ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ
ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΛΕΣΒΙΕΣ
Εν κατακλείδι, στην θεµατική ενότητα σχετικά µε τις απόψεις ηθικού και θρησκευτικού περιεχοµένου δεν προέκυψαν σηµαντικές εκφράσεις εσωτερικευµένης καταπίεσης. Αναλυτικότερα, για τη νοµιµοποίηση του γάµου και την άσκηση αυτού του δικαιώµατος όλες οι συµµετέχουσες τέθηκαν υπέρ, επισηµαίνοντας ιδιαιτέρως τους νοµικοπολιτικούς λόγους για τους οποίους είναι απαραίτητη η άµεση νοµοθετική ρύθµιση στη χώρα µας. Το θέµα της υιοθεσίας αποδείχθηκε πιο πολύπλοκο και πιο δύσκολο να διευθετηθεί άµεσα, κατά την άποψη των συµµετεχόντων, εξαιτίας του υπάρχοντος νοµικού πλαισίου. Η αρνητική στάση της ελληνικής κοινωνίας επί τούτου έγκειται κυρίως στον ανυπόστατο φόβο για «µετάδοση» του οµόφυλου σεξουαλικού προσανατολισµού στα παιδιά, γεγονός όµως που επεκτείνει το κοινωνικό στίγµα και στα παιδιά από λεσβιακή οικογένεια προβληµατίζοντας έτσι κάποιες από τις συµµετέχουσες ως προς τις πιθανές προεκτάσεις. Έτσι, οι απόψεις των συµµετεχόντων ποικίλλουν σχετικά µε το αν θα προέβαιναν οι ίδιες σε υιοθεσία. Επιπροσθέτως, οι συµµετέχουσες απορρίπτουν τη θρησκεία του χριστιανισµού χωρίς όµως να αναφέρουν αν είχαν βιώσει εσωτερική σύγκρουση πριν καταλήξουν στην απόρριψη.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Κ.Π. Θεωρώ ότι οι Ελληνίδες λεσβίες δεν βοηθιούνται καθόλου ούτε από την κοινωνία, ούτε από την πολιτεία, ούτε από την εκπαίδευση, ούτε από την οικογένεια και είναι διπλά υποτιµηµένες ως λεσβίες και ως γυναίκες που δεν αναπαράγουν το ρόλο τους, δεν είναι συνεπείς δηλ. στο κοινωνικό τους φύλο. Και άρα εκ προοιµίου έχουν την ενοχή ότι δεν είναι συνεπείς σ’ αυτό που απαιτεί το κράτος, η πολιτεία, η Εκκλησία, η οικογένεια απ’ αυτές και αυτό τις έχει κάνει να είναι πολύ πιο βαθιά κλεισµένες µέσα στα καβούκια τους και άντε να κάνουν και καµιά βόλτα στις ντουλάπες τους, µέχρι εκεί φτάνουν.
Η εσωτερικευµένη καταπίεση είναι ένα εξελικτικό συµβάν µε κοινωνικές διαστάσεις που βιώνει η πλειοψηφία των λεσβιών. Αποτελεί ένα τύπο στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας και περιγράφεται ως η υιοθέτηση των ετεροσεξιστικών αντιλήψεων της κοινωνίας από την ίδια τη λεσβία και η διαµόρφωση ανάλογης αυτοεικόνας, όπως ότι είναι κατώτερη και ότι της αξίζει η περιθωριοποίηση. Η εσωτερικευµένη καταπίεση σύµφωνα µε τα βιβλιογραφικά δεδοµένα έχει σοβαρότατες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις στις λεσβίες όπως κατάθλιψη, χαµηλή αυτοεκτίµηση και µοναξιά, υψηλότερο επίπεδο ανησυχίας, αυτοτραυµατισµός, περιορισµένη και λιγότερο ικανοποιητική κοινωνική υποστήριξη. Παρόλο που η σοβαρότητα του φαινοµένου είναι αναµφισβήτητη στις µέρες µας, δεν έχει πραγµατοποιηθεί καµία έρευνα για την εκτενή περιγραφή και εις βάθος µελέτη του στις Ελληνίδες λεσβίες. Η παρούσα έρευνα πραγµατοποιήθηκε σε αυτό το πλαίσιο.
Καταρχήν, επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη ετεροσεξισµού στην ελληνική κοινωνία και περιγράφηκαν οι εκδηλώσεις του όπως τις έχουν βιώσει οι συµµετέχουσες. Αναλυτικότερα, κυριαρχεί η πεποίθηση ότι ο λεσβιακός σεξουαλικός προσανατολισµός δεν υφίσταται ουσιαστικά λόγω του οικογενειοκεντρικού της χαρακτήρα και του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας. Έτσι, φαίνεται πως είναι αδιανόητο το να µη θέλει µια γυναίκα να παντρευτεί και να γεννήσει τα δικά της παιδιά, και αν αυτό τελικά συµβεί, το δικαιολογεί µόνο ως αντίδραση στην απόρριψη και στη δυσκολία εύρεσης άνδρα-συζύγου. Κατ’ επέκταση, όταν τεθεί θέµα µητρότητας και γάµου µεταξύ λεσβιών η κοινωνία είναι άκρως αντίθετη. Επιπροσθέτως, σηµαντική θέση στην ελληνική κοινωνία έχει η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία και οι εκπρόσωποι της ενισχύουν αυτές τις απόψεις και διαιωνίζουν το στιγµατισµό ταυτίζοντας αποκλειστικά τη σεξουαλική πράξη µε την αναπαραγωγή και ό,τι δεν συµφωνεί µε αυτό το νόµο της φύσης είναι «παρά φύση» και «παρά τη θέληση του Θεού».
Μία άλλη κοινωνική αντίληψη είναι ότι η γυναικεία σεξουαλικότητα υπάρχει µόνο µέσα από το ανδρικό σώµα, µε αποτέλεσµα ένα σηµαντικό µέρος του ελληνικού ανδρικού πληθυσµού να δέχεται το λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισµό µέχρι το σηµείο που αποβλέπει στο να τους προκαλέσει σεξουαλική ικανοποίηση. Ωστόσο, παρατηρείται σε ένα βαθµό διαφοροποίηση στη νοοτροπία των νεότερων γενεών µε τάσεις για µεγαλύτερη αποδοχή, ανεκτικότητα και ύφεση των στενών ετεροσεξιστικών αντιλήψεων, απέχοντας ακόµα από την πλήρη αποδοχή, την ισότητα και την ενσωµάτωση. Αξιοσηµείωτο είναι επίσης ότι η ελληνική κοινωνία αν και απορρίπτει πολύ πιο έντονα τους γκέι, δέχεται την ύπαρξή τους και αυτό έχει άµεση σχέση µε τη θέση του άνδρα και τον κοινωνικό του ρόλο.
Η ελληνική κοινωνία µε αυτές τις αντιλήψεις και τις στάσεις δηµιουργεί πολυάριθµες και ποικίλες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες στη ζωή των λεσβιών, το σύνολο των οποίων συνιστά µορφή του φαινοµένου της εσωτερικευµένης καταπίεσης µε αρκετές οµοιότητες και συνάµα ιδιοµορφίες σε σχέση µε τα βιβλιογραφικά δεδοµένα. Επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη και των τριών τύπων στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας (αντίληψη κοινωνικού στίγµατος, θυµατοποίηση και εσωτερικευµένη καταπίεση). Συγκεκριµένα, οι συµµετέχουσες ως επί το πλείστον θεωρούν πολύ πιθανό να γίνουν –και κάποιες έχουν γίνει- δέκτριες διακρίσεων και προκαταλήψεων λόγω ετεροσεξισµού (π.χ. αποµάκρυνση φίλων, απόλυση, αποκλεισµός από επαγγελµατική ανέλιξη), έχουν δηµιουργήσει τρόπους προστασίας για να µη τους συµβεί η θυµατοποίηση, δεν έχουν δεχθεί ποτέ σωµατική βία –παρά µόνο λεκτική και ψυχολογική- λόγω ετεροσεξισµού αλλά έχουν υπόψιν τους τέτοια περιστατικά (π.χ. ξυλοδαρµοί, εγκλεισµοί, βιασµοί µε θύτες άτοµα από το οικογενειακό περιβάλλον), και κάποιες βιώνουν εσωτερικευµένη καταπίεση λόγω του κοινωνικού στίγµατος και του φόβου της θυµατοποίησης. Αυτά σε συνδυασµό µε τη γενικότερη κοινωνική κατάσταση δυσχεραίνουν τη διαµόρφωση θετικής λεσβιακής ταυτότητας και εγκλωβίζουν συχνά τις λεσβίες σ’ ένα αέναο κύκλο εσωτερικευµένης καταπίεσης: ενοχές, αρνητικά συναισθήµατα για τον εαυτό, αποµόνωση σ’ ένα κλειστό κύκλο φίλων και «κρυφτό» από την ευρύτερη κοινωνία υπό ετεροφυλοφιλικό προφίλ.
Όσον αφορά τη διαµόρφωση λεσβιακής ταυτότητας αναδείχθηκαν σηµαντικά συµπεράσµατα αλλά συνάµα προέκυψαν αρκετά θέµατα για περαιτέρω διερεύνηση τόσο σε σχέση µε την εσωτερικευµένη καταπίεση όσο και µε αυτή καθαυτή τη λεσβιακή ταυτότητα. Αρκετές κυρίες συνειδητοποιώντας ότι ένιωθαν ερωτική έλξη για άτοµα του ίδιου φύλου αρχικά αντέδρασαν µε άρνηση ή-και βίωσαν προβληµατισµό, ανησυχία, άγχος, ακόµα και εσωτερική σύγκρουση. Η απάντηση στα διάφορα ερωτήµατα που δηµιούργησε αυτή η συνειδητοποίηση δόθηκε µε την αναζήτηση πληροφοριών για τον προσδιορισµό αυτών των διαφορετικών συναισθηµάτων. Επιπλέον, κάποιες αναφέρουν ότι η ετεροσεξιστική αντίληψη που εκλάµβαναν από το οικογενειακό τους περιβάλλον είχε αρνητικές συναισθηµατικές επιπτώσεις στον ψυχισµό τους, ενώ κάποιες άλλες γνώριζαν µόνο ότι το θέµα αυτό δε συζητιέται κάτι που φυσικά δηµιουργεί την αίσθηση του απαγορευµένου, του ανοµολόγητου, του «κακού». Συνεπώς, φαίνεται ότι η γνωστική ασυµφωνία που βίωναν οι συµµετέχουσες ανάµεσα στα ερωτικά συναισθήµατα για τις γυναίκες και στην προσλαµβανόµενη ετεροσεξιστική εικόνα γι’ αυτά από το οικογενειακό περιβάλλον είναι καταλυτικός παράγοντας εσωτερικευµένης καταπίεσης.
Αξιοσηµείωτο είναι ότι το στάδιο 4 (αποδοχή ταυτότητας) του µοντέλου της Cass παρατηρείται σε όλες τις συµµετέχουσες αλλά σε διαφορετικό βαθµό. Επιπροσθέτως, η πλειοψηφία δεν έχει κάνει coming out στους γονείς και στο εργασιακό περιβάλλον παρά µόνο σε φίλους και στα αδέλφια, µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται τεράστιο χάσµα µεταξύ της ιδιωτικής και δηµόσιας ζωής. Μία παράµετρος που επηρεάζει το αν θα προβούν σε coming out στο εργασιακό περιβάλλον είναι και το είδος του επαγγέλµατος, όπως για παράδειγµα αν η λεσβία είναι δασκάλα, καθηγήτρια, αστυνοµικίνα, γιατρός ή πολιτικός. Αυτό είναι κάτι που δεν έχει καταγραφεί στη διεθνή βιβλιογραφία και σαφέστατα είναι απαραίτητη η εκτενέστερη περιγραφή του. Επίσης, στην πλειοψηφία τους οι συµµετέχουσες είναι αποστασιοποιηµένες από τις διάφορες δράσεις και δραστηριότητες της κοινότητας, αν και επιθυµούν την επίτευξη ισότητας µε τις-τους ετεροφυλόφιλες-ους (π.χ. στο θέµα του γάµου). Εντούτοις, ένα µικρότερο µέρος συµµετέχει ενεργά σε ακτιβιστικές οργανώσεις και δράσεις της κοινότητας, έχει αποκαλύψει την λεσβιακή ταυτότητα στο οικογενειακό, φιλικό και εργασιακό περιβάλλον, δεν βιώνει κανένα τύπο στρες λόγω κοινωνικής θέσης µειονότητας, και γενικά έχει διαµορφώσει µια θετική λεσβιακή ταυτότητα χωρίς εκφάνσεις εσωτερικευµένης καταπίεσης.
Στη διεθνή βιβλιογραφία, η βασική αδυναµία των περισσότερων ερευνών µε συµµετέχουσες-ντες ΛΟΑΤ είναι ο περιορισµένος αριθµός και η µη τυχαιότητα του δείγµατος αφού είναι δύσκολο να βρεθούν µεγάλα και αντιπροσωπευτικά δείγµατα όλων των υπο-οµάδων. Αυτή η αδυναµία υπάρχει και στην παρούσα έρευνα και οφείλεται στο ότι µεγάλο µέρος των Ελληνίδων λεσβιών είναι αποµονωµένες από την κοινότητα, διατηρούν ετεροφυλοφιλικό προφίλ και έχουν αποκαλύψει την ταυτότητά τους µόνο σε ένα µικρό, αµετάβλητο κύκλο ανθρώπων. Ως εκ τούτου, τα συµπεράσµατα της παρούσας έρευνας δεν µπορούν να γενικευτούν σε όλο τον πληθυσµό των Ελληνίδων λεσβιών ως µία ενιαία οµάδα. Αδιαµφισβήτητα όµως αποτελούν µια σηµαντική πρώτη προσέγγιση και τη βάση για µελλοντικές σε βάθος έρευνες.
