Οι πολιτισμικές επιταγές, οι εθνικές και
οικογενειακές προσδοκίες, η συμμορφωμένη σεξουαλική συμπεριφορά και έμφυλη στάση, όλα διαμεσολαβούνται από το σώμα, το πληροφορούν, το καταπιέζουν και αντανακλώνται σε αυτό, κάτι που παραμένει αδύνατο να αποτυπωθεί πλήρως σήμερα σε αυτή την αίθουσα, ή σε όποιο επιστημονικό κείμενο, όσο ενδελεχές κι αν φιλοδοξεί να είναι. *ΕΜάλιστα, η σωματική εμπειρία αποδεικνύεται νευραλγικής σημασίας για δύο επιπλέον λόγους: αφενός, γιατί το σώμα που βιώνει την «παραβατική» επιθυμία είναι ο βασικός φορέας των εντάσεων, φοβικών συμπτωμάτων και αποδέκτης βίας (είτε από το ίδιο το υποκείμενο είτε από τρίτους) και άρα αυτό συμβάλλει καθοριστικά στην απόφαση του με ποιους όρους θα επιτρέψει να αποκαλυφθεί η σεξουαλικότητα του υποκειμένου. Αφετέρου, το σώμα που περιδιαβαίνει την νέα γεωγραφία αυτής της πόλης (το Γκάζι με προσμονή, τα chat rooms με ασφαλή περιέργεια, τις ακτιβιστικές συγκεντρώσεις με επιφυλακτικότητα) είναι αυτό το ίδιο σώμα που κατασκευάζει τις συνθήκες του coming out, υπό την έννοια ότι με την νέα άνεση που του δίνεται να εκφραστεί, να φλερτάρει, να απλωθεί, αποκτά συνείδηση του εαυτού του ως έμφυλου και σεξουαλικού υποκειμένου σε έναν τόπο, όπου η γλώσσα, η νοητική διεργασία και η περιγραφή δεν έχουν αποκλειστική δικαιοδοσία. Η ένταξη σε ορισμένες εκδοχές «κοινότητας» εδώ και δεκαετίες λαμβάνει χώρα ούτως ή άλλως με το σώμα (σε πάρκα, λουτρά, κινηματογράφους), τα οποία περιχαράσσουν μια (υπο) κουλτούρα. Το ζήτημα είναι να κοιτάξουμε τι είδους νέα κουλτούρα είναι αυτή στην οποία εγκαλούνται τα υποκείμενα σήμερα και ποιοι είναι οι όροι παραγωγής της. Το φαινομενικά παράδοξο, που κάλλιστα ερμηνεύεται με όρους εσωτερικευμένης ομοφοβικής αποδοχής, είναι ότι το ομοφυλόφιλο (ανδρικό) σώμα, στο οποίο έχουν προβληθεί οι ποικίλες αρνητικές/φοβικές αναπαραστάσεις που το καθιστούν επικίνδυνο και παραβατικό, παραμένει στον σχετικό εγχώριο πολιτικό λόγο πειθήνια υποταγμένο στο λόγο και η «απελευθέρωσή» του αναμένεται να επέλθει μετά από τη γλωσσική δήλωση των (αβέβαιων και δικαιολογημένα απρόθυμων) υποκειμένων. Σε αυτό το επίπεδο τουλάχιστον παρατηρώ εκ μέρους των αυτοαποκαλούμενων queer μια πιο εν-σώματη πολιτική γραμμή που καθησυχάζει την απομόνωση των σωμάτων (ούτως ώστε να πάψουν να είναι μόνο σεξουαλικά ενεργά, αλλά να αναλάβουν πιο συνολική δράση ως μέλη μιας ομάδας χωρίς απαραίτητα να εγκολπώνονται από το λόγο ή να χρειάζεται πιεστικά να ανακτήσουν πρώτα ταυτότητα).
