Υποχρεούται μια χώρα να επιτρέψει την τεκνοθεσία εκ μέρους της λεσβίας συντρόφισας της φυσικής μητέρας;
Αυτό είναι το ερώτημα που εκκρεμεί ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) στην υπόθεση Gas και Dubois κ. Γαλλίας (Νο 25951/07).
Η προσφυγή αφορά την απόρριψη αίτησης μιας Γαλλίδας για παιδοθεσία του φυσικού παιδιού της ερωτικής της συντρόφισας. Το παιδί αποκτήθηκε με δωρεά σπέρματος μέσω υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Βέλγιο, λόγω της σχετικής απαγόρευσης στη Γαλλία. Σύμφωνα με τη γαλλική νομοθεσία, η παιδοθεσία επιτρέπεται μόνον από δύο πρόσωπα που έχουν συνάψει γάμο μεταξύ τις-τους και γάμος επιτρέπεται να συναφθεί μόνον μεταξύ ετερό ζευγαριών, αντιθέτως η παιδοθεσία στην περίπτωση που καλείται να κρίνει το ΕΔΑΔ θα συνεπαγόταν την αυτοδίκαιη έκπτωση της βιολογικής μητέρας από τα γονεϊκά της δικαιώματα.*Β
Να επισημανθεί εδώ, ότι πρόκειται για παιδοθεσία από την λεσβία, συντρόφισα της μίας και μοναδικής βιολογικής και νομικής μητέρας, περίπτωση η οποία διαφοροποιείται από:
α) την παιδοθεσία από ένα και μόνο πρόσωπο- ανεξάρτητα από το σεξουαλικό προσανατολισμό (η περίπτωση αυτή απαντήθηκε καταφατικά με την απόφαση του ΕΔΑΔ E.B. κ. Γαλλίας, 22.01.2008),
β) την κοινή παιδοθεσία ενός παιδιού από ΛεΠΑΤ ζευγάρι και
γ) την περίπτωση η δεύτερη φυσική-ος γονέας ή ο δότης σπέρματος να είναι γνωστός (σύμφωνα με την απόφαση McD. κ. L του ιρλανδικού Supreme Court της 11.12.2009 δότης σπέρματος δικαιούται «πρόσβασης στο παιδί»), περίπτωση που θα μπορούσε δυνητικά να θέσει το πρόβλημα της πολυγονεϊκότητας (περισσότερες-οι των δύο γονιών).
Διευκρινιστικά, το ερώτημα δεν είναι αν μια χώρα επιτρέπεται να δίνει τη δυνατότητα παιδοθεσίας στην λεσβία, συντρόφισα της φυσικής γονέα, το ερώτημα αυτό έχει ήδη απαντηθεί θετικά τόσο από τη νομοθεσία αρκετών ευρωπαϊκών και μη χωρών όσο και από κάποια δικαστήρια.
Συγκεκριμένα σήμερα παιδοθεσία από τη λεσβία (κοινωνική μητέρα) του φυσικού παιδιού τής συντρόφισάς της είναι δυνατή σε δέκα ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Δανία, Φινλανδία, Γερμανία, Ισλανδία, Ολλανδία, Νορβηγία, Ισπανία, Σουηδία και Μεγάλη Βρετανία), ενώ σχεδιάζεται σε άλλες τέσσερις (Ουγγαρία, Λουξεμβούργο, Σλοβενία και -συναγόμενη ερμηνευτικά- στην Πορτογαλία). Εκτός Ευρώπης, η δυνατότητα αυτή παρέχεται σε επαρχίες ή πολιτείες του Καναδά, των Ην. Πολιτειών και της Αυστραλίας καθώς και στη Νότια Αφρική. Σε κάποιες από τις παραπάνω χώρες επιτράπηκε ή κρίθηκε σύμφωνη με το Σύνταγμα με δικαστική απόφαση, όπως για παράδειγμα με την απόφαση της 10.08.2009 του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου, που αποφάνθηκε ότι η βιολογική γονεϊκότητα δεν απολαμβάνει υπέρτερης συνταγματικής κάλυψης από την κοινωνική γονεϊκότητα.
Προς την κατεύθυνση αυτή αναθεωρήθηκε και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση περί Παιδοθεσίας (δεν έχει ακόμη τεθεί σε ισχύ, αλλά άνοιξε για υπογραφές στις 27.11.2008), προκειμένου να επιτρέψει τη δυνατότητα παιδοθεσίας από λεσβία και μη έγγαμη γονέα, την οποία μέχρι και σήμερα δεν επιτρέπει.
Το ερώτημα ενώπιον του Ευρ.Δικ.Ανθρωπ.Δικαιωμάτων ΕΔΑΔ, λοιπόν, είναι αν μια χώρα υποχρεούται να επιτρέπει την τεκνοθεσία στη δεύτερη λεσβία-κοινωνική γονέα- συντρόφισα της βιολογικής. Προς αυτή την κατεύθυνση αξιοποιείται το νομικό επιχείρημα της παραβίασης του άρθρου 8 (ιδιωτική και οικογενειακή ζωή) σε συνδυασμό με το άρθρο 14 (απαγόρευση αρνητικών διακρίσεων) της ΕΣΑΔ με βάση τις ακόλουθες σκέψεις.
