημείο να βιάσουν μια γυναίκα, πιστεύω πως, αν είχαν ερωτευθεί και αν είχαν γνωρίσει τον έρωτα και την αγάπη, δεν θα έφθαναν στο βιασμό. Αλλά δεν παύει ο βιασμός να είναι ένα πολύ άσχημο φαινόμενο και πολύ συνηθισμένο, και πρέπει η κοινωνία να κινητοποιηθεί άμεσα για την καταπολέμησή του." (κορίτσι)
"Στα σημερινά χρόνια παρατηρείται μια συνεχής αύξηση του φαινομένου του βιασμού. Τις τελευταίες δεκαετίες, τα κρούσματα του βιασμού στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αυξηθεί. Και στη χώρα μας αυξάνονται ανησυχητικά. Βιασμός είναι η κτηνώδης σεξουαλική επιθυμία του άντρα που, εκμεταλλευόμενος τη σωματική του δύναμη, αναγκάζει μια γυναίκα να ικανοποιήσει τη σεξουαλική του ανάγκη χωρίς αυτή να το θέλει. Μετά το βιασμό, οι γυναίκες περνούν ένα δύσκολο διάστημα και, χωρίς αυτές να φταίνε, στιγματίζονται για ολόκληρη τη ζωή τους. Εχει παρατηρηθεί σε βιασμένες γυναίκες κατάθλιψη και συνήθως νιώθουν βρόμικες και ατιμασμένες σαν να έχουν χάσει την υπερηφάνειά τους." (αγόρι)
"Στη σημερινή εποχή, αλλά και σε παλαιότερες, η βία και γενικότερα ο βιασμός είναι σύνηθες φαινόμενο. Κατά την πράξη του βιασμού, είτε αυτός είναι ψυχικός είτε είναι σεξουαλικός, πάντα υπάρχει ένα θύμα και ένας θύτης. Οι συνέπειες είναι αρνητικές και ποτέ δεν θα υπάρξουν οι ιδανικές συνθήκες σε μια κοινωνία, ώστε να εκλείψει." (αγόρι)
"Ο βιασμός αποτελεί μια έννοια ευρέος περιεχομένου. Η λέξη δεν χρησιμοποιείται μόνο για να προσδιορίσει την αποτρόπαιη εκείνη πράξη που σκοτώνει το ωραιότερο ίσως πράγμα στον πλανήτη, τον έρωτα. Βιάζεται κάποιος, όταν περιορίζεται, δεσμεύεται, εμποδίζεται από κάποιον ή κάτι να κάνει αυτό που θέλει πραγματικά. Βιάζεται κάποιος όταν θέλει να δημιουργήσει και δεν μπορεί, όταν καταπατούνται η συνείδησή του, οι απόψεις του, τα πιστεύω του, οι επιθυμίες και τα όνειρά του. Οταν ο τρόμος, ο καλύτερος συνεργάτης του βιασμού, τον καθιστά αδύναμο, ανίσχυρο να αντιδράσει." (κορίτσι)
"Βιασμός, έτσι όπως μπορώ να αντιληφθώ την έννοιά του, θα μπορούσα να πω ότι είναι η καταπότηση, η παραβίαση -άλλες φορές με τρόπο βίαιο, σκληρό, απάνθρωπο και άλλες φορές με τρόπο που δεν γίνεται άμεσα αντιληπτός- ανθρώπινων δικαιωμάτων, η εκμετάλλευση και εξευτελισμός του συνανθρώπου. Ο βιασμός ενός ατόμου μπορεί να είναι σωματικός (σεξουαλική καταπίεση), μπορεί να είναι ψυχολογικός, ηθικός αλλά και συνειδησιακός. Ο βιαστής δεν είναι απαραίτητο να είναι άνθρωπος, βιαστές μπορούν κάλλιστα να είναι γίνουν οι διάφορες καταστάσεις και συνθήκες, στις οποίες επικρατεί ο 'νόμος της ζούγκλας'. Ασφαλώς είναι κάτι ενάντια σε θέληση και επιθυμία, κάτι καταναγκαστικό που επιφέρει πολλά ψυχολογικά προβλήματα σχεδόν αδύνατο να αντιμετωπιστούν." (κορίτσι)
"Με τον όρο βιασμός εννοούμε όχι μόνο τη σωματική κακοποίηση, αλλά γενικότερα και την πνευματική κακοποίηση ενός ατόμου. Σε ό,τι αφορά το βιασμό σε σχέση με το σώμα, αυτός αναφέρεται στη χειρότερη μορφή σεξουαλικής κακοποίησης όπου αακείται κατά κύριο λόγο από τον άντρα στη γυναίκα." (αγόρι)
(Ελευθεροτυπία, 8/2/1998)
ΑΤΙΜΩΡΗΤΟΙ ΒΙΑΣΜΟΙ
Το ασφαλέστερο έγκλημα
ΟΙ ΜΕΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΕ
ΥΠΟΘΕΣΗ 1
Κατηγορητήριο: Βιασμός.