Η ελληνική κοινωνία έχει µία σειρά στερεοτύπων και προκαταλήψεων για τις λεσβίες που πηγάζουν από τον κοινωνικό ρόλο της γυναίκας και τη σηµαντικότητα της οικογένειας, και δηµιουργούν την βασική ιδέα περί ανυπαρξίας λεσβιών. Οι συµµετέχουσες απ’ τη µεριά τους έχουν επίγνωση του βάρους του κοινωνικού τους ρόλου ως γυναίκες και του κοινωνικού στίγµατος ως λεσβίες και κάποιες συµβιβάζονται βιώνοντας εσωτερικευµένη καταπίεση ενώ κάποιες άλλες έχουν ψυχικά υγιή και ικανοποιητική ζωή απαλλαγµένη από το φαινόµενο αυτό. Η εσωτερικευµένη καταπίεση είναι ένα αρκετά πολύπλοκο φαινόµενο το οποίο πρέπει να περιγραφεί εκτενέστερα για τις Ελληνίδες λεσβίες µε βάση τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας και είτε µε περαιτέρω ποιοτική ανάλυση άλλων συνεντεύξεων, είτε µε σχεδιασµό και στάθµιση αντίστοιχης κλίµακας όπως η LIHS των Szymanski και Chung.
Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ ΑΓΛΩΣΣΑΡΙ ΟΡΩΝ
Ξενόγλωσσο
1 Bisexual ή bi, Επονοµασία ατόµων που έλκονται ερωτικά ή-και συνάπτουν ερωτικές σεξουαλικές σχέσεις και µε τα δύο φύλα
2 Come out, Είναι ένας σύντοµος όρος για την έκφραση come out of the closet, η οποία χρησιµοποιείται για να δηλώσει την αποκάλυψη της σεξουαλικής ταυτότητας σε τρίτους που µέχρι τώρα δεν το γνώριζαν (π.χ. γονείς, αδέρφια)
3 LGBT friendly, friendly Μέρος όπου είναι ευπρόσδεκτες–οι µαζί µε τις-τους ετεροφυλόφιλες-ους και οι λεσβίες, γκέι, αµφισεξουαλικές-οι.
4 In the closet, Έκφραση που χρησιµοποιείται ως χαρακτηρισµό για τις-τους ΛΟΑΤ που κρατάνε κρυφή τη σεξουαλική τους ταυτότητα στο κοινωνικό τους περιβάλλον.
5 PACS, Pacte Civil de Solidare ή Πολιτικό Συµφωνητικό Αλληλεγγύης, το οποίο τέθηκε σε εφαρµογή στη Γαλλία το 1999
6 Pride, pride parade, Φεστιβάλ Περηφάνιας
7 Queer, Χαρακτηρισµός για τις λεσβίες, γκέι, αµφισεξουαλικές-ους, και τρανσέξουαλ.
Ελληνικό
1 Α.Λ.Ο, Αυτόνομη Λεσβιακή Ομάδα. Η πρώτη λεσβιακή ομάδα στην Ελλάδα
2 ΑΚΟΕ, Απελευθερωτικό Κίνηµα των Οµοφυλόφιλών Ελλάδας
3 Αµφί, Τριµηνιαίο γκέι περιοδικό που το Απελευθερωτικό Κίνηµα Οµοφυλόφιλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ) έκδιδε για 12 χρόνια (1978-1990).
4 Αµφί, Αµφισεξουαλικές-οι
5 Ανδρέας Συγγρός, Νοσοκοµείο Ανδρέας Συγγρός Γενικό Νοσοκοµείο Αφροδίσιων καi Δερµατικών Ιώσεων στην Αθήνα
6 Γκέι. Συνήθως χρησιµοποιείται για τους άνδρες οµοφυλόφιλους
7 Διαταραχή ταυτότητας φύλου. Τα άτοµα µε αυτή τη διαταραχή θεωρούν ότι ανήκουν στο αντίθετο ανατοµικό φύλο (ότι έχουν το µυαλό και την προσωπικότητα του αντίθετου φύλου ή ότι γεννήθηκαν σε σώµα λάθος φύλου) και κάποια από αυτά προχωρούν σε εγχείρηση αλλαγής φύλου
8 Ετερό,Ετερόφυλη. Ετεροφυλόφιλη
9 Κ.Ε.Ε.Λ. Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιµώξεων
10 ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσηµάτων
12. Λάβρυς, το πρώτο λεσβιακό περιοδικό στην Ελλάδα.
13. Λ.Ο.Α, Λεσβιακή Οµάδα Αθήνας
14. Μ.Κ.Ο Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις
15. ΟΛΚΕ` Οµοφυλοφιλική Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας
16. Στρέιτ Straight, ετεροφυλόφιλη-ος
17. Τρανς Τρανσέξουαλ, άτοµα που ντύνονται και συµπεριφέρονται όπως το άλλο φύλο και έχουν κάνει επέµβαση αλλαγής φύλου σε αντίθεση µε τις-τους τραβεστί που δεν έχουν κάνει
18 10% Γκέι Περιοδικό. Εκδίδεται από το µηκερδοσκοπικό σωµατείο «Σύνθεση- Ενηµέρωση, Ευαισθητοποίηση, Έρευνα για το hiv aids», που ιδρύθηκε το 2000.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ξενόγλωσσες Πηγές
1 Beynon, J., Eisner, D. & Haggerty, G.E. (2000). Encyclopedia of Lesbian and Gay Histories and Cultures. Garland.
2 Currie, M.R., Cunningham, E.G. & Findlay, B.M. (2004). The Short Internalized Homonegativity Scale: Examination of the Factorial Structure of A New Measure of Internalized Homophobia. Educational and Psychological Measurement, 64(6): 1053-1067.
3 D'Augelli, A.R. (2003). Coming out in Community Psychology: Personal Narrative and Disciplinary Change. American Journal of Community Psychology,31
(3-4).http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=5001976543
4 D'Augelli, A.R., Hesson-Mcinnis, M.S. & Waldo, C.R. (1998). Antecedents and Consequences of Victimization of Lesbian, Gay, and Bisexual Young People: A Structural Model Comparing Rural University and Urban Samples. American Journal of Community Psychology, 26.
5 Degges-White, S., Myers, J.E. & Rice, B. (2000). Revisiting Cass' Theory of Sexual Identity Formation: A Study of Lesbian Development. Journal of Mental Health Counseling, 22(4): 318-333.
6 Dew, B.J. & Chaney, M.P. (2005). The Relationship Among Sexual Compulsivity, ιnternalized Homophobia, and HIV At-Risk Sexual Behavior in Gay and Bisexual Male Users of Internet Chat Rooms. Sexual Addiction & Compulsivity, 12: 259-273.
7 Diamant, L. & McAnulty, R.D. (1995). The Psychology of Sexual Orientation, Behavior, and Identity: A Handbook. London: Greenwood Press.http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=28670041
8 Eliason, M.J. & Morgan, K.S. (1998). Lesbians Define Themselves: Diversity in Lesbian Identification. Journal of Gay, Lesbian, and Bisexual Identity, 3 (1): 47-63.
9 Eguchi, S. (2006). Social and Internalized Homophobia as a Source of Conflict: How Can We Improve the Quality of Communication? The Review of Communication, 6 (4): 348-357. Ettorre, E.M. (1980). Lesbians, Women and Society. London: Routledge & Kegan Paul.
10 Fingerhut, A.W., Letitia, A.P. & Ghavami, N. (2005). A Dual-Identity Framework for Understanding Lesbian Experience. Psychology of Women Quartely, 29: 129- 139.
11 Floyd, F.J. & Stein, T.S. (2002). Sexual Orientation Identity Formation among Gay, Lesbian, and Bisexual Youths: Multiple Patterns of Milestone Experiences.
Journal of Research on Adolescence, 12(2): 167-191.
12 Garnets, L.D. & Douglas, C.K.(2002). Psychological Perspectives on Lesbian, Gay, and Bisexual Experiences. New York: Columbia University Press. http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=99856970
13 Gencoz, T. & Yuksel, M. (2006). Psychometric Properties of the Turkish Version οf the Internalized Homophobia Scale. Arch Sex Behav, 35: 597–602.
14 Gwadz, M., Hunter, J., Maguen, S., Rosario, M. & Smith, R. (2001). The Coming-Out Process and Its Adaptational and Health-Related Associations among Gay, Lesbian, and Bisexual Youths: Stipulation and Exploration of a Model. American Journal of Community Psychology,
29(1). http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=5001032739
15 Herek, G.M., Cogan, J.C., Gillis, J.R. & Glunt, E.K. (1997). Correlates of Internalized Homophobia in a Community Sample of Lesbians and Gay Men. Journal of the Gay and Lesbian Medical Association, 2: 17-25.
16 Hirschfeld, S. (2001). Moving Beyond the Safety Zone: A staff development approach to anti-heterosexist education. Fordham Urban Law Journal, 29.
17 Hunter, S., Shannon, C., Knox, J. & Martin, J.I. (1998). Lesbian, Gay and Bisexual Youths and Adults. Knowledge for Human Services Practice. California: Sage Publications.
18 Kirsch, M.H. (2000). Queer Theory and Social Change. Routledge.
19 Lee, I-C. & Crawford, M. (2007). Lesbians and Bisexul Women in the eyes of Scientific Psychology. Feminism & Psychology, 17 (1): 109-127.
20 Lewis, R.J., Derlega, V.J., Clarke, E.G. & Kuang, J.C. (2006). Stigma Consciousness, Social Constraints, and Lesbian Well-Being. Journal of Counseling Psychology, 53 (1), 48-56.
21 Lewis, R.J., Derlega, V.J., Griffin, J.L. & Krowinski, A.C. (2003). Stressors for Gay Men and Lesbians: Life Stress, Gay-related Stress, Stigma Consciousness and Depressive Symptoms. Journal of Social and Clinical Psychology, 22(6), 716-729.
22 Mason, G. & Tomsen, S. (2001). Engendering Homophobia: Violence, Sexuality and Gender Conformity. Journal of Sociology, 37.
23 McGregor, B.A., Carver, C.S., Antoni, M.H., Weiss, S., Yount, S.E. & Ironson, G. (2001). Distress and Internalized Homophobia Among Lesbian Women Treated for Early Stage Breast Cancer.(περίληψη). Psychology of Women, 25.
http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/1471- 6402.00001?prevSearch=allfield%3A%28internalized+homophobia%29
(16 Δεκέµβριος 2006).
24 Meyer, I.H. (2003). Prejudice, Social Stress, and Mental Health in Lesbian, Gay, and Bisexual Populations: Conceptual Issues and Research Evidence. Psychological Bulletin, 129(5): 674–697.
25 O'Hanlan, K.A., Cabaj, R.P., Schat, B., Lock, J. & Nemrow, P. (1997). A Review of the Medical Consequences of Homophobia with Suggestions for Resolution. Journal of the Gay and Lesbian Medical Association, 1(1): 25-39.
26 Otis, M.D., Rostosky, S.S., Riggle, E.D.B. & Hamrin, R. (2006). Stress and relationship quality in same-sex couples. Journal of Social and Personal Relationships, 23(1): 81-99.
27 Parrott, D.J., Adams, H.E. & Zeichner, A. (2002). Homophobia: personality and attitudinal correlates. Personality and Individual Differences, 32, 1269–1278.
28 Raja1, S. & Stokes, J.P. (1998). Assessing Attitudes Toward Lesbians and Gay Men: The Modern Homophobia Scale. Journal of Gay, Lesbian, and Bisexual Identity, 3(2).
29 Reilly, A. & Rudd, N.A. (2006). Is Internalized Homonegativity Related to Body Image? Family and Consumer Sciences Research Journal, 35(1): 58-73.
30 Reiter, L. (1991). Developmental Origins of Antihomosexual Prejudice in Heterosexual Men and Women. Clinical Social Work Journal, 19 (2).
31 Rosenbluth, S. (1997). Is Sexual Orientation a Matter of Choice? Psychology of Women Quarterly, 21: 595-610.
32 Ross, M. W. & Rosser, B.R.S. (1996). Measurement and Correlates of Internalized Homophobia: A Factor Analytic Study. Journal of Clinical Psychology, 52(1): 15-21.
33 Russell, G.M. & Bohan, J.S. (2006). The Case of Internalized Homophobia.Theory and/as Practice. Theory & Psychology, 16(3): 343–366.
34 Sappho Art Museum (2000). Sappho (Athens, c.450BCE). Classics Department. (2007, Απρίλιος 8)
35 Szymanski, D. M. (2005). A Feminist Approach to Working With Internalized Heterosexism in Lesbians. Journal of College Counseling, 8: 74-85.
36 Szymanski, D.M. (2005). Heterosexism and Sexism as Correlates of Psychological Distress in Lesbians. Journal of Counseling and Development, 83.
(2007, Μάρτιος 12)
37 Szymanski, D. M. & Chung, Y. B. (2003). Feminist Attitudes and Coping Resources as Correlates of Lesbian Internalized Heterosexism. Feminism & Psychology, 13(3): 369-389.
38 Szymanski, D. M., Chung, Y. B. & Balsma, K. F. (2001). Psychosocial Correlates of Internalized Homophobia in Lesbians. Measurement and Evaluation in Counceling and Development, 34: 27-38.
39 Tappan, M. B. (2006). Reframing Internalized Oppression and Internalized Domination: From the Psychological to the Sociocultural. Teachers College Record, 108(10): 2115–2144.