Επιπλέον, η χαρακτηριστική αδυναμία του εν πολλοίς προσωποπαγούς τοπικού κινήματος να συσπειρώσει μεγάλους αριθμούς ατόμων κάτω από δεδομένες ταυτότητες εξαιτίας ενός δογματισμού που επιτακτικά προϋποθέτει την έξοδο «από τη ντουλάπα», ίσως να μπορεί να αμβλυνθεί με την αναγνώριση και ισχυροποίηση και εξω-ταυτοτικών συλλογικοτήτων. Εάν μπορεί στην Ελλάδα -που κατά παράδοση αντιμάχεται οτιδήποτε συλλογικό- να δημιουργηθεί μια συνεκτική ΛΟΑΤ- lgbt - ΛεΠΑΤ κοινότητα, μάλλον το στοιχείο που θα πρέπει να αξιολογηθεί ως πολιτισμικά υπολογίσιμο είναι αυτό της συμμετοχής πριν και έξω από την ταυτότητα. Χωρίς ασφαλώς να παρακάμπτεται ο πανταχού παρών λόγος, ίσως στα συγκεκριμένα ιστορικο-κοινωνικά συμφραζόμενα να χρειάζεται να δοθεί ένα προβάδισμα στην εμπρόθετη δράση με το σώμα. Μια τέτοια πρόταση έρχεται μάλιστα σε αντίθεση με το γραμμικό σχήμα επιθυμία ≤ ερωτική πρακτική ≤ ταυτότητα ≤ κοινότητα, κατά το οποίο η μία έπεται της άλλης. Στην προκειμένη περίπτωση γίνεται μάλλον επιθυμία ≤ ερωτική πρακτική ≤ δημιουργία κοινότητας-συλλογικότητας μέσα από την ενσώματη συμμετοχή κι έπειτα ≤ ταυτότητα. Ενδεχομένως, όμως, η σημερινή ΛΟΑΤ/ lgbt/ ΛεΠΑΤi κοινότητα να χρειάζεται να αποποιηθεί το δυτικότροπο σχήμα –από την εμπειρία μου ούτε θέλει, ούτε μπορεί να το ακολουθήσει με όρους αποστήθισης και μιμητικής εφαρμογής- και να αναζητήσει συμμαχίες κάτω από ιδιόμορφα σχήματα που καθιστούν τη μονολιθική ταυτοποίηση προαιρετική. *Ζ Δεν πρόκειται λοιπόν για μετα-ταυτοτική προσέγγιση (όπως παραδοσιακά προσλαμβάνεται το queer) αλλά για υπέρβαση του Δυτικού γραμμικού σχήματος, έτσι ώστε ο προβληματισμός να κινείται διαρκώς προς την ταυτότητα και τις ποικίλες εκδοχές της και να επιτρέπει την ανάδυση κοινωνικά ορισμένων και όχι απλώς πολλαπλά σεξουαλικοποιημένων «παρεκκλινόντων» υποκειμένων. Ίσως η εναρμόνιση με τα γηγενή πολιτισμικά χαρακτηριστικά να σημαίνει πως η άρνηση της δήλωσης μας στρέφει προς την κατεύθυνση της σωματικής συνδήλωσης ως όρου συλλογικής συνείδησης, όπου η ομαδική συγκέντρωση, η διασκέδαση, η συζήτηση και η κοινή δράση να μην προϋποθέτουν το όνομα αλλά την εμπειρία και την αντίσταση ακόμα στο όνομα. Μια τέτοια πρακτική, όπως διαφαίνεται σήμερα, καταφέρνει να υποσκελίσει τις αρνητικά φορτισμένες γενεαλογίες των λέξεων αδερφή, πούστης, τοιούτος κ.ο.κ, αλλά και το συχνά αμήχανο και έντονα εμπορευματοποιημένο gay και να δώσει ένα βαθύτατα ανατρεπτικό χτύπημα στις γλωσσικές και πολιτισμικές κυριαρχικές δομές που έχουν παρεμποδίσει την ύπαρξη ισχυρής ΛΟΑΤ - lgbt - ΛεΠΑΤ κοινότητας στη χώρα μας. Δι’ αυτής της «αντίστροφης» οδού θεωρώ πιο πιθανό να προκύψει ένας ισχυρός και ομόφωνος λόγος για την μη-κανονιστική σεξουαλικότητα, δεδομένου ότι η επιστημολογική παραδοχή που θεωρεί την υλικότητα οντολογικά διακριτή από το λόγο έχει πλέον κλονιστεί.