Στοιχεία κατηγορουμένου: 25 ετών, οδηγός, Ελληνας.
Στοιχεία θύματος: 16 ετών, μαθήτρια, Ελληνίδα.
Ιστορικό κατά το κατηγορητήριο: Ο κατηγορούμενος στάθμευσε το αυτοκίνητό του πίσω από το γυμνάσιο όπου φοιτούσε η μαθήτρια. Μετά το μάθημα, η κοπέλα επιβιβάστηκε στο αυτοκίνητό του οικειοθελώς. Αυτός τη μετέφερε σε ερημική τοποθεσία, όπου της επιτέθηκε με απειλές και σωματική βία, την ακινητοποίησε και ήρθε σε σεξουαλική επαφή μαζί της. Η μαθήτρια δήλωσε ότι δεν είχε τη δυνατότητα αντίστασης λόγω των υπέρτερων σωματικών δυνάμεων του δράστη.
Απόφαση: Αθωωτική.
ΥΠΟΘΕΣΗ 2
Κατηγορητήριο: Απόπειρα βιασμού. Απλή σωματική βλάβη. Οπλοχρησία. Παράνομη παρακράτηση. Διατάραξη οικιακής γαλήνης. Απειλή.
Στοιχεία κατηγορουμένου: 27 ετών, οδηγός, Ελληνας.
Στοιχεία θύματος: 38 ετών, πολιτικός μηχανικός.
Ιστορικό: Ο δράστης διατηρούσε σχέσεις με το θύμα που κάποια στιγμή του ζήτησε να χωρίσουν, αποκαλύπτοντάς του ότι είναι παντρεμένη Στη συνέχεια, ο δράστης άρχισε να την παρενοχλεί επί μεγάλο χρονικό διάστημα. Κάποια ημέρα την περίμενε εκεί που η γυναίκα είχε σταθμεύσει το αυτοκίνητό της, της πήρε τα κλειδιά, την έβαλε με τη βία στη θέση του συνοδηγού και την οδήγησε σε ερημική τοποθεσία. Εκεί, με την απειλή μαχαιριού, την ανάγκασε να γδυθεί, τη χτύπησε επανειλημμένα στο πρόσωπο έως ότου έχασε τις αισθήσεις της και τη βίασε.
Απόφαση. Οριστική παύση της ποινικής δίωξης. (Ανάκληση της έγκλησης από την παθούσα με το αιτιολογικό του ψυχικού τραυματισμού από τη δημοσιότητα της δίκης).
ΥΠΟΘΕΣΗ 3
Κατηγορητήριο: Βιασμός κατ' εξακολούθηση. Εξαναγκασμός σε ασέλγεια. Εξύβριση. Παράνομη οπλοφορία.
Στοιχεία κατηγορουμένου: 23 ετών, ηλεκτρονικός, Ελληνας.
Στοιχεία θύματος: 20 ετών, εργάτρια, Ελληνίδα.
Ιστορικό: Ο κατηγορούμενος προφασίστηκε ότι ήθελε να αγοράσει μια κασέτα από την παθούσα, την οποία δεν γνώριζε, και η οποία εργαζόταν ως υπαίθρια πωλήτρια. Στη συνέχεια, την παρέσυρε με τεχνάσματα στην αυλή του σπιτιού της που βρισκόταν κοντά και με την απειλή μαχαιριού την έσυρε στο εσωτερικό του σπιτιού όπου τη βίασε κατ' επανάληψη.
Απόφαση: Οριστική παύση της ποινικής δίωξης. (Ανάκληση της έγκλησης από την παθούσα με το αιτιολογικό του ψυχικού τραυματισμού από τη δημοσιότητα της δίκης).