40 Weeks, J. (1995). Sexuality and Its Discontents: Meanings, Myths, & Modern Sexualities. London: Routledge.
(2007, Μάρτιος 5)
41 Wicklund, R.A. & Brehm, J.M. (1976). Perspectives on cognitive dissonance. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
42 Williamson, I.R. (2000).Critical Review. Internalized Homophobia and Health Issues Affecting Lesbians and Gay Men. Health Education Research, 15(1): 97-107.
43 Wright, L.W., Adams, H.E. & Bemat, J. (1999). Development and Validation of the Homophobia Scale. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 1(4): 337-347.
44 Zucker, K.J. (2003). The Politics and Science of “Reparative Therapy”. Archives of Sexual Behavior, 32. http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=5002012348(2007, Μάρτιος 12).
45 Wikipedia Foundation, Inc. ( 2007) Same-sex marriage.
<> (2007, Ιούνιος 12).
Ελληνικές Πηγές
46 American Psychiatric Association (2004). Διαγνωστικά Κριτήρια DSM-IV-TR™. (Κ. 2 Γκοτζαµάνης, µτφ. & επιµ.). Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας.
47 Άννα & Κατερίνα (2007, Ιούνιος). Κοινωνία. Έφηβη, Λεσβία, Μόνη… Ψάχνεται. Περιοδικό 10%, 19. (2007, Ιούνιος 10).
48 Αντωνόπουλος, Θ. (2005, Οκτώβριος). Τον καιρό της “Αµφι”-σβήτησης. Περιοδικό 10%, 12. (2006, Δεκέµβριος 16).
49 Chasseguet-Smirgel, J., David, C., Grunberger, B., Luquet-Parat, C., Torok, M. & McDougall, J. (1991). Γυναικεία Σεξουαλικότητα. Νέες Ψυχαναλυτικές Απόψεις. (Δ. Τσαρµακλή, µτφ.) Αθήνα: Νεφέλη, σελ.80.
51 Hermeia the InfoSharer (2005). Ισχύουσα Ελληνική Νοµοθεσία Υποστηρικτική των Ανθρώπινων Δικαιωµάτων & Ενάντια στις Διακρίσεις. http://sapphogr.net/dikaiwma/law/index.html ( 2007, Ιανουάριος 28).
52 Καλοβυρνά, Λ. (2006, _εκέµβριος). Είδηση: “Ρατσιστήρια 2006”. Περιοδικό 10%, 17. (2006, Δεκέµβριος 16).
53 Κατρίτσης, Μ. (2002, Σεπτέµβριος). Η Καταδίκη της Οµοφυλοφιλίας από την Αγία Γραφή. Ο Ερευνητής της Αλήθειας. Περιοδικό Πνευµατικής Αναζήτησης, 20.
<> (2006, _εκέµβριος 16).
54 Κλώκα, Μ. (2004, Ιούνιος). Η Θέση της Οµοφυλόφιλης Γυναίκας στην Ελληνική Κοινωνία & Προτάσεις Βελτίωσης. Οµιλία στην Ηµερίδα για τις Γυναίκες της ΛΟΑΤ Κοινότητας (Λεσβίες και Τρανς) στο Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα. (2007, Μάρτιος
12).
55 Λαγουµίδου, Μ. (1996). ‘Gay! Γιατί;’ Τα Αίτια της Οµοφυλοφιλίας. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
56 Νεοφώτιστου, Χ. (2007, Ιούνιος). Κοινωνία: Κάνει τις Λεσβίες Αόρατες. Περιοδικό
10%, 19. <> (2007, Ιούνιος 10).
57 Pervin, L.A. & John, O.P. (2001). Θεωρίες Προσωπικότητας. Έρευνα και Εφαρµογές. (Α. Αλεξανδροπούλου & Ε. Δασκαλοπούλου, µτφ.). Αθήνα: Τυπωθήτω- Γιώργος Δαρδανός.
58 Σκουτάρη, Ρ. (2004). Γυναίκες - Οµοφυλοφιλία - Φεµινισµός.
( 2007, Ιανουάριος 28).
59 Χολ, Ρ. (2003). Το πηγάδι της µοναξιάς. (Ν. Σταυρίδη, µτφ. ) Αθήνα: Κουκίδα.
Βρίσκεστε στο Η' μέρος για να βρεθείτε στο Α' μέρος πατήστε εδώ
Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την Μαρία Ξανθάκη από το πανεπιστήμιο Κρήτης (Ρέθυμνο), της σχολής Κοινωνικών Σπουδών τμήμα Ψυχολογίας που επέτρεψε την δημοσίευση της διπλωματικής - έρευνάς της. Είναι η πρώτη έρευνα που έγινε στην Ελλάδα με θέμα την λεσβοφοβία των ίδιων των λεσβιών, επίσης ευχαριστούμε την επιβλέπουσα καθηγήτρια Σ. Τριβιλά που στήριξε αυτή την έρευνα το 2007. Για ανεξήγητους λόγους τμήματα της έρευνας δεν "ανέβηκαν" στο blogάκι. Προσπαθήσαμε να εγγράψουμε εκ νέου ότι δεν "ανέβαινε" καταφέραμε πολλά με το κείμενο, αντίθετα στάθηκε αδύνατο να "ανεβάσουμε" φωτογραφίες και στατιστικές απεικονήσεις. Ευαγγελία Βλάμη
ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ
ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΛΕΣΒΙΕΣ
Όσον αφορά την πρώτη ερώτηση, πέντε από τις συµµετέχουσες ανέφεραν ότι πηγαίνουν σε τέτοιους χώρους, ενώ οι απαντήσεις των υπολοίπων δεν κατεγράφησαν για τεχνικούς ή άλλους (π.χ. πίεση χρόνου) λόγους. Οι χώροι που είναι αποκλειστικά για λεσβίες φαίνεται ότι είναι περιορισµένου αριθµού στην Αθήνα, ανύπαρκτοι στην επαρχία, και ταυτόχρονα αυτοί που υπάρχουν δεν έχουν ποικιλία µουσικής. Πάρα ταύτα οι κυρίες Ζ., Σ., Ω. και Δ. πηγαίνουν η καθεµία για τους δικούς της λόγους (όπως οι Κ.Ζ. και Κ.Σ. για να γνωρίσουν άλλες λεσβίες, η Κ.Ω. για να νιώθει άνετα µε τη σύντροφό της) ενώ η κυρία Τ. έχει πάει λίγες φορές αλλά δεν της αρέσει.
Κ.Ζ. Πηγαίνω πολύ. Πηγαίνω πολύ.. για κορίτσια υπάρχουν πολύ λίγα. Γενικά.. είναι νυφοπάζαρο, µπορώ να πω. Δηλ. είναι καµακο-µέρος, κατάλαβες; Τα κλαµπίδια που έχουµε εµείς είναι περισσότερο για το θεαθήναι. Εντάξει, θα πάω.. επειδή θα δω φίλες µου.. επειδή πηγαίνουν κι άλλοι άνθρωποι που ξέρω. Έχω κόψει να πηγαίνω γιατί έχουν κάποιες κοπέλες ντιτζέι οι οποίες παίζουν ό,τι τους κατέβει στο κεφάλι και δεν έχουν καµία συνοχή και µου σπάνε τα νεύρα. Δηλ. Απορρίπτω αυτά τα µαγαζιά όπως θα απέρριπτα κάθε άλλο µαγαζί. Ή σε περιόδους που έχω σχέση και πιστεύω ότι συµβαίνει και στα στρέιτ ζευγάρια, είναι περισσότερο.. πιο ήρεµα τα πράγµατα, δηλ. η διασκέδαση έχει να κάνει περισσότερο µε φίλους στο σπίτι, µε ταβέρνες, µ’ εκδροµές, κτλ. Γιατί δεν είσαι στη διαρκή, ας µην κοροϊδευόµαστε, δεν είσαι στο ψαχτήρι, έτσι; […] δε θα πάω σ’ ένα γκέι περιβάλλον που δε θα ‘χω και κανένα ενδιαφέρον! Τώρα σε περιόδους, οι οποίοι είναι ότι είµαι free και δεν έχω σχέση µπορεί να το κάνω κι εγώ αυτό, µην τρελαθούµε τώρα.. για το καµάκι ή για οτιδήποτε, αν κι οι περισσότερες σχέσεις που είχα ήταν, δηλ. από.. σε καµία σχέση από γκέι περιβάλλον.. τις γνώρισα πολύ έξω από γκέι περιβάλλον.
Κ.Δ. Ναι, πηγαίνω. Θεωρώ ότι είναι ένας συµβιβασµός γιατί από άποψη αισθητικής, µουσικής και τρόπου διασκέδασης δε µε καλύπτουν οι χώροι αυτοί. Είµαι µιας άλλης γενιάς, µου αρέσει άλλη µουσική, δε µε καλύπτουν. Απλά είναι ο χώρος που µπορώ να βρεθώ µε άτοµα που έχουν τις ίδιες επιλογές µ’ εµένα. Άρα, δεν πηγαίνω συχνά, πηγαίνω περιστασιακά. Θεωρώ ότι θα µπορούσαν να είναι πολύ καλύτεροι ή να υπάρχει µεγαλύτερη ποικιλία, περισσότερες επιλογές.[…] Θεωρώ ότι καλώς υπάρχουν αλλά δεν µπορεί να είναι αποκλειστικά ο µόνος χώρος διασκέδασης για κάποιον οµοφυλόφιλο. Μπορεί να έχει, να πηγαίνει και αλλού. Αν τον καλύπτει να πηγαίνει µόνο εκεί, µπορεί να είναι για ένα χ χρονικό διάστηµα, δε σηµαίνει ότι θα πηγαίνει για πάντα εκεί εφ όρου ζωής. Είναι στην επιλογή του καθενός τι θα κάνει και τι θέλει να κάνει, µε ποιους θέλει να είναι και πως θέλει να περνάει.
Κ.Ω. Εντάξει, πηγαίνω σε διάφορους χώρους. Μας αρέσει πολλές φορές µε την παρέα µου ή µε την.. κοπέλα µου σε δικούς µας χώρους εκεί να δεις ανθρώπους έτσι; και νιώθεις πιο άνετα, αλλά εξίσου έχω και παρέες, έχω.. αρκετοί απ’ τους φίλους µου είναι στρέιτ οπότε πηγαίνω και στα δικά τους τα στέκια, ας πούµε, δεν πάω µόνο στα δικά µας.. που πια είναι πολλά ευτυχώς.. έχουµε επιλογές κι εµείς.[…] Όχι, δε γνωρίζεις.. δηλ. τουλάχιστον εγώ. Δε γνωρίζω, δεν µπορώ να γνωρίζω άτοµα σε µπαράκι, δε µ’ αρέσει κιόλας. Απλώς, αισθάνεσαι λίγο πιο άνετα, έτσι; Δηλ. είσαι πιο ο εαυτός σου, είσαι πιο.. ή µπορεί να πηγαίνει αυτή η παρέα σου κάποιες φορές. Λίγο πολύ έχεις δηµιουργήσει κάποιο στέκι[...] Στην επαρχία, ας πούµε, στην Κρήτη κάποιες φίλες που είναι, ένα πρόβληµα που έχουν είναι ότι δεν έχουν µέρη να πάνε ας πούµε ναι. Είναι κάποια που είναι µάλλον friendly αλλά δεν είναι ανοικτά γκέι. Οπότε εντάξει, γενικά η επαρχία έχει πρόβληµα, γενικά. Ε θα ‘χει και σ’ αυτό, την πιάνει και στο συγκεκριµένο θέµα ακόµα περισσότερο.
Κ.Σ. Ναι, χαλαρά. […] Εδώ δεν υπάρχουν αυτά τα καθαρά γκέι µπαρ, όπως είναι στην Αθήνα στο Γκάζι, κράτος εν κράτη των οµοφυλοφίλων.. […] Πήγα αρκετές φορές µόνη µου, πήγα γιατί µ’ έσπρωχνε η τότε κοπέλα µου, εκείνη µου ‘λεγε να πάω για ν’ αρχίζω να γνωρίζω κόσµο. Πήγα δυο τρεις φορές, µιζέριασα.[…] Ε δεν είναι ότι πιο ωραίο να βγεις µόνη σου να πας για ποτό. Εσύ θα το ‘κανες;[…] Να πας για ποτό µόνη σου είναι κάτι που.. είχα πάει, είχα κάτσει στο µπαρ, ήπια 5-6 ουίσκια, γνώρισα την µπαργούµαν τουλάχιστον. Ε πήγα δυο τρεις φορές µόνη µου, µετά λέω δεν ξαναπάω αλλά τι γινόταν, άλλη φορά θα πήγαινα µόνη µου, άλλη φορά θα πήγαινα µαζί της, µετά πάλι µόνη µου.[…] Τελοσπάντων, έγινε και αυτό δυο τρεις φορές, µετά άρχισα και γνώριζα κόσµο γιατί τότε ο µόνος άνθρωπος που ήξερα ήταν εκείνη, µέσω εκείνης γνώρισα κόσµο.
Κ.Τ. Εδώ το µπαµ το έκανα πριν από 3χρόνια και θα πήγαινα σε γκέι µπαρ χεράκι-χεράκι µε την κοπελιά µου; Έχω πάει όµως σε γκέι µπαρ αρκετές φορές πριν από πολλά χρόνια.. και φέτος πήγα.. και πάλι δε µου λέει κάτι.
Στην Ελλάδα, υπάρχουν αρκετές οργανώσεις (π.χ. ΟΛΚΕ) κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη µε έντονη δράση τα τελευταία χρόνια (π.χ. το φεστιβάλ περηφάνιας της Αθήνας). Η κυρία Π. επισηµαίνει ένα απ’ τα σηµαντικότερα πλεονεκτήµατα της συµµετοχής σε αυτές τις οργανώσεις:
Κ.Θ. Αυτές οι οµάδες είναι για να σε κάνουν να αισθανθείς καλύτερα και να σου λύσουνε το οποιοδήποτε πρόβληµα φοβίας ή ενοχής σου προκαλέσανε. Όχι να σου δηµιουργήσουµε καινούριες φοβίες και καινούρια συναισθήµατα ενοχής. Δεν είναι αυτό το.. οι οµάδες όσες δουλεύουν στην Ελλάδα θέλουν να απελευθερώσουν, να απενεχοποιήσουν, όχι να σε κάνουν ν’ αναρωτιέσαι τι θα σου ξηµερώσει αύριο.