Είναι διαφωτιστική η απορία ενός πληροφορητή μου που διάβαζε το περιοδικό 10% με πάθος: «‘ντάξει, να βγω από τη ντουλάπα, και να βρεθώ που;» (29 ετών, Πελοπόννησος). Πράγματι, το πλαίσιο μέσα στο οποίο η εμπειρία πραγματώνεται σηματοδοτεί τόσο την εικόνα του σεξουαλικού και κοινωνικού εαυτού, τόσο τις διαπροσωπικές σχέσεις που μπορούν να προκύψουν όσο και το χαρακτήρα της συλλογικότητας που θα προβεί σε μαζικές διεκδικήσεις. Η σημασία της κοινότητας έχει σε αξιοσημείωτο βαθμό συρρικνωθεί στην Ελλάδα εξ αιτίας της δομικής απορρόφησης που είχε-και εξακολουθεί να έχει- ο λόγος για την ελληνική οικογένεια, και κατ’ αντανάκλαση το έθνος, στη χώρα μας. Για να μην κατακτάται η όποια ταυτότητα φαντασιακά, μοναχικά ή με λιγοστές προσωπικά διαμεσολαβημένες αναπαραστάσεις και μυθολογίες, είναι σημαντική η μέθεξη σε συλλογικές δραστηριότητες, ακόμα κι αν αυτές δεν έχουν σαν προϋπόθεση την κατασταλαγμένη ταυτότητα αλλά την αίσθηση με τη φαινομενολογική έννοια της ενσυνείδητης βιωμένης εμπειρίας που καθιστά νοητή τη συνομιλία αλλά και τη σύγκρουση ταυτοτήτων μέσα στον περιβάλλοντα κόσμο. Μάλιστα, όπως συνήθιζε να λέει ένας φίλος «κάθε φορά που γυρνάω από τα μπαρ, νιώθω λίγο περισσότερο gay» (36 ετών, Αθήνα). Και ασφαλώς δεν είναι μόνον η διασκέδαση, το ποτό ή η προοπτική του φλερτ που κάνει το Γκάζι να αποκτά με καλπάζοντες ρυθμούς τα χαρακτηριστικά ενός δονούμενου gay χωρίου. Νομίζω πως εξίσου σημαντική, και διαμορφωτική, είναι η ενσώματη αίσθηση του ανήκειν σε μια γεωγραφία λιγότερο τελεσίδικη από τη γλωσσικά αποτυπώσιμη ταυτότητα. Τέτοιες πρακτικές επιτυγχάνουν τελικά να συμφιλιώσουν τα υποκείμενα με την ύπαρξη και την αισθητηριακή συνύπαρξη με άλλα «τέτοια» (μη ετεροκανονιστικά) σώματα που δεν εμπίπτουν απαραίτητα στην καρικατούρα, την εμπορευματοποιημένη ή την πορνογραφική αναπαράσταση της ομοφυλοφιλίας. Το αίτημα του Φεστιβάλ Υπερηφάνειας για Ορατότητα συνάδει νομίζω με αυτή την προοπτική, η οποία είναι και πολιτισμικά βάσιμη και προσωπικά ολοένα και πιο επιθυμητή. Το Pride ή τα μπαρ είναι προφανώς μόνο μερικές εκφάνσεις του φαινομένου που περιγράφω· τα πάρτι, οι προβολές - φεστιβάλ ταινιών, οι ημερίδες σαν τη σημερινή, όλα μαζί δημιουργούν ένα «κλίμα» που κάνει την όποια ταυτότητα δυνατή. Και παρ’ ό,τι ο όλος προβληματισμός –και η σημερινή συνάντηση- γίνεται αναπόφευκτα με λόγια, γίνεται επίσης δυνατή και με σώματα, με το σιωπηλό ακροατήριο, με το «δε με νοιάζει μη με πάρει κάνα μάτι» που μας έφερε εδώ.
Το σύνθημα του Pride [αντί για το παραινετικό «Βγες απ’ το καβούκι»] θα μπορούσε να είναι και «Πείτε το με το σώμα», προτείνοντας έτσι μια εναλλακτική συνθήκη συλλογικής (συν)ύπαρξης.