ΥΠΟΘΕΣΗ 4
Κατηγορητήριο: Απόπειρα βιασμού. Απόπειρα εξαναγκασμού σε ασέλγεια.
Στοιχεία κατηγορουμένου: 25 ετών, σερβιτόρος, Ελληνας.
Στοιχεία θύματος: 21 ετών, Αμερικανίδα.
Ιστορικό: Ο κατηγορούμενος οδήγησε παρά τη θέλησή της την παθούσα σε ερημική τοποθεσία και προσπάθησε να της αφαιρέσει τα ρούχα και να τη βιάσει. Εκείνη αντιστάθηκε σθεναρά και φώναξε βοήθεια, αλλά ο κατηγορούμενος τη χτύπησε βάναυσα και κατόρθωσε να τη βιάσει.
Απόφαση: Αθωωτική.
ΥΠΟΘΕΣΗ 5
Κατηγορητήριο: Βιασμός κατ' εξακολούθηση. Απλές σωματικές βλάβες.
Στοιχεία κατηγορουμένου: 25 ετών, αποθηκάριος, Ελληνας.
Στοιχεία θύματος: 21 ετών, Ελληνίδα.
Ιστορικό: Ο δράστης παρουσιάστηκε στο θύμα ως γιατρός και την έπεισε ότι μπορούσε να την απαλλάξει από ένα πρόβλημα αναπηρίας. Ενα βράδυ την παρέσυρε σε ερημική τοποθεσία, τη χτύπησε βάναυσα και τη βίασε.
Απόφαση: Οριστική παύση της ποινικής δίωξης.
ΥΠΟΘΕΣΗ 6
Κατηγορητήριο: Βιασμός κατά συρροή.
Στοιχεία κατηγορουμένου: 34 ετών, οδηγός, Ελληνας.
Στοιχεία θυμάτων: τουρίστριες, Ολλανδές.
Ιστορικό: Ο κατηγορούμενος πήρε τις δύο κοπέλες με οτοστόπ και τις οδήγησε σε ερημική τοποθεσία όπου τις βίασε με τη βοήθεια δύο φίλων του.
Απόφαση: Αθωωτική.
ΥΠΟΘΕΣΗ 7
Κατηγορητήριο: Βιασμός.
Στοιχεία κατηγορουμένου: τραπεζικός υπάλληλος, Ελληνας.
Στοιχεία θύματος: 58 ετών, Αμερικανίδα.
Ιστορικό: Ο κατηγορούμενος συστήθηκε ως υπάλληλος του αεροδρομίου στο θύμα και την οδήγησε σε ερημική τοποθεσία όπου τη βίασε αφού προηγουμένως τη χτύπησε και της έσχισε τα ρούχα. Στο δικαστήριο ισχυρίστηκε ότι το θύμα ήταν "ελευθερίων ηθών".
Απόφαση: Οριστική παύση της ποινικής δίωξης.
ΥΠΟΘΕΣΗ 8
Κατηγορητήριο: Βιασμός από κοινού και κατά συρροή.
Στοιχεία κατηγορουμένων: τέσσερις άνδρες 23-28 ετών, Ελληνες.
Στοιχεία θυμάτων: δύο αδελφές, η μία ανήλικη, Ελληνίδες.
Ιστορικό: Οι δύο κοπέλες γνωρίστηκαν με τους δράστες σε πάρτι. Οι κατηγορούμενοι προσφέρθηκαν να τις πάνε στο σπίτι τους, μαζί με ένα φίλο που τις συνόδευε. Στο δρόμο πέταξαν έξω από το αυτοκίνητο το φίλο των κοριτσιών και τις βίασαν.
Απόφαση: Οριστική παύση της ποινικής δίωξης (ανάκληση της έγκλησης από τις παθούσες, με το αιτιολογικό ότι η πρώτη ήταν παντρεμένη και η δημοσιότητα της δίκης θα της επέφερε οικογενειακά προβλήματα).
ΥΠΟΘΕΣΗ 9
Κατηγορητήριο: Βιασμός από κοινού κατ' εξακολούθηση. Ακούσια απαγωγή από κοινού.
Στοιχεία κατηγορουμένων: τρεις άνδρες, 27-27 ετών, εργάτες, Αλβανοί.
Στοιχεία θύματος: Αλβανή.