Εντούτοις, δεν εκφράζονται και δε λειτουργούν όλες οι λεσβίες µέσα από τη συµµετοχή στις διάφορες οργανώσεις και οµάδες. Οι συµµετέχουσες Κ.Θ. και Κ.Π. περιέγραψαν µεγάλη ακτιβιστική δραστηριότητα εδώ και πολλά χρόνια, η Κ.Φ. παρόλο που είναι πολύ δραστήρια στο χώρο αναφέρθηκε πολύ συνοπτικά, και η Κ.Σ. περιγράφει ενδελεχώς τη δραστηριοποίησή της που έχει ξεκινήσει εδώ και λίγο διάστηµα, τονίζοντας τα πλεονεκτήµατα της ενσωµάτωσης στην κοινότητα. Οι κυρίες Δ., Ζ., Τ. και Ω. δεν είναι µέλη σε κάποια οργάνωση, όµως η Ζ. συµµετέχει στα φεστιβάλ περηφάνιας και η Τ. σε ηλεκτρονική λίστα επικοινωνίας λεσβιακού διαδικτυακού τόπου.
Κ.Θ. Ξαφνικά βρέθηκα σε µία Γαλλία, όπου το φοιτητικό.. µέσα από το φοιτητόκοσµο αρχίζω να ανακαλύπτω ότι υπάρχουν οργανώσεις, υπάρχουν γραµµές βοήθειας, υπάρχουν φυλλάδια, υπάρχουν εφηµερίδες, υπάρχει κόσµος. Το πράγµα κινείται. Κι άρχισα να χώνοµαι εκεί.[…] Δηλ. τώρα αν δεις τη συνδικαλιστική µου πορεία, ε δεν ξεκίνησε εδώ στην Ελλάδα, είχε ξεκινήσει στην Γαλλία. Εγώ ήρθα έχοντας µυαλά άλλων οργανώσεων και άσε τι συνάντησα κι εδώ πάλι, αλλά αυτά είπαµε η Ελλάδα του σήµερα είναι η Γαλλία της δεκαετίας του ’80, αρχές δεκαετίας του ’80. […]στο Απελευθερωτικό Κίνηµα Οµοφυλόφιλων Ελλάδος […] στην Ελληνική Οµοφυλοφιλική Κοινότητα[…]
Κ.Π. Ήδη είχα ασχοληθεί και µε κινηµατικά πράγµατα, µε λεσβίακό, … και µε το γυνακείο κίνημα, …ήταν το Αµφι.. είχα περάσει από αυτό, .. ήταν το οικολογικό .. […] Δηµιουργήθηκαν λεσβιακές οµάδες, ήμουν ιδρυτικό μέλος της πρώτης αυτόνομης λεσβιακής ομάδας, στη δική µου εφηβεία αυτή δηµιουργήθηκε για πρώτη φορά. Δεν ήξερα για άλλη ούτε έμαθα ως τώρα για κάποια προηγούμενη. Συµµετείχα στο πρώτο λεσβιακό περιοδικό που βγήκε στην Ελλάδα το "Λάβρυς", έγραψα και όχι µόνο έγραψα, και … να βρούµε, λεφτά, ύλη, μεταφράσεις, τύπωμα και τελοσπάντων σε όλο το κοµµάτι αυτό. Φτιάξαµε µια αυτόνομη λεσβιακή οµάδα που δούλεψε πάρα πολύ στο επίπεδο της αυτογνωσίας και της καθηµερινότητας, το τι προσλαµβάνουσες έχουµε ως λεσβίες, τι µας ενοχλεί, τι µας χαλάει, τι µας φτιάχνει, τι, τι.. αλλά και με έντονη πολιτική δράση… […] βρίσκω πολύ θετικό τ’ ότι είτε σαν μέλος οργάνωσης είτε σαν άτοµο δικτυώνοµαι σε πολλά και διαφορετικά πράγµατα αλλά πια πιο επίσηµα, ενώ από την εφηβεία µου λειτουργούσα έτσι, τώρα το έχω κάνει και επίσηµα, δηλ. δρω σαν µέλος Μ.Κ.Ο που ασχολούνται µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα γενικότερα, δρω ας πούµε υπέρ των µεταναστριών, δρω υπέρ του περιβάλλοντος και πολλών άλλων πραγµάτων αλλά πάντα […] Δεν είναι πια όπως παλιότερα που ήξερα, ότι θα γίνει µία πορεία, θα γίνει µία διάλεξη, θα γίνει µία ηµερίδα και πήγαινα εκεί και έκανα και µία παρέµβαση. Πια είµαι µέσα σ’ αυτές και έχω, όπως όλες οι Ελληνίδες άλλωστε άποψη αλλά και θέση, μα πια βάζω και τη δράση µου πιο έντονη, που το θεωρώ ένα πολύ θετικό στοιχείο της εποχής και ότι θ’ αποδώσει και έργο.
Κ.Φ. Κι είδα ότι είναι κρίµα να µην υπάρχουν στα ελληνικά αυτά τα πράγµατα κι έτσι άρχισα τη σελίδα.. Για να υπάρχουν, άρχισα να µεταφράζω κάποια απ’ αυτά. Κι έτσι µπήκα σ’ αυτό το.. στη φάση που βρίσκοµαι τώρα, η οποία πραγµατικά δεν έχω νιώσει ποτέ καλύτερα. Νιώθω ότι είναι πολύ σηµαντικό αυτό που κάνω, πιο πολύ για µένα βέβαια. Και µ’ όλη αυτή τη δουλειά που κάνω.. αυτό που κάνω είναι ότι βοηθάω στην ενηµέρωση εντάξει και σε άλλους ανθρώπους αλλά πιο πολύ βοηθάω τον εαυτό µου.[…] Δηλ. τώρα έχουµε βάλει το στόχο στο pride, έχουµε βάλει το στόχο να πάµε του χρόνου µε τους γονείς µας στο pride.
Κ.Σ. Μ’ έβαλε στη διαδικασία να πάω σε οµάδα, στη συνάντηση της ΛΟΑ, να γνωρίσω κόσµο, να ενταχθώ..[…] µου έδωσε βιβλία, µου έδωσε ταινίες.. όλο αυτό. Ξέρεις µετά διάβασα, είδα ταινίες, συζήτησα […] Μετά έκανα κάποια βήµατα, πήγα σε κανα δυο συναντήσεις της ΛΟΑ, πήγα στην Ερεσό το καλοκαίρι.[…] Ναι πήγα για 4µέρες, µ’ εκείνη πήγαµε και κάποιους φίλους της.. γνώρισα κι από κει κι άλλο κόσµο, µέσω ίντερνετ γνώρισα κόσµο, ε τώρα πλέον γνωρίζω αρκετούς. (Ε.Σ. Αυτό το έκανες περισσότερο γιατί;) Γιατί υπάρχει µια ανάγκη και µε κάποιους απ’ τους φίλους µου µπορώ να µιλήσω ανοιχτά, δεν µπορούν όµως να καταλάβουν το ίδιο, όπως µπορεί να το καταλάβει µια γυναίκα.[…] Είναι αυτό ότι χρειάζεσαι να νιώσεις και µέλος µιας ολότητας, µιας οµάδας.. ότι υπάρχουν κι άλλοι σαν εσένα δεν είσαι µόνη σου, να νιώθεις άνετα γενικώς.. δηλ. […] έχουµε ξεκινήσει κι έχουµε φτιάξει µια οµάδα, εγώ κι άλλες δυο κοπέλες..[…]
Κ.Τ. Όχι! […] Όταν έχεις να µοιραστείς κοινούς στόχους και κοινές επιθυµίες είναι πολύ καλύτερα απ’ το να µην έχεις κανένα να τα µοιραστείς. Απ’ την άλλη πάλι δε σηµαίνει ότι µε όποιον οµοϊδεάτη ή συµπάσχοντα µοιράζεσαι, θα απαλυνθεί κι ο πόνος σου. Και γενικά είµαι κατά της ένταξης σε οµάδες. Έχω απόψεις και θεωρώ ότι αυτές δεν µ’ εκφράζουν απόλυτα. Είµαι και έτσι απόλυτη σα χαρακτήρας. Αν δω στο µέλλον ότι κάτι µε εκφράζει και συµφωνώ, να είσαι βέβαιη ότι θα το κάνω.[…] (Ε.Σ. Οπότε µετά το µπαµ άρχισες να είσαι σε κάποια οµάδα; όπως οι Σαπφίδες.. είσαι απλά µέλος και ενηµερώνεσαι;) Ναι, απλά µέλος.
Εντούτοις, τα οφέλη της συµµετοχής και ενσωµάτωσης στη ΛΟΑΤ κοινότητα χάνουν κάποια από τη σηµασία τους όταν η λεσβία αποµονώνεται εντελώς µέσα σ’ αυτήν αποκόπτοντας τους δεσµούς της µε την ετεροφυλοφιλική κοινωνία. Αν και η αποµόνωση µέσα στην οµάδα βοηθάει αρκετά σε προσωπικό επίπεδο δηµιουργώντας την αίσθηση ασφάλειας, σε συλλογικό επίπεδο δυσχεραίνει τη διεκδίκηση ίσων δικαιωµάτων (π.χ. στο γάµο) και την εξάλειψη του κοινωνικού στίγµατος.
Κ.Σ. Απ’ την άλλη είναι και το άλλο άκρο που ούτε κι αυτό µου φαίνεται σωστό και καλό, δηλαδή λένε ότι στην Αµερική υπάρχουν περιοχές και πολυκατοικίες ολόκληρες που µένουν µόνο οµοφυλόφιλοι και υπάρχουν σχολειά που είναι για παιδιά µόνο από οικογένειες εναλλακτικού τύπου, δηλ. µε δύο πατεράδες ή µε δύο. Κι εκεί πάλι µου κάνει κάπως.. (Ε.Σ. Εκεί δεν αποκλείεις εσύ τον εαυτό σου; ) Αυτό ακριβώς. […] Για να αισθάνεσαι φυσιολογικός; Ούτε αυτό µ’ αρέσει.[…] Δηλ. τι µπαίνουν σε µια γυάλα οι ίδιοι κι εσείς οι άλλοι; Αυτό δεν ενέχει και λίγο ρατσισµό;
Κ.Δ. Ναι. Κάποιες φορές υπάρχει η ανάγκη όταν βγαίνεις έξω, ειδικά έτσι αποµονωµένα άτοµα που είµαστε και δεν έχουµε επαφή µε άλλα άτοµα µε τις ίδιες επιλογές, υπάρχει ανάγκη όταν βγεις να βρεθείς στον ίδιο χώρο µαζί τους ακόµα κι ας σου είναι εντελώς άγνωστοι. Κάποιες άλλες φορές δε σε νοιάζει, βγαίνεις µε την παρέα σου και πας να καθίσεις όπου θέλεις. Θεωρώ ότι πρέπει να υπάρχει µια επαφή, µια επικοινωνία µε άτοµα που σε ενώνουν, έχετε κάποια κοινά που δεν πρέπει να είναι όµως αποκλειστικά και µόνο µε αυτά τα άτοµα. Δηλ. µην πάµε στο άλλο άκρο παλιά έκανα παρέα µόνο µε άτοµα ετερόφιλα, τώρα να κάνω µόνο µε άτοµα που τους αρέσουν τα άτοµα του ίδιου φύλου, ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι ακραία σηµεία και δε νοµίζω ότι ωφελούν. Και διαφωνώ µ’ αυτή τη γκετοποίηση που υπάρχει.[…] Περιχαρακώνεις τον εαυτό σου από µόνος σου και δε δίνεις και τη δυνατότητα και στους άλλους να σε γνωρίσουν.[…] η κοινότητα των οµοφυλόφιλων έχει µια µεγάλη ποικιλία ανθρώπων που δεν µπορεί να ταιριάξουν όλοι µαζί απαραίτητα. Μπορούν να ενωθούν στον κοινό στόχο, να διεκδικήσουν κάποια πράγµατα για να είναι καλύτερη η ζωή τους. Από κει και πέρα γιατί θα πρέπει να είµαι µόνο µε οµοφυλόφιλους και να περιορίσω τις παρέες µου και τις επιλογές µου;
Οι κυρίες Θ. και Ζ. αναφέρουν πως η ΛΟΑΤ κοινότητα στην Ελλάδα δεν παρουσιάζει γκετοποίηση, καθώς βρίσκεται σε πολύ πρώιµο στάδιο ανάπτυξης και δράσης µε περιορισµένο αριθµό µελών αφού η πλειοψηφία «δεν έχει βγει απ’ την ντουλάπα» σε κοινωνικό επίπεδο.