Συνοψίζοντας, ως προς την επιτελεστική λειτουργία των ομαδικών εκδηλώσεων που δεν προαπαιτούν «τεμπέλα», διαβάζω από τις εντυπώσεις από το Queer Dance Party που έγινε το Δεκέμβρη του 2004:
Χρειαζόμαστε χώρο. Και χρόνο. Για παιχνίδι. Για δημιουργικές συλλογικές εμπειρίες. Για συμμετοχή. Θέλουμε να δημιουργήσουμε ανοιχτούς χώρους, ζεστούς όπου θα διασταυρώνονται ελεύθερα σώματα όλων των φυλών, φύλων, ηλικιών, ικανοτήτων, μεγεθών και σεξουαλικοτήτων. Δεν θα ανεχτούμε άλλο ματσισμό, σεξισμό, ρατσισμό, ομοφοβία, τρανσοφοβία, ετεροφοβία, υψοφοβία και αραχνοφοβία. Αυτοί όμως δεν είναι οι μόνοι λόγοι που κάνουν αυτό το πάρτι μια πολιτική επιλογή. Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει για τη σεξουαλικότητα, για την ομοφυλοφιλία και τον έρωτα αν δε βάλει το σώμα και την απόλαυση στο κέντρο του λόγου και της δράσης του; (…) Η επιθυμία και ο δρόμος για την απόλαυση είναι ο άξονας μέσα από τον οποίο προσπαθούμε να φτιάξουμε έναν κώδικα για να επικοινωνήσουμε και να βρούμε τον εαυτό μας στη διαδικασία ανεύρεσης του άλλου. Όταν το ζήτημα είναι τέτοιο, οι συνειδήσεις δεν κατακτώνται μόνο με λόγιαii. *Η
i ΛΟΑΤ/lgbt/ΛεΠΑΤ: Ακρωνύμια των «Λεσβίες, Ομοφυλόφιλοι, Αμφισεξουαλικές-οι, Τρανς», «Lesbian, Gay, Bisexual, Transsexual-Transgender” και «Λεσβίες, Πούστηδες, Αμφισεξουαλικές-οι, Τρανς» αντίστοιχα.
ii «Queer Dance Party», Black Out, τεύχ. 1, Μάρτιος 2005 [ http://www.blackout.gr/keimena/24].
Τζούντιθ Μπάτλερ, Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, μτφρ. Π. Μαρκέτου, Εισαγωγή-Επιστημονική επιμέλεια: Α. Αθανασίου, Εκκρεμές, Αθήνα 2008, σ. 22.
ΛΟΑΤ-lgbt-ΛεΠΑΤ: Ακρωνύμια των «Λεσβίες, Ομοφυλόφιλοι, Αμφισεξουαλικές-οι, Τρανς», «Lesbian, Gay, Bisexual, Transsexual-Transgender” και «Λεσβίες, Πούστηδες, Αμφισεξουαλικές-οι, Τρανς» αντίστοιχα.
«Queer Dance Party», Black Out, τεύχ. 1, Μάρτιος 2005 [ http://www.blackout.gr/keimena/24].
Το κείμενο είναι της Άννας Αποστολίδου
-Πτυχιούχος Κοινωνικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
-Μεταπτυχιακή Εξειδίκευση στην Ανοιχτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
-Μ.Α. στην Ανθρωπολογία της Τέχνης και του Οπτικού Πολιτισμού, University College London.
-Υποψήφια Διδάκτωρ Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, University College London, και διαβάστηκε στηνΕπιστημονική Ημερίδα: «Σεξουαλικότητες και Φύλα: Λεσβιακές, Γκέι, Αμφί, Τρανς και Queer Κοινότητες στην Ελλάδα», που οργάνωσε η Athens Pride στις 9.5.09 στo Πάντειο πανεπιστήμιο.
Τα γράμματα με τον αστερίσκους είναι δικά μας.
*Ε Τις συνέπειές που έχουν στο σώμα την ταυτότητα ή την συμπεριφορά μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε αλλά και να τις καταγράφουμε είτε ως αναγνώριση-πιστοποίηση κοινής ταυτότητας είτε με μορφή διακρίσεων και άλλοτε με γλωσσικούς κώδικες επίκαιρους ή μακροπρόθεσμους.
*Ζ Η σεξουαλική ταυτότητα δεν ήταν και δεν μπορεί να είναι μονολιθική, ακόμη και η πιο ακραία μπουτς, φαμ, αμφί, τρανς ετερό δεν είναι ένα πράγμα αλλά μια σωρεία πραγμάτων ακόμη και στις σεξουαλικές πρακτικές της.
*Η Η ανυπαρξία του γυναικείου γένους, της λεσβοφοβίας αμφιφοβίας, του λεσβιασμού, της αμφισεξουαλικότητας στο συγκεκριμένο κείμενο, για μας είναι ένα από τα πεδία διακρίσεων που δεχόμαστε μέσα στην κοινότητα. Μέσα και από την ανυπαρξία μας στο λόγο γινόμαστε αόρατες παντού. Ευαγγελία Βλάμη