Ιστορικό: Οι κατηγορούμενοι απήγαγαν την κοπέλα από το Φιέρι της Αλβανίας και επί ένα μήνα την κράτησαν κλεισμένη σε ένα σπίτι και τη βίαζαν και οι τρεις.
Απόφαση: Οριστική παύση της ποινικής δίωξης (ανάκληση της έγκλησης από την παθούσα με το αιτιολογικό του ψυχικού τραυματισμού της από τη δημοσιότητα της δίκης).
ΔΙΑΒΑΣΤΕ
"Βία-βιασμοί" (εκτενές αφιέρωμα του φεμινιστικού περιοδικού Δίνη, τ.2, Οκτώβριος 1987). Μεταξύ άλλων πλευρών, ιδιαίτερη αναφορά στη νομική αντιμετώπιση του εγκλήματος, καθώς και στη δημοσιογραφική του κάλυψη.
Jalna Hammer, "Βία και κοινωνικός έλεγχος των γυναικών" (περιοδικό Σκούπα, τ. 2, Ιούνιος 1979, σ. 89-93). Οι σημασίες που κρύβονται πίσω από το κοινωνικό φαινόμενο των φυσικών βιαιοτήτων που ασκούνται από την κοινωνική κατηγορία των ανδρών στην αντίστοιχη κατηγορία των γυναικών. Απόπειρα για έναν ορισμό της βίας από την πλευρά των θυμάτων.
Barbara S. Lindemann, "'To Ravish and Carnally Know': Rape in Eighteenth- Century Massachusetts" (περιοδικό Signs 10/1, Φθινόπωρο 1984, σ. 63-82). Μία από τις πρώτες ιστορικές προσεγγίσεις του θέματος, αναλύει -και συγκρίνει με τα σύγχρονα δεδομένα- το φαινόμενο του βιασμού στην αμερικανική κοινωνία του 18ου αιώνα.
Μάρτα Τικκάνεν, "Ο βιασμός ενός άντρα" (μετάφραση Γεωργία Κυριακάκου, Εκδοτική Ομάδα Γυναικών, Αθήνα 1980). Ενδιαφέρουσα μυθιστορηματική διερεύνηση της σημερινής πραγματικότητας του βιασμού από μια γνωστή Φινλανδή λογοτέχνιδα και δημοσιογράφο.
Μαρί-Οντίλ Φαρζιέ, "Βιασμός" (μετάφραση Βάσω Νικολοπούλου, εκδ. "Νέα Σύνορα"- Α. Λιβάνη, Αθήνα 1991). Δημοσιογραφική, αλλά αρκετά τεκμηριωμένη, ανατομία του εγκλήματος του βιασμού, επηρεασμένη από τις φεμινιστικές αναλύσεις του τέλους της δεκαετίας του '70.
ΔΕΙΤΕ
Οι κατηγορούμενοι (The accused) του Τζόναθαν Κάπλαν. Μια εισαγγελέας, σε συνεργασία με μια σερβιτόρα που έπεσε θύμα ομαδικού βιασμού, κατηγορεί όχι μόνο τους άμεσους αυτουργούς του εγκλήματος, αλλά και τους θαμώνες του μπαρ που τους ενθάρρυναν.
Ο βιασμός (She said No) του Τζο Πάτερσον. Τηλεταινία με θέμα την ιστορία μιας γυναίκας που τόλμησε να μηνύσει το βιαστή της.
Μις 45: Ο άγγελος της βίας (Ms 45) του Εϊμπελ Φεράρα (1982). Μια γυναίκα πέφτει θύμα διπλού βιασμού και αρχίζει να εξοντώνει τους άνδρες που συναντά σε μια ταινία που αντλεί στοιχεία του σασπένς της από τον Χίτσκοκ και τον Πολάνσκι.
Ελευθεροτυπία, 8.2.1998
Υπενθυμίζουμε ότι τίποτε δεν άλλαξε 10 χρόνια μετά. Η φωτογραφία αναφέρεται στις ΗΠΑ όπου 638.000 εξαιρετικά βάναυσοι βιασμοί συμβαίνουν κάθε χρονιά, που αντιστοιχούν σε 56.916 κάθε μήνα, σε 1.871 κάθε μέρα, σε 78 κάθε ώρα και 1.3 κάθε λεπτό.Ευαγγελία Βλάμη