Κ.Θ. Όχι, όχι, όχι δεν υπάρχει, δεν υπάρχει.[…] Η Ελλάδα δηλ. δεν έχει φτάσει σ’ αυτό το σηµείο απ’ ότι άλλες χώρες. Θα στο τεκµηριώσω αυτό, όπου υπάρχουνε επιχειρήσεις όπου είναι οι γκέι υδραυλικοί και θα πας, θα τους πάρεις γιατί θες να υποστηρίξεις «όµοιος οµοίω αεί πελάζει» που λέµε. Και δε νοµίζω ότι θα φτάσουµε ποτέ στο ίδιο επίπεδο που οι ακτιβιστές οι Αµερικάνοι χρυσοπληρώνονται και δουλεύουνε νυχθηµερόν για να υπερασπιστούν κάποια πράγµατα, για να κερδηθούν κάποια πράγµατα […] Δεν έχει φτάσει η Ελλάδα σ’ αυτό το σηµείο, µα δεν έχουν φτάσει τα κινήµατα, τα γκέι κινήµατα, οι γκέι οργανώσεις που έχουµε στο σηµείο ο κόσµος που δουλεύει και που δουλεύει και που αφιερώνει χρόνο να πληρώνεται και να του πεις –έλα εδώ, σε προσλαµβάνω για να κάνεις αυτή τη δουλειά. Δεν έχουµε φτάσει σ’ αυτό το σηµείο οπότε τι συζητάµε; Θα υποστηρίξουµε τους γκέι υδραυλικούς; Αν ήξερα κάποιον υδραυλικό, ο οποίος ήτανε γκέι και τον χρειαζόµουνα θα τον έπαιρνα τηλέφωνο- ρε ‘συ δεν έρχεσαι; Ε είναι θέµα υποστήριξης, αλληλοϋποστήριξης µα κάθε κοινότητα δεν υποστηρίζει τα δικά της τα µέλη;
Κ.Ζ. Κοίταξε να δεις, θα στο πω αλλιώς. Αν υπήρχε συνοικία στην Ελλάδα που έµενε γκέι κόσµος, θα πήγαινα να µείνω.. ευχάριστα. Αυτό δε σηµαίνει ότι αν ήταν παράγκες θα πήγαινα να µείνω. Θα πήγαινα να µείνω αν ήταν όµορφα. Το Κάστρο είναι υπέροχο στο Σαν Φρανσίσκο. Είναι υπέροχο.. σαν.. ναι, σαν πλευρά της πόλης. &ηλ. το γεγονός ότι έχουν βάλει µέχρι και περιπολία.. που αφήνει έξω κρούσµατα ξέρεις µίσους περί οµοφυλοφιλίας, κτλ. Δηλ. έχει πάρα πολύ µειωµένη εγκληµατικότητα εκεί πέρα, που στο Σαν Φρανσίσκο γίνεται το έλα να δεις. και γενικά Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες, Σικάγο, όλες οι µεγάλες πόλεις. Μπορεί να πήγαινα να µείνω γι’ αυτό το λόγο, το να πάω επί τούτου όχι. Σίγουρα θα µ’ άρεσε περισσότερο να είµαι σε µια περιοχή που θα ήξερα,ας πούµε, ότι οι γείτονές µου είναι δύο κοπέλες λεσβίες ή δύο αγόρια γκέι. Θα µου άρεσε αυτό το πράγµα από την άποψη ότι ξέρεις κάτι; Δε θα είχα την κυριούλα των 60 χρονών να µε στραβοκοιτάει. Αυτό δεν είναι παράδεισος ότι ντε και καλά πάµε ωραία, να κρυφτούµε σε µια ασφαλή περιοχή δικιά µας. […] Ως ένα βαθµό, ναι. Αν το περιβάλλον κι η περιοχή σ’ αρέσει, αν σε γεµίζει το γεγονός ότι θα πας σ’ ένα cafe το οποίο θα είναι γκέι cafe. Αλλά εντάξει δεν το επικροτώ απ’ την άποψη ότι πάµε να κρυφτούµε.. καθόλου.
Η επαφή µε την κοινότητα συντελεί εκτός των άλλων και στη σύναψη ερωτικών ή-και σεξουαλικών σχέσεων. Σε µία κοινωνία όπου πολλές λεσβίες κρύβονται κάτω από ετεροφυλόφιλη «µάσκα», η κοινότητα µε τους χώρους (π.χ. µπαρ, καφετέριες) αλλά και µε τις οµάδες (π.χ. ΛΟΑ) λειτουργεί –εκτός των άλλων- ως µέσο κοινωνικοποίησης, διευκολύνοντας την γνωριµία µε άλλες λεσβίες. Η ασφάλεια όµως της κοινότητας σταµατάει όταν οι λεσβίες βρίσκονται αντιµέτωπες µε το δίληµµα: «πώς να συµπεριφερθώ στη σύντροφό µου εκτός κοινότητας και σπιτιού; Δηλαδή να της φέροµαι ως σύντροφος όπως αν ήµασταν ζευγάρι ετεροφυλόφιλων ή να κρύβω το ερωτικό στοιχείο και να εµφανιζόµαστε ως φίλες;». Είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτηµα το οποίο µπορεί να φέρει αρκετά εµπόδια και καταπίεση στη σχέση αν τελικά αποφασίσουν να κρατήσουν τη σχέση µόνο στο σπίτι, αποκρύπτοντας το παρουσία τρίτων, ακόµα και σε φίλους. Ουσιαστικά η απόφαση αυτή είναι προέκταση της εσωτερικευµένης καταπίεσης µε σκοπό να προστατευτούν από το στίγµα και τις ενδεχόµενες διακρίσεις. Η κυρία Δ. το επέλεξε µε τη σύντροφό της που ήταν ουσιαστικά και η πρώτη τους σχέση, και τότε διαµόρφωναν την ταυτότητα τους χωρίς ποτέ να καταφέρουν να «βγουν απ’ τη ντουλάπα».
Κ.Δ. Μα τ’ ότι δε µοιραζόµαστε µε τις παρέες µας αυτό που είµαστε, δηλ. άλλο είναι η κολλητή µου, άλλο είναι ο άνθρωπος που θεωρώ ότι είναι ο άνθρωπός µου. Αυτό από µόνο του δηµιουργεί φθορά στη σχέση. Τ’ ότι δεν παρουσιάζεις τον άλλο ως αυτό που πραγµατικά είναι για σένα αλλά ως κάτι άλλο. Τώρα, το να µην περπατάµε στο δρόµο, ξέρω ‘γω, αγκαλιά ή το να µην υπάρχει κάποια χειρονοµία σε δηµόσιους χώρους ή ακόµα και παρουσία τρίτων, ναι είναι πρόβληµα. Είναι ένας περιορισµός που τον βάλαµε εµείς. Δεν τον επιλέξαµε επειδή είναι κάτι που το θέλαµε, το επιλέξαµε για να είναι πιο ανώδυνη, πιο εφικτή η συνύπαρξή µας σαν σχέση.[…] Αυτό δηµιούργησε προβλήµατα. Είναι πρόβληµα. Είναι πρόβληµα γιατί δεν µπορείς να εκφραστείς ελεύθερα. […] Εντάξει, προσαρµοστήκαµε στα περιθώρια και στα πλαίσια που ήταν επιτρεπτά ώστε να µην προκαλέσουµε σχόλια ή προβλήµατα.. ή προβλήµατα.[…] Με µία λέξη µία µιζέρια που δεν µπορώ να θυµηθώ τώρα έτσι καταστάσεις.. ένα κλίµα να µην σκεφτούν, να µην πούνε, το οποίο όµως δεν ειπώθηκε ευθέως από κανέναν. Δεν ειπώθηκε από κάποιο άτοµο. Δηλ. δεν µας απαγόρευσε εµφανώς κάποιος κάτι να µας πει µην κάνετε αυτό, µην κάνετε εκείνο. Ήταν κάτι το οποίο λειτουργούσε σαν εσωτερικός κοινωνικός έλεγχος και των δύο.
Κάπως έτσι ήταν και οι πρώτες σχέσεις των Κ.Ζ., Κ.Τ., Κ.Φ. και Κ.Ω. αλλά µετέπειτα προτίµησαν να εκδηλώνουν τα ερωτικά τους συναισθήµατα προς τη σύντροφό τους ανά πάσα στιγµή και βάση των ορίων που θα είχαν αν ήταν ετεροφυλόφιλο ζευγάρι. Για να φτάσει όµως µία λεσβία να µην αγχώνεται, να µη φοβάται και ουσιαστικά να νιώθει άνετα µε τον τρόπο που συµπεριφέρεται στη σύντροφό της δηµόσια συχνά µοιάζει µε οδύσσεια όσον αφορά τις «ψυχικές» δυσκολίες.
Κ.Φ. Εκεί που µ’ ένοιαζε πάρα πολύ δεν µπορούσα να το κάνω αλλά τώρα µπορώ.[…] Απλώς µετά ήρθα και το έκανα γιατί το ‘θελα εγώ κι επειδή απλώς µπορούσα µε την άλλη συγκεκριµένη γυναίκα. […] Όχι τώρα δε µε πειράζει εµένα. Εγώ τώρα µπορώ ν’ αγκαλιάσω οποιαδήποτε γυναίκα στο δρόµο, µέσα µου δεν υπάρχει ο φόβος, αρκεί να ξέρω ότι το θέλει κι εκείνη.
Κ.Ζ. Η πρώτη σχέση σχέση µε γυναίκα ήταν όταν ήµουν 17 ½, συµµαθήτρια.[…] απλά δεν ήταν τόσο πολύ out να το πω έτσι […] είµαι πάρα πολύ out, δηλ. θα φιληθώ µε την κοπελιά µου οπουδήποτε µου έρθει στο κεφάλι µα αυτό λέγεται κεντρική πλατεία, µα αυτό λέγεται µαγαζί το οποίο δεν είναι friendly, οπουδήποτε.. στον ηλεκτρικό, στο µετρό, οπουδήποτε.
Κ.Π. Δηλ. αυτό που λέγαµε ότι ένα απλό φιλί πέραν του κατωφλιού είναι µια ολόκληρη οδύσσεια και καταλαβαίνεις ότι οι οδύσσειες απαιτούν και χρόνο και δεν είσαι πάντα πάνοπλη, στα 40 που έχεις καταφέρει ίσως στα 30 να φιλήσεις τη φίλη σου στο δρόµο, δε σηµαίνει ότι έχεις όλη αυτή τη δύναµη να είσαι µ’ ένα.. απογυµνωµένο σπαθί και ν’ αντιµετωπίζεις εχθρούς.[…] Με την έννοια ότι ακόµα κι αυτό το φιλί, στη δική µου τουλάχιστον εφηβεία, καθόλου δεν ήταν δεδοµένο ούτε και τα µπαρ, που είναι σήµερα δεδοµένα, ούτε το ιντερνετ και το chat, όλα αυτά τα καινούρια πράγµατα. Κι έτσι µπορεί ν’ ακούγεται αστείο στις σηµερινές νεαρές λεσβίες ότι κάποτε εγώ αντιµετώπιζα ρατσισµό για το να φιληθώ στο δρόµο ή να κρατάω τη φίλη µου στο δρόµο ή ακόµα και βία. Δεν ξέρω κατά πόσο, έχει καµιά κάθε φορά και κάθε µέρα το κουράγιο να αντιµετωπίσει, ίσως σήµερα όχι την αστυνοµία και τη φυλακή, αλλά τη νοικοκυρά που δεν τους νοικιάζει το σπίτι γιατί κατάλαβε ότι αυτές οι δύο είναι µαζί.[…]
Οι Κ.Θ. και Κ.Π. έθεσαν τις σχέσεις τους σε αυτή τη βάση απ’ την αρχή και γι’ αυτό δεν µπορούν να δεχτούν από µελλοντική σύντροφο περιορισµούς και «κρυφή» σχέση.
Κ.Θ. […] το να βρεθώ ξαφνικά µ’ έναν άνθρωπο που θα πρέπει να µπω στη διαδικασία να τον απενοχοποιήσω µου είναι φοβερά κουραστικό, δεν το αντέχω. Εντάξει, στα 20 µου που είχα άλλα µυαλά µπορεί να είχα και περισσότερη υποµονή δεν ξέρω ή αν ζούσα στο ροζ συννεφάκι µου που µάλλον αυτό ήτανε […] Μ’ έναν άνθρωπο που δεν ντρέπεται, δεν αυτό, θα µε χουφτώσει στο δρόµο και θα τον χουφτώσω, να ‘ναι σ’ αυτό το επίπεδο χωρίς να φτάσουµε σε ακραίες καταστάσεις, αυτά που βλέπω σε κάτι στρέιτ ζευγαράκια.
Κ.Π. Αν εγώ νιώσω ότι πρέπει να κάνω κάτι όσο.. όσο απαγορευµένο και να ‘ναι αυτό, εγώ θα το κάνω µε ό,τι µπορεί να σηµαίνει αυτό.[…] Το ότι εγώ, στη δική µου εφηβεία τόλµησα γιατί τότε θεωρήθηκε τόλµη το να φιληθώ ή να κρατηθώ µε τη φίλη µου, ήταν κάτι επαναστατικό. […] το θεωρούσα και αυτονόητο δικαίωµά µου δηλ ότι πως τολµάς εσύ να λες ότι εγώ δεν µπορώ να µιλήσω για τη σχέση µου. Γιατί πρέπει εγώ να κρύψω τη σχέση µου; […] Το κόστος µε προβληµάτισε, απλώς.. όπως όλα τα πράγµατα στη ζωή µου τα βάζω σε ζυγαριά και παίρνω τις αποφάσεις µου, δηλ. τι θέλω να γίνω µια πλούσια και διάσηµη αλλά βαθιά χωµένη στο καβούκι µου και που έξω απ’ την κρεβατοκάµαρά µου δε θα είµαι ‘γω ή θέλω να είµαι εγώ όπου κι αν είµαι όσο χαµηλά κι αν είναι αυτό και µέχρι που µπορώ να πέσω επίσης; […] Υπό αυτή την έννοια επέλεξα ότι δε µ’ ενδιαφέρει να γίνω πλούσια και διάσηµη, µ’ ενδιαφέρει να είµαι άσηµη και καλά. Και το πλούσια τώρα δεν το ‘κανα και σκοπό ζωής απλώς είπα ότι καλό είναι να φτάσω να ζω µε µια αξιοπρέπεια
Οι συµµετέχουσες Ω., Π. και Θ. επισηµαίνουν ότι ένα µεγάλο µέρος των Ελληνίδων λεσβιών φαίνεται να είναι αποµονωµένες από την κοινότητα και να µην ασχολούνται µε την κοινωνική αλλαγή και τη διεκδίκηση των δικαιωµάτων τους, επιλέγοντας να εκδηλώνουν την ταυτότητά τους σε ένα µικρό κύκλο ανθρώπων. Αυτό επιδρά σηµαντικά και στη γενικότερη συµπεριφορά τους και η κυρία Π. τονίζει τη µεγάλη αλλαγή στην ταυτότητα που επέρχεται µέσω της ενασχόλησης µε τον ακτιβισµό σε διάφορες οργανώσεις και οµάδες.