Η απαγόρευση παιδοθεσίας στην περίπτωση αυτή, αποτελεί τριπλή αρνητική διάκριση: πρώτον, λόγω νομικής οικογενειακής κατάστασης, καθώς επιτρέπεται μόνον σε έγγαμες και όχι σε σταθερές συντρόφισες, δεύτερον, λόγω φύλου, καθώς ο γάμος επιτρέπεται μόνον σε ετερό ζευγάρια και τρίτον, λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, εφόσον κατά κύριο λόγο ετερό θα επέλεγαν να συνάψουν γάμο με ελεύθερη βούληση με ετερό πρόσωπα.
Τέτοιου είδους διακρίσεις επιτρέπονται, σύμφωνα με τη νομολογία του ΕΔΔΑ, μόνον για «ιδιαιτέρως σοβαρούς λόγους» και άρα το περιθώριο διακριτικής ευχέρειας των κρατών είναι στενό (Karner κ. Αυστρίας, 2003, παρ. 41). Τέτοιοι λόγοι θα ήταν εδώ το συμφέρον του παιδιού, το οποίο και πρέπει να εξεταστεί.
Όσον αφορά το συμφέρον του παιδιού δύο δέσμες επιχειρημάτων αντιμάχονται η μία την άλλη: σύμφωνα με την πρώτη το συμφέρον του παιδιού υπαγορεύει αυτό να έχει δύο νομικές γονείς αντί μιας, καθώς έτσι διπλασιάζεται η οικονομική-κληρονομική, εν γένει υλική και συναισθηματική του κάλυψη και ασφάλεια. Τονίζεται ότι η κοινωνική κατάσταση του παιδιού δεν αλλάζει, καθώς η βιολογική γονέας συζεί ήδη με το πρόσωπο που αιτείται την παιδοθεσία, συνεπώς το παιδί μεγαλώνει ήδη -και αυτό δεν είναι δυνατόν να το παρεμποδίσει ο νόμος- με δύο λεσβίες γονείς-μια βιολογική και μια κοινωνική γονέα.
Η αντίπαλη άποψη υποστηρίζει ότι η αναγνώριση από το δίκαιο της κοινωνικής αυτής πραγματικότητας δεν επιτρέπεται, επειδή το μοντέλο των δύο ΛεΠΑΤ γονέων έρχεται σε αντίθεση με τη φύση (όπως εξάλλου και οι μέθοδοι της υποβοηθούμενης γονιμοποίησης), συνιστά πρόκληση για την παραδοσιακή αντίληψή περί οικογένειας και κυρίως επηρεάζει αρνητικά την ανατροφή του παιδιού, επειδή στερείται του γυναικείου ή ανδρικού, (αναλόγως) προτύπου και επειδή κινδυνεύει να γίνει αντικείμενο αρνητικών διακρίσεων λόγω προκαταλήψεων στο σχολείο ή στις κοινωνικές συναναστροφές.
Το επιχείρημα αυτό -παρότι δεν ισχύει στην περίπτωση που μας ενδιαφέρει, όπου το παιδί ανατρέφεται ήδη από λεσβίες κοινωνικές γονείς- θα σήμαινε πάντως ότι το δίκαιο αντί να καταπολεμά τις αρνητικές κοινωνικές διακρίσεις πρέπει να τις ενσωματώνει. Οι σχετικές έρευνες, εξάλλου, που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι ΛεΠΑΤ γονείς είναι ισάξιες ή και καλύτερες από τις-τους ετερό, καθώς έχουν συνειδητά επιλέξει την από κοινού απόκτηση παιδιού και προσφέρουν συνήθως καλύτερο βιοτικό επίπεδο, επειδή είναι μικρής χωρικής, χρονικής και δειγματοληπτικής έκτασης, δεν πείθουν τις υπέρμαχες-ους της δεύτερης άποψης. *Γ
Το σίγουρο είναι ότι, ανεξάρτητα από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στην περίπτωση αυτή, ο ασκός του Αιόλου για την παραδοσιακή μορφή οικογένειας έχει ανοίξει προ πολλού και οι τεχνικές δυνατότητες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής οδηγούν -σχεδόν αναπόφευκτα, όπως όλες οι τεχνολογικές εξελίξεις- και σε κοινωνικές και δικαιϊκές αλλαγές.
Το άρθρο το βρήκαμε στο τετραμηνιαίο επιστημονικό περιοδικό "Ιατρικό δίκαιο και βιοηθική" Δεκέμβριος 2009.
Τα γράμματα με τους αστερίσκους είναι δικά μας.
*Α κοινωνική μητέρα, λέγεται εκείνη που δεν είναι η βιολογική μητέρα
*Β Γιατί έκπτωση; όταν το έχει με τον πατέρα δεν υπάρχει έκπτωση; Η Γαλλίδα που κέρδισε την παιδοθεσία ως πρόσωπο είναι ανοικτά λεσβία.
*Γ 17.000 χιλιάδες παιδιά μεγαλώνουν με λεσβίες στην Γερμανία και 250.000 στις Ην. Πολιτείες.