Κ.Ω. Ναι, ναι, ναι είναι πιο εσωστρεφείς, πιο.. αυτό.. κλεισµένες στο µικρόκοσµό τους, στη σχέση τους, στην παρέα τους. Ενώ είναι ένα πολύ ευαίσθητο σηµείο, νιώθω ότι υπάρχει και πολύ µοναξιά, δηλ. αν δεις σ’ ένα chat room ή στο 10% […] Υπάρχει µοναξιά. Δεν είναι εύκολο να κάνεις καλή σχέση. Είναι εύκολο να κάνεις σεξ, δεν είναι εύκολο να κάνεις καλή σχέση. Και γενικά δεν εκδηλώνονται.
Κ.Π. Η αλήθεια είναι ότι όπως σε όλες τις κοινωνικές οµάδες ένα µικρό ποσοστό δουλεύει για ν’ αποκτηθούν δικαιώµατα και διεκδικεί, έτσι συµβαίνει και µε τις λεσβίες στην Ελλάδα. Ένα µικρό µέρος αποφασίζει να βγει προς τα έξω και δεν εννοώ απαραίτητα ότι θα βγει δηµόσια, στην τηλεόραση ή σε µία εφηµερίδα αλλά δικτυώνεται µέσα σε οµάδες, µέσα σε συλλόγους, µέσα σε δράσεις, γράφει βιβλία, µυθιστορήµατα, προσπαθεί να κινείται µέσα στους χώρους ακόµα και µε τις απλές συναναστροφές µε τις συντρόφισσες ή τις φίλες.. ενσταλάσει αυτή της τη δυναµική ότι παιδιά καλό είναι σιγά, σιγά να το δούµε, να το αλλάξουµε.
Κ.Θ. […] σαφώς ο κόσµος που έχει περάσει µέσα.. από ακτιβιστικές οργανώσεις συµπεριφέρεται διαφορετικά απ’ ότι µία λεσβία, για να το πω πιο συγκεκριµένα, µία λεσβία που έχει περάσει έστω κι από µία οµάδα όπως η ΛΟΑ δε χρειάζεται να είναι επίσηµη, που κάνει δουλειά, που έχει δουλέψει σ’ αυτή την οµάδα, έχει λάβει µέρος σε συζητήσεις, έχει ακούσει 5-10 γνώµες παραπάνω διαχειρίζεται τα πράγµατα πολύ διαφορετικά από µία η οποία λέει στο σπίτι µου και έξω απ’ το σπίτι µου δε θέλω να το ξέρει κανένας […] που έχουνε µία σχέση που η σχέση τους είναι µέσα σε 4 τοίχους […]
Επίσης, κάποιες άλλες σε µικρότερο ίσως ποσοστό προχωράνε σε συµβατικό γάµο, δηλαδή παντρεύονται µε κάποιον γκέι και διατηρούν και οι δυο τους µια παράλληλη, κρυφή ζωή ως λεσβίες και ως γκέι αντίστοιχα.
Κ.Σ. […] ειδικά οι γυναίκες είναι πιο κλειστές […] Δεν ξέρω γιατί είναι πιο κλειστές και µου κάνει κι εντύπωση γιατί οι γυναίκες είναι οι δέκτες λιγότερης (Ε.Σ έντονης κριτικής;) Ναι. […] Απλά χρειάζεται να βγουν προς τα έξω, να το ξεκλειδώσουν. Δηλ. πόσες γυναίκες είναι που µπορεί να έχουν, όπως και άντρες, οικογένεια και παιδιά, ειδικά άµα κινηθείς και µέσα στο ίντερνετ θα το δεις, έχουν οικογένειες και έχουν µια δεύτερη, µια κρυφή ζωή.
Όµως, οι κυρίες Δ. και Π. παρατηρούν τις νεότερες λεσβίες να συµπεριφέρονται πιο απελευθερωµένα και να εκφράζονται πολύ περισσότερο, πιθανόν λόγω των κοινωνικών αλλαγών.
Κ.Δ. Η αλήθεια είναι ότι δεν τις βρίσκεις εύκολα. Δεν µπορείς να βρεις εύκολα άτοµα.. γυναίκες που να τους αρέσουν οι γυναίκες. […]Ναι! Ναι είναι πολύ αποµονωµένες.. ειδικά τις δικής µου γενιάς που έχουν µάθει έναν άλλο τρόπο ζωής όχι τόσο απελευθερωµένο, δηλ. αν πας σε χώρους δικούς µας θα δεις πιο εύκολα νέα παιδιά, µικρότερης ηλικίας παρά της ηλικίας της δικής µου, είναι πολύ λιγότερες.
Συνοψίζοντας, η σύνδεση µε την κοινότητα αποτελεί καθοριστικό στοιχείο στη διαµόρφωση θετικής ταυτότητας µέσω της κοινωνικοποίησης (κοινωνικά υποστηρικτικά δίκτυα, ερωτικές σχέσεις), στην επίτευξη κοινωνικών αλλαγών µέσω του ακτιβισµού και κατ’ επέκταση στην µείωση ή εξάλειψη της εσωτερικευµένης καταπίεσης. Στην Ελλάδα, η ΛΟΑΤ κοινότητα δραστηριοποιείται έντονα τα τελευταία χρόνια µε έδρες την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Οι συµµετέχουσες περιέγραψαν ποικίλους τρόπους (π.χ. οργανώσεις, µπαρ, ιστοσελίδες) και βαθµούς (από ολική έως και µηδενική) συµµετοχής και ενσωµάτωσης στην κοινότητα, και κοινωνικής άνεσης µε άλλες λεσβίες. Συνεπώς, κάποιες από τις συµµετέχουσες εµφανίζουν υψηλή σύνδεση µε την κοινότητα, θετική ταυτότητα, απόλυτη κοινωνική άνεση και απουσία εσωτερικευµένης καταπίεσης (Κ.Π. και Κ.Θ.) ενώ κάποιες άλλες ελάχιστη σύνδεση, αρνητική ταυτότητα, αµφισβητούµενη κοινωνική άνεση και ύπαρξη εσωτερικευµένης καταπίεσης (Κ.Δ., Κ.Τ. και Κ.Ω.). Αυτές οι κυρίες αποτελούν τα δύο άκρα, ανάµεσα στα οποία υπάρχουν οι υπόλοιπες (Κ.Ζ., Κ.Σ. και ΚΦ.) µε διάφορες διαβαθµίσεις στον καθένα από τους τέσσερις αυτούς παράγοντες και συνάµα διαφορετικούς συνδυασµούς αυτών. Λόγου χάρη, η κυρία Ζ. φαίνεται πως χαρακτηρίζεται από µέτρια σύνδεση, θετική ταυτότητα, απόλυτη κοινωνική άνεση και ταυτόχρονα απουσία εσωτερικευµένης καταπίεσης.
ΑΠΟΨΕΙΣ ΗΘΙΚΟΥ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
Οι απόψεις ηθικού και θρησκευτικού περιεχοµένου είναι µία απ’ τις θεµατικές ενότητες της κλίµακας LIHS των Szymanski και Chung για την εσωτερικευµένη καταπίεση στις λεσβίες. Στην παρούσα έρευνα, η συγκεκριµένη ενότητα επιλέχθηκε ώστε να διερευνηθούν οι αντιλήψεις των λεσβιών για τα καίριας σηµασίας ζητήµατα του γάµου και της υιοθεσίας, όπως επίσης και για το χριστιανισµό που αποτελεί κυρίαρχη θρησκεία στην Ελλάδα και είναι άρρηκτα συνδεδεµένος µε την κοινωνία. Αν η στάση κάποιων από των συµµετεχόντων σχετικά µε τα θέµατα του γάµου και της υιοθεσίας είναι αρνητική ή-και άκρως επικριτική – λόγου χάρη, κάποια να δηλώσει ότι δεν πρέπει να επιτραπεί η υιοθεσία στα ζευγάρια λεσβιών-, τότε σαφέστατα αυτό αποτελεί έκφραση εσωτερικευµένης καταπίεσης. Όσον αφορά τη θρησκεία και εν προκειµένου το χριστιανισµό, αν µια λεσβία χαρακτηρίζεται από βαθιά πίστη τότε οι επικριτικές απόψεις των αντιπροσώπων της Εκκλησίας ενδεχοµένως να της επέφεραν εσωτερική σύγκρουση καθώς αυτό στο οποίο πιστεύει την απορρίπτει ως «βδελυρή». Η σύγκρουση αυτή είτε θα συνεπάγεται ενοχές και ενίσχυση εσωτερικευµένης καταπίεσης, είτε θα επιλυθεί µε απόρριψη της θρησκείας.
Στις δυτικές κοινωνίες ο γάµος είναι ένα σηµαντικός κοινωνικός θεσµός µε ποικίλες προεκτάσεις (π.χ. δικαιώµατα οικογενειακού δικαίου). Η νοµιµοποίηση του γάµου λεσβιακών ζευγαριών είναι ένας τρόπος να αναγνωριστούν και να κατοχυρωθούν νοµικά και κοινωνικά ως ισότιµα µέλη. Αυτό έχει ήδη πραγµατοποιηθεί µε επιτυχία σε αρκετές χώρες είτε σε απόλυτη αντιστοιχία µε το γάµο των ετεροφυλόφιλων είτε µε τη µορφή συµφωνητικού συµβίωσης, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για αντίστοιχη αλλαγή και στις υπόλοιπες χώρες. Η Ελλάδα είναι µία από αυτές που δεν έχουν διευθετήσει το συγκεκριµένο ζήτηµα και όπως δείχνουν τα αποτελέσµατα του ευρωβαρόµετρου για το 2006, η πλειοψηφία είναι κάθετα αντίθετη.
Οι συµµετέχουσες Κ.Π. και Κ.Θ. είναι υπέρ της νοµιµοποίησης του γάµου όχι µε τη µορφή συµφωνητικού συµβίωσης αλλά έτσι όπως ισχύει και για τα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια. Η Κ.Δ. υποστηρίζει ότι ο πολιτικός γάµος µπορεί να καλύψει και τα λεσβιακά ζευγάρια αφού στη νοµοθετική ρύθµιση γίνεται αναφορά για µελλόνυµφους χωρίς να διευκρινίζεται το φύλο. Επίσης, η Κ.Τ. θεωρεί ότι η νοµιµοποίηση του γάµου θα επηρεάσει θετικά τη στάση της κοινωνίας, σε αντίθεση µε την Κ.Ζ.
Κ.Π. Αν µε ρωτάς αν θα ήθελα να είµαι, το θεωρώ δεδοµένο και αυτονόητο δικαίωµα, είναι από τα πρώτα πράγµατα που έχουµε θέσει αυτονόητο δικαίωµά µας. Και διεκδικούµε το γάµο και όχι συµβόλαια και σύµφωνα […] γιατί το να µου επιτρέψουν να συµβιώνω είναι… Είναι λίγο αστείο, µε την έννοια ότι αν εγώ θέλω να συµβιώσω µε τη φίλη µου, το κάνω ήδη ή το έκαναν χιλιάδες χρόνια πριν, δε θέλω καµία ειδική άδεια γι’ αυτό. Θέλω την έννοµη αναγνώριση και τα δικαιώµατα που αναγνωρίζονται σε όλα τα ζευγάρια του κόσµου […] Είναι ζήτηµα το πόσο ισότιµα θέλεις να νιώθεις µέσα σε µια πολιτεία και για µένα ο βαθµός της δηµοκρατίας µιας πολιτείας εξαρτάται από την ισότητα όλων των πολιτισσών και των πολιτών.
Κ.Θ. Όχι κατοχύρωση σχέσης. Το δοκιµάσανε κι άλλες χώρες και κοιτάνε να το συµµαζέψουνε. […] Μιλάµε αναγνώριση σχέσης σε πολιτικό επίπεδο. Πολιτικό γάµο, να το βάλουµε έτσι.[…] Δηλ. µία οικογένεια η οποία δεν ασχολήθηκε µε το τι έχω κάνει εγώ και η (το όνοµα της συντρόφου της) ή εκάστοτε (το όνοµα της συντρόφου της) ή η εκάστοτε εγώ δίπλα στην (το όνοµα της συντρόφου της) να ‘ρθουν ξαφνικά και να έχουν τον πρώτο λόγο ενώ δεν ασχοληθήκανε, ενώ δε ρωτήσανε πως φτιάχτηκε, πως αυτό, πως εκείνο. Να ζω µ’ έναν άνθρωπο x χρόνια, x δεκαετίες δεν ξέρω και ‘γω τι και ξαφνικά να µην έχω πρόσβαση στην εντατική, στο έχει πάθει κάτι να µην υπογράψω εγώ, θα πρέπει να υπογράψει η οικογένειά του που δε θα ξέρει και το ιστορικό και θα πρέπει να της το εξηγήσουµε να το.. Χάσιµο χρόνου, χάσιµο ενέργειας και πράγµατα τα οποία θα µπορούσανε να είχανε λυθεί γιατί είναι τυπικά, µε µία απλή αλλαγή νοµοσχεδίου.
Κ.Δ. Εγώ σχετικά µε το θέµα του γάµου θεωρώ ότι ο πολιτικός γάµος ήδη όπως υφίσταται […] µπορεί να καλύψει και την ένωση οµοφυλόφιλων ζευγαριών και..[…] (Ε.Σ. Ναι, αλλά πρακτικά δε γίνεται.) Δε γίνεται γιατί κανείς δεν τολµάει να πάει στο δηµαρχείο. Δεν ξέρω κατά πόσο κάποιος δήµαρχος θα δεχόταν να κάνει αυτή την κίνηση.
Κ.Τ. Και αν θες, λειτουργούν και κάποια πράγµατα αντίστροφα, δηλ. δεν είναι απαραίτητο να αλλάξει ένας νόµος για ν’ αλλάξει και η κοινωνία. Μπορεί να γίνει και το αντίστροφο, η ισχύς ενός νόµου να αλλάξει τη στάση της κοινωνίας.[…]
Κ.Ζ. Δηλ. ναι µεν εµένα θα µου άρεσε αν εγώ φτάσω σ’ ένα σηµείο κι έχω πολύ χρήµα κι έχω µια σύντροφο κι αργότερα ένα παιδί µαζί της και να ξέρω άµα πεθάνω το παιδί µου και η σύντροφος µου θα είναι καλυµµένοι άµα τύχει και µε χτυπήσει µια νταλίκα στο δρόµο. Ναι, φυσικά το θέλω αυτό. Αλλά δε νοµίζω ότι θ’ αλλάξει το φέρσιµο των ανθρώπων […] Δε νοµίζω ότι θα κάνει καµιά διαφορά στη κυρία του διπλανού διαµερίσµατος αν εγώ µένω µε µία γυναίκα µε την οποία είµαι παντρεµένη και πη…µαι ή µε µία γυναίκα που δεν είµαι παντρεµένη και
Πη…µαι. Στο µυαλό της θα είναι ότι εγώ πη…µαι µε µία γυναίκα. […]
Όλες οι συµµετέχουσες ανέφεραν ότι αν αποκτήσουν αυτό το δικαίωµα θα το ασκήσουν κυρίως για τα συνακόλουθα νοµικο-πολιτικά οφέλη (π.χ. περιουσιακά, φορολογικά, ρύθµιση ζητηµάτων συµβίωσης, κοινωνικής πρόνοιας, δανειοδοτικά ζητήµατα, αναγνώριση συγγενικής σχέσης σε νοσοκοµεία). Φυσικά, έθεσαν µόνη προϋπόθεση το να αισθάνονται ότι η σύντροφό τους είναι αυτή µε την οποία θέλουν να απολαύσουν την έγγαµη ζωή.
Κ.Ω. Κοίταξε, αν υπάρχει µια καλή σχέση, ναι αν υπάρχει µια καλή σχέση τελοσπάντων.. ναι θα ήθελα να.. θα ήθελα να µένουµε µαζί, θα ήθελα να έχει δικαίωµα άµα πεθάνω να µε θάψει, θα ήθελα να µπορεί να µπει στην εντατική, να µου κρατήσει το χέρι, θα ήθελα να πάρει τη σύνταξή µου, θα ήθελα να είναι ασφαλισµένη στο βιβλιάριό µου. Αυτά θα τα ήθελα, ναι
Κ.Δ. Εάν είχα βρει το κατάλληλο άτοµο και ήταν σύµφωνο κι εκείνο, θα ήθελα. Θα ήθελα, ναι γιατί θα µου έδινε..[…] Θα µου έδινε τη δυνατότητα.. θα του έδινε µάλλον τη δυνατότητα.. και σ’ εµένα και σ’ εκείνο να έχουµε απέναντι στην κοινωνία τη θέση που πραγµατικά µας αξίζει. Πέρα απ’ τα τυπικά, δηλ. αν βρεθώ εγώ σ’ ένα νοσοκοµείο και πρέπει να πάρουν κάποιες αποφάσεις για µένα οι συγγενείς του ότι δεν έχει τη δυνατότητα να αποφασίσει ο πιο δικός µου άνθρωπος. Αυτά είναι τα τυπικά, τα κληρονοµικά, κτλ.[…] Είναι βασικά, είναι βασικά αλλά.. θεωρώ ότι τα δικαιούµαστε ούτως ή άλλως, θεωρώ ότι καλύπτονται µε τον πολιτικό γάµο και απλά δεν έχουµε το θάρρος σαν ένα κοµµάτι της κοινωνίας που είµαστε, µικρό, δεν έχουµε το θάρρος να τα διεκδικήσουµε […]
Κ.Π. […] αν είχε «επιτραπεί» πολύ νωρίτερα ο γάµος µεταξύ δύο γυναικών νοµίζω ότι θα είχα περάσει στο να το κάνω, γιατί υπήρξανε γυναίκες στη ζωή µου που θεωρούσα ότι µπορούµε να περάσουµε τη ζωή µας µαζί ή έστω ένα πολύ µεγάλο κοµµάτι της ζωής µας µαζί, µιας και δεν είναι και σίγουρο ότι ένας γάµος εξασφαλίζει ότι θα µείνεις αιώνια.
Κ.Ζ. Ναι. Όχι δε θα είχα πρόβληµα.. αλλά πιστεύω ότι όπως συµβαίνει και µε τα στρέιτ ζευγάρια είναι καθαρά νόµοι που σε κατοχυρώνουν οικονοµικά ή φορολογικά ή οτιδήποτε. ένας τέτοιος θεσµός. Δηλ. δεν το βλέπω απαραίτητο.[…] Είναι πάρα πολύ σηµαντικά, ναι. Είναι πολύ σηµαντικά. Τώρα να ‘ρθει απ’ το πουθενά η οικογένειά σου και να πετάξει απ’ το ιδιόκτητο σπίτι σας, που έχετε φάει τα νιάτα σας να το χτίζετε µε τη σύντροφό σου και το παιδί σου και να µην το αναγνωρίσουν επειδή δεν το γέννησες εσύ αλλά το γέννησε η σύντροφό σου, δεν έχει σηµασία αν το ‘χεις φτάσει και το ‘χεις κάνει ολόκληρο µαντράχαλο ή ολόκληρη γοµάρα […]
Κ.Θ. Κοίταξε, εγώ δεν είµαι υπέρ κανενός γάµου, έτσι; Το είπα και στην αρχή σαν θεσµός δε µου λέει τίποτα.[…] Απλά, απλά καλύπτει, καλύπτει
πράγµατα που κανονικά δε θα υπήρχε κανένας λόγος ούτε να τα συζητάµε ούτε τίποτα, είναι πρακτικοί οι λόγοι που αν θα έφτανα σε σηµείο […]
Κ.Σ. Εµένα προσωπικά µε καλύπτει ο πολιτικός, να καλύψω αυτά τα νοµοθετικά π.χ. κληρονοµικά, φορολογικά, τέτοια πράγµατα. Για µένα δεν έχει άλλη ουσία ο γάµος […]
Κ.Τ. Ναι. Αν έβρισκα την κατάλληλη, ναι. […] ναι θα το έκανα αν έβρισκα τον άνθρωπο της ζωής µου. […] Θα το κάνω κι επειδή θα είµαι πιο ισχυρά νοµικά καλυµµένη […]
Κ.Φ. Θα το ‘κανα ευχαρίστως, αρκεί να είχα έναν άνθρωπο, δηλ. δε θα το ‘κανα από αντίδραση έτσι για να πάω εγώ πρώτη στο δηµαρχείο.[…] Ναι, αν το ‘θελε κι εκείνη να γεράσουµε µαζί, ναι. Θα ήθελα την αναγνώριση και τα δικαιώµατα, γιατί όχι; και την κοινή φορολογική δήλωση.. και τα επιδόµατα και όλα, γιατί όχι;
Η ελληνική κοινωνία στην πλειοψηφία της είναι κάθετα αντίθετη στη νοµιµοποίηση της υιοθεσίας από λεσβιακά και γκέι ζευγάρια, όπως καταδεικνύουν τα αποτελέσµατα του ευρωβαρόµετρου για το 2006, και επιβεβαιώνεται από τις συµµετέχουσες στο κεφάλαιο «Αντίληψη Κοινωνικού Στίγµατος». Ακόµα, σε συνδυασµό µε το γεγονός ότι γενικά η υιοθεσία στην Ελλάδα πραγµατοποιείται δύσκολα εξαιτίας των αυστηρών νοµικών κριτηρίων, η αντίστοιχη νοµιµοποίηση για τις λεσβίες φαίνεται δυσκολότερη να επιτευχθεί συγκριτικά µε το γάµο. Οι κυρίες Δ., Θ., Π. και Ω. εκφράζουν την ανάγκη που υπάρχει στην Ελλάδα για νοµοθετική αλλαγή επί τούτου ανεξάρτητα µε το σεξουαλικό προσανατολισµό των υποψηφίων.
Κ.Π. Αμφισβητείτε ο γάµος κι η υιοθεσία στην Ελλάδα δεν επιτρέπεται, παρ’ ότι τουλάχιστον για την υιοθεσία επίσηµα δεν µπορεί να στο απαγορεύσει ο νόµος, όµως είναι γνωστή η τακτική. Υπάρχουν µια σειρά εµπόδια που προβάλλουν, όπως π.χ. ότι πρέπει να έχει συµπληρώσει το 45ο έτος της ηλικίας σου, «βεβαίως» να είσαι παντρεµένη με άντρα και πρέπει να είσαι ευκατάστατη […]
Κ.Ω. Απλά θεωρώ γενικά ότι το πεδίο της υιοθεσίας θα έπρεπε να είναι τελείως διαφορετικά απ’ αυτό που είναι σήµερα, έτσι; Το να υπάρχει ένας µπαµπάς και µία µαµά δε διασφαλίζει απαραίτητα το ότι υπάρχουν οι σωστές συνθήκες για να µεγαλώσει καλά ένα παιδί και αντίστροφα πάντα. Ναι, θεωρώ ότι τα κριτήρια πρέπει να είναι εντελώς διαφορετικά και να στηρίζονται στο πώς να αξιολογούν τους ανθρώπους […] Υπάρχουν πάρα πολύ κατεστραµµένοι γύρω µας απ’ τους γονείς τους κατά βάση, έτσι; Οπότε sorry.. είναι ένα πολύ πονεµένο θέµα, ένα πολύ περίεργο θέµα. Δε θεωρώ ότι θα υπάρξει άµεσα λύση σ’ αυτό γιατί είναι πολύπλοκο. Κανείς δε θα πάρει την ευθύνη, ακόµα κι οι πολιτικοί που βγαίνουν στα διάφορα έντυπα και µιλάνε υπέρ των οµοφυλόφιλων, στο συγκεκριµένο θέµα κάνουν τουµπεκί ψιλοκοµµένο, έτσι; Ωραία […] άλλη µια φορά περί υποκρισίας θα σου πω, κοίτα τριγύρω µας άµα έχεις λεφτά πως µπορείς να υιοθετήσεις είτε είσαι γκέι είτε είσαι ανύπαντρη µητέρα, βλέπε Ντενίση, βλέπε Κανέλη, βλέπε όλες.. αυτές οι κυρίες που έχουν λεφτά και υιοθετούν µια χαρά. Άρα, πάλι µιλάµε για υποκρισία και πάλι δύο µέτρα και δύο σταθµά.
Κ.Θ. Είναι δύσκολο το θέµα. Δεν είµαι κατά, ίσα ίσα όταν έχεις παιδιά πεταµένα στον Καιάδα και δεν µπορεί να τα υιοθετήσει εύκολα µία οικογένεια. Έχω ακούσει ιστορίες για διαδικασίες κι αυτά και δεν και περιµένουν και χρόνια και αν, που δεν τις καταλαβαίνω αυτές. Κανονικά έπρεπε να τελειώνει.[…] Εντάξει, όποιο να ‘ναι. Αυτό το παιδάκι όσο µεγαλώνουν τα χρόνια τόσο πιο δύσκολα θα υιοθετηθεί. Αντί να της κάνουνε πιο απλές τις διαδικασίες και να είναι και πιο γρήγορες, παιδεύουν.. εδώ παιδεύουν στρέιτ ζευγάρια. Για φαντάσου τι
θα κάνουν σ’ ένα γκέι ζευγάρι;[…]
Επιπροσθέτως, οι κυρίες Θ. και Σ. εξηγούν ότι η στάση της ελληνικής κοινωνίας οφείλεται στη λανθασµένη εντύπωση -και στο φόβο επιβεβαίωσής της- ότι τα παιδιά από λεσβιακό γάµο θα έχουν τον ίδιο σεξουαλικό προσανατολισµό µε τους γονείς τους. Έπ’ αυτού, η κυρία Ζ. επιχειρηµατολογεί κατά αυτής της αντίληψης της κοινωνίας, φέρνοντας παραδείγµατα από φιλικά της ζευγάρια µε παιδιά.
Κ.Θ. Εδώ τι λένε, θα το πάρετε, θα το κάνετε σαν τα µούτρα σας. Ακούς αυτό, δηλ αυτό το εξωφρενικό που δεν ισχύει γιατί ειδικά ένας άνθρωπος που δεν µπορεί να κάνει παιδιά και θα φτάσει στην υιοθεσία, θα δώσει και την ψυχή του […] Φοβούνται µην κακοποιηθεί που δεν πρόκειται να κακοποιηθεί.[…] Ίσα-ίσα οι γκέι, ο γκέι κόσµος µα γυναίκες είναι, µα λεσβίες είναι, µα άντρες είναι, µα γκέι άντρες είναι θα.. επειδή έχουνε ζήσει αυτή τη ρετσινιά της απόρριψης είναι πολύ πιο προσεκτικοί σ’ αυτά τα πράγµατα και επιβάλλεται να είναι πολύ πιο προσεκτικοί.
Κ.Σ. Μα σου λένε -να παντρευτείς και τι; Να κάνεις παιδί; Και το παιδί τι; Τα κοινωνικά πρότυπα και θα του δηµιουργούν; Μα εσύ τα δηµιουργείς! Με αυτή σου τη στάση. Αν εσύ αλλάξεις στάση, το παιδί µου δε θ’ αντιµετωπίσει πρόβληµα. […] Δικό σου είναι το πρόβληµα και το αναπαραγάγεις και το διογκώνεις όταν κρατάς τέτοια στάση, αλλά είναι αυτό και πρέπει κι εµείς οι ίδιοι οι οµοφυλόφιλοι να το δουλέψουµε στους εαυτούς µας. Και να βγούµε ανοιχτά και να διεκδικήσουµε αλλιώς δεν! Τι έτσι µόνο του ξαφνικά µια µέρα ο κόσµος θ’ αλλάξει; Πότε έγινε ξανά αυτό;
Κ.Ζ. Ναι, και σου είπα ότι πολλά ζευγάρια, τα περισσότερα ,ας πούµε, παιδάκια που ξέρω από κοπέλες που έχουν µεγαλώσει µαζί ή που η µία κοπελιά το έχει φέρει από ένα προηγούµενο γάµο ή οτιδήποτε, 99% τα παιδάκια είναι στρέιτ. Δηλ. δε θεωρώ ότι θα βγάλω την οµοφυλοφιλία µου πάνω στο παιδί και θα το επηρεάσω.[…]Δηλ. δεν έχω δει.. άτοµα να αντιδράνε, δηλ. οµοφυλόφιλα ζευγάρια που έχουν παιδί ν’ αντιδράνε στο ότι.. να τους πειράζει αν το παιδί γίνει στρέιτ. Τώρα αν είχα κορίτσι και θα µε ρώταγες αν θα προτιµούσα να είναι οµοφυλόφιλη, µπορεί και να το προτιµούσα.. από την άποψη ότι δε θα µ’ άρεσε να κάνω µία κόρη η οποία θα έχει τροµερό µυαλό και να βρεθεί ο άλλος κι επειδή είναι µα..κας, να τη βάλει σε µια νοοτροπία ότι πρέπει να τηγανίζει κεφτέδες και να προσέχει τον άντρα της.
Υπό αυτές τι κοινωνικές συνθήκες, οι κυρίες Δ., Ζ. και Σ. αναγνωρίζουν το στίγµα και τις επιπτώσεις του που θα αντιµετωπίσει το παιδί από λεσβιακή οικογένεια (έκφανση αντίληψης κοινωνικού στίγµατος, βλ.αντίστοιχο κεφάλαιο) και εκφράζουν η καθεµιά τους δικούς της προβληµατισµούς. Αξιοσηµείωτο είναι ότι η κυρία Δ. δηλώνει ότι υπάρχει πιθανότητα λόγω αυτών των δυσκολιών να µην προέβαινε στην όποια διαδικασία για απόκτηση παιδιού, γεγονός που αποτελεί εκδήλωση εσωτερικευµένης καταπίεσης.
Κ.Δ. Σίγουρα αν επρόκειτο βέβαια για ένα άτοµο του ίδιου φύλου στην
ελληνική κοινωνία να µεγαλώσουν ένα παιδί θα αντιµετώπιζε πολύ περισσότερα προβλήµατα απ’ όσα αντιµετωπίζει ένα ετερόφυλο ζευγάρι γιατί θα έπρεπε να του απαντήσουν σε πολλά ερωτήµατα που θα του έθεταν τα συνοµήλικα παιδιά του, οι γονείς των συνοµηλίκων, το περιβάλλον που θα πήγαινε, που είναι ο µπαµπάς, ποια είναι η µαµά. Θα έπρεπε να είσαι προετοιµασµένος ν’ απαντήσεις έτσι ώστε να µεγαλώσει µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο το παιδί. Δεν ξέρω αν θα έκανα αυτή την προσπάθεια. Υπό κάποιες συνθήκες, µπορεί. Δεν µπορώ να το αποκλείσω.
Κ.Ζ. (Ε.Σ. Σε ανησυχεί και το πώς θα το αντιµετωπίζουν στο σχολείο τα άλλα παιδάκια επειδή θα είναι από µία οικογένεια..;) Σίγουρα, αλλά πιστεύω ότι το παιδί αυτό που έχει περισσότερο ανάγκη είναι να αισθάνεται ότι το αγαπάνε. Δηλ. δε θα το βρω λιγότερο ευλογηµένο ή ευνοηµένο από ένα παιδάκι το οποίο είναι από στρέιτ γονείς και σκοτώνονται απ’ το πρωί µέχρι το βράδυ.[…] Ναι, τώρα τι; Το πώς θα τ’ αντιµετωπίσουν αν έχει δύο µαµάδες; Δηλ. όπως θα τ’ αντιµετωπίσουν αν είναι Αλβανάκι. Όπως θα τ’ αντιµετωπίσουν αν είναι µαυράκι.
Κ.Σ. Απλά µε προβληµατίζει όσον αφορά το θέµα παιδί και το τι µπορεί να συµβεί, το τι µπορεί να βιώσει ένα παιδί.. Σκέψου ότι µέχρι πριν λίγα χρόνια ένα παιδί που απλά ο πατέρας του είχε πεθάνει ή η µάνα του ήταν χωρισµένη θα γινόταν δέκτης µέσα στα σχολειά σχολίων, σχολιασµών, κτλ.. δηλ. δεν ξέρω τι µπορεί να βιώσει αυτό το παιδί και τι µπορεί να έχει µέσα του γιατί θα ‘ναι παιδί, δε θα µπορεί να καταλάβει.[…] Αλλά πιστεύω ότι το τραβάµε που το τραβάµε εµείς το ζόρι, το παιδάκι τι φταίει. Είναι αυτό ότι είναι παιδί, δεν µπορεί να τα εκλογικεύσει, θα βλέπει δύο διαφορετικές αντίθετες εικόνες αν είναι όλα οκ µέσα στο γάµο, µέσα στη σχέση των δύο γυναικών και θα βλέπει κάτι πολύ τρυφερό, όµορφο, κτλ. και απ’ την άλλη θα βγαίνουν και θα του το αναιρούν αυτό, θα το εκχυδαΐζουν αυτό.[…]
Όσον αφορά την απόκτηση παιδιού µε υιοθεσία, οι συµµετέχουσες Κ.Θ. και Κ.Ω. θα το έκαναν, η Κ.Τ. θα το έκανε µόνο αν ήθελε η σύντροφός της ενώ η Κ.Φ. είναι αρνητική. Επίσης, η κυρία Π. είχε προσπαθήσει να υιοθετήσει ένα παιδάκι χωρίς όµως επιτυχία εξαιτίας του νοµικού πλαισίου. Η κυρία Τ. θέτει διαφορετικά το θέµα του παιδιού, εκφράζοντας επιφυλακτικότητα σχετικά µε το αν συµφωνεί να µεγαλώνουν παιδιά από προηγούµενο ετεροφυλόφιλο γάµο σε λεσβιακή οικογένεια.
Κ.Θ. Ως προς την υιοθεσία επειδή είναι ένα θέµα δύσκολο ακόµα και στοεξωτερικό, σου λέω ότι αυτό πια θ’ αργήσει θα ‘ναι απ’ τα τελευταία που θα λύσουµε. (Ε.Σ. Θα έκανες; Αν άλλαζε.) Γιατί όχι; αν άλλαζε, αν, αν, αν.
Κ.Ω. Και προσωπικά, και µόνη µου θα ήθελα να υιοθετήσω χωρίς σχέση. Αν είχα τη δυνατότητα και το δικαίωµα θα ήθελα.
Κ.Τ. Εγώ τουλάχιστον δε θα ‘θελα να υιοθετήσω, αυτό µόνο ξέρω. […] Τώρα αν η σύντροφός µου είχε δικά της παιδιά ή ήθελε να υιοθετήσουµε, τότε αλλάζει η κουβέντα.[…] Γενικά, είµαι επιφυλακτική στο να έχει ένα οµοφυλόφιλο ζευγάρι παιδιά άλλα, όχι δικά του, να τα έχει ο ένας και µετά να.. να έχουν δηλ. προκύψει από πριν. Δεν ξέρω, εκεί δηλ. είµαι κάπως επιφυλακτική χωρίς να µπορώ να το προσδιορίσω ακριβώς. […]
Κ.Φ. Ναι, είναι άλλο πράγµα η υιοθεσία και πάλι θέλει τις συνθήκες. Τι να σου πω; Δε µε συγκινεί ιδιαίτερα, εντάξει. Είναι µάλλον διαφορετικά τα πράγµατα που θέλω, που έχω ανάγκη να κάνω πριν να φύγω. Είναι αλλού οι προτεραιότητές µου.
Κ.Π. Ναι, µου δόθηκε η ευκαιρία να υιοθετήσω κάποιο παιδί απ’ τη Γουατεμάλα. Όµως όταν άρχισε αυτή η διαδικασία να µεταφέρεται προς την Ελλάδα, ενώ είχα κινηθεί µε δικηγόρους, νόµιµα, όλα µε την πρεσβεία κτλ., κτλ., κτλ. της Γουατεμάλας που ετοίµαζε τα χαρτιά να µιλήσουµε µε την ελληνική πρεσβεία. Ενώ αρχικά ήτανε καλά όλα, όταν έφτασαν τα χαρτιά εδώ και …ξεκίνησε όλη διαδικασία, μετά είπανε δε γίνεται, για πολλούς και διάφορους λόγους: δεν είναι παντρεµένη, δεν είναι αυτής της ηλικίας, δεν έχει την ανάλογη περιουσία, παρ’ ότι είχα κάποια περιουσιακά στοιχεία. Επειδή δεν είχα µόνιµη δουλειά […] είχα ζήσει στο εξωτερικό πάρα πολλά χρόνια και πηγαινοερχόµουνα κι …, βεβαίως επειδή δεν ήµουν παντρεµένη µε ένα σύζυγο, όλα αυτά ήταν τα µείον.
Τέλος, οι συµµετέχουσες αναφέρθηκαν επικριτικά αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της συνέντευξης στο χριστιανισµό και κυρίως στη στάση των αντιπροσώπων του στην Ελλάδα (π.χ. στο κεφάλαιο αντίληψη κοινωνικού στίγµατος), κάνοντας σαφές την απόρριψη του ως θρησκεία. Στα λόγια των κυριών Ζ., Δ. και Θ. συνοψίζονται σε γενικές γραµµές οι απόψεις όλων των συµµετεχόντων. Δεν διερευνήθηκε σε βάθος αν στο παρελθόν είχαν βιώσει εσωτερική σύγκρουση λόγω πίστης στο χριστιανισµό, όµως αναµφισβήτητα τη δεδοµένη στιγµή δεν αποτελεί παράγοντα εσωτερικευµένης καταπίεσης για καµία από τις συµµετέχουσες.
Κ.Ζ. […] τώρα εγώ τη φάση χριστιανική θρησκεία την έχω απορρίψει, τη θεωρώ πάρα πολύ ανδροκρατούµενο σκεύασµα, αντρικό κατασκεύασµα. Το θεωρώ απ’ το µεγαλύτερο οικονοµικό και πολιτικό κόλπο των εποχών και γενικά όλες τις 5, τις 5 κυριότερες θρησκείες τις θεωρώ έτσι γιατί φτιαχτήκανε από άντρες, έτσι; Κατασκευαστήκανε στην πορεία οι αρχές από άντρες κι είναι κάτι που βολεύει την ανδρική κυριαρχία […]
Κ.Δ. Η σχέση µου µε τη θρησκεία τυπική. Δεν πιστεύω, δεν πιστεύω στο Θεό.[…] Δεν µπορώ να πω µε βεβαιότητα αν υπάρχει Θεός ή όχι, δεν ξέρω. Η θρησκεία έτσι όπως εκφράζεται απ’ τους εκπροσώπους της δεν µε καλύπτει, έχω πολλά πράγµατα να της χρεώσω αλλά αυτό είναι ένα άλλο κοµµάτι.[….] Θεωρώ ότι κάνει ζηµιά, θεωρώ ότι προκαλεί σκοταδισµό στον άνθρωπο, στους ανθρώπους. Δεν τους αφήνει να προχωρήσουν.
Κ.Θ. Δεν υπάρχει καµία σχέση µε τη θρησκεία και δε θέλω.[…] Με καµία θρησκεία, µε καµία θρησκεία. Δεν υπάρχει καµία σχέση µου µε καµία θρησκεία γιατί γύρισα και τις έψαξα τις πιο γνωστές τουλάχιστον […]
Βρίσκεστε στο Ζ' μέρος για να βρεθείτε στο Η' μέρος πατήστε εδώ
Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την Μαρία Ξανθάκη από το πανεπιστήμιο Κρήτης (Ρέθυμνο), της σχολής Κοινωνικών Σπουδών τμήμα Ψυχολογίας που επέτρεψε την δημοσίευση της διπλωματικής - έρευνάς της. Είναι η πρώτη έρευνα που έγινε στην Ελλάδα με θέμα την λεσβοφοβία των ίδιων των λεσβιών, επίσης ευχαριστούμε την επιβλέπουσα καθηγήτρια Σ. Τριβιλά που στήριξε αυτή την έρευνα το 2007. Για ανεξήγητους λόγους τμήματα της έρευνας δεν "ανέβηκαν" στο blogάκι. Προσπαθήσαμε να εγγράψουμε εκ νέου ότι δεν "ανέβαινε" καταφέραμε πολλά με το κείμενο, αντίθετα στάθηκε αδύνατο να "ανεβάσουμε" φωτογραφίες και στατιστικές απεικονήσεις. Ευαγγελία Βλάμη
ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ
