Όταν πρόκειται για την προστασία της οικογενειακής ζωής, το Δικαστήριο του Στρασβούργου διχάζεται ανάμεσα στη πραγματικότητα και στην τυπολατρία. Η πρόσφατη υπόθεση της ολομέλειας της υπόθεσης van der Heijden κατά Ολλανδίας είναι ένα καλό παράδειγμα. Το ίδιο το Δικαστήριο έδειξε βαθύτατα διχασμένο ως αφορά την ερώτηση της προνομιακής μαρτυρίας - δηλαδή το δικαίωμα να μην καταθέσει εναντίον μέλους της οικογένειας ή της συντρόφισας-ου. Με 10 ψήφους υπέρ, 7 κατά (και επιπλέον 3 συγκλίνουσες δικαστίνες-ές εκφράζουν το δισταγμό τις), έκρινε ότι το ολλανδικό κράτος δεν μπορεί να επικριθεί για τον περιορισμό του προνομίου της μαρτυρίας σε όσες σχετίζονται με αίμα και σε όσες έχουν επισημοποιήσει τη σχέση τις μέσω γάμου ή συμφώνου συμβίωσης. Με την πρώτη ματιά αυτό μπορεί να φαίνεται λογικό, αλλά μπορεί να αλλάξετε άποψη - όπως έκανα και εγώ - όταν ακούσετε τα γεγονότα αυτής της υπόθεσης. Με λίγα λόγια: η κα van der Heijden έμεινε υπό κράτηση για 13 ημέρες επειδή αρνήθηκε να συμμορφωθεί στη διαταγή να καταθέσει κατά του μακροχρόνιου συντρόφου της, με τον οποίο συζεί εδώ και 18 χρόνια και με τον οποίο έχει δύο παιδιά. Σε ό,τι ακολουθεί, θα υποστηρίξω ότι είναι λυπηρό το γεγονός ότι το Δικαστήριο αποκλίνει από την συνήθη ευέλικτη προσέγγιση που θέτει πρώτα τον άνθρωπο και όχι τις νομικές κατηγορίες πρώτες.
Τα γεγονότα
Ένα βράδυ, ένας άνδρας πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε σε μια καφετέρια και η αστυνομία υποψιάστηκε πως ο Α. ήταν αυτός που πυροβόλησε. Κάλεσαν την κα. van der Heijden, που είναι η μακροχρόνια συντρόφισα του Α. και μητέρα των παιδιών του, ως μάρτυρα. Αρνήθηκε να καταθέσει, ωστόσο, υποστηρίζοντας ότι το προνόμιο της μαρτυρίας για τις-τους συζύγους και τις συντρόφισες-ους με σύμφωνο συμβίωσης εφαρμόζεται σε αυτήν. Το Περιφερειακό Δικαστήριο διέταξε στη συνέχεια την κράτησή της για την μη συμμόρφωσή της στην έννομη τάξη. Έμεινε υπό κράτηση για 13 ημέρες συνολικά. Τελικά προσέφυγε στο Δικαστήριο του Στρασβούργου πως η προσπάθεια να την υποχρεώσουν να δώσει στοιχεία συνιστά παραβίαση του δικαιώματος της οικογενειακής ζωής (άρθρο 8 της Σύμβασης).
Απόφαση: Φλερτάροντας με τη Νομική Φαντασία
Το Δικαστήριο ξεκινά αναγνωρίζοντας ότι υπάρχει «οικογενειακή ζωή» μεταξύ της προσφεύγουσας και του συντρόφου της Α. Έτσι, η προσπάθεια να την υποχρεώσει να δώσει αποδεικτικά στοιχεία ήταν μία παρέμβαση στην οικογενειακή ζωή της - η ερώτηση ήταν κατά πόσον αυτό θα μπορούσε να δικαιολογηθεί. Η παρέμβαση ήταν σύμφωνη με το ολλανδικό δίκαιο και ο σκοπός του νόμου είναι νόμιμος (δηλαδή "η πρόληψη εγκλήματος”), έτσι η εκτίμηση του Δικαστηρίου ανοίγει το θέμα της αναγκαιότητας. Ήταν η παρέμβαση “αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία;” Το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι:
Οι έχουσες-ντες το προνόμιο της μαρτυρίας απαλλάσσονται από το ηθικό δίλημμα να επιλέξουν μεταξύ της παροχής ειλικρινών στοιχείων και έτσι, ενδεχομένως, να θέσουν σε κίνδυνο τη σχέση τις με την ύποπτη-ο ή να δώσουν αναξιόπιστα στοιχεία, ή ακόμη και οι ίδιες-οι να ψευδομαρτυρήσουν, με σκοπό την προστασία αυτής της σχέσης. (παρ. 65)
Η προσφεύγουσα υποστήριξε ότι είχε το ίδιο είδος προστατευμένης σχέσης με τον Α., παρόλο που η σχέση της δεν είχε επισημοποιηθεί. Το Δικαστήριο δεν έχει πεισθεί:
«Οι χώρες έχουν το δικαίωμα να οριοθετήσουν το πεδίο εφαρμογής της προνομιούχου μαρτυρίας να τραβήξουν τη διαχωριστική γραμμή στο γάμο ή τις συντροφικές σχέσεις συμφώνου συμβίωσης. ... Ο γάμος παρέχει ένα ειδικό καθεστώς για εκείνες-ους που εισέρχονται σε αυτόν, το δικαίωμα στο γάμο προστατεύεται από το άρθρο 12 της Σύμβασης και οδηγεί σε κοινωνικές, προσωπικές και νομικές συνέπειες. ... Ομοίως, οι έννομες συνέπειες ενός συμφώνου συμβίωσης ξεχωρίζουν από άλλες μορφές συμβίωσης. Αντί η διάρκεια ή η υποστηρικτική φύση της σχέσης, αυτή που είναι καθοριστική είναι η ύπαρξη μιας δημόσιας-κοινής ανάληψης υποχρεώσεων, φέροντας σε αυτή ένα σύνολο των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων συμβατικής φύσης. Η απουσία μιας τέτοιας νομικά δεσμευτικής συμφωνίας μεταξύ της προσφεύγουσας και του κ. Α. καθιστά τη σχέση τους, όπως κι αν ορίζεται αυτή, ριζικά διαφορετική από εκείνη ενός παντρεμένου ζευγαριού ή ενός ζευγαριού με σύμφωνο συμβίωσης». (παρ. 68)
Την είδηση την βρήκαμε στις 11.4.12 και την μεταφράσαμε από την strasbourgobservers γραμμένη από την Alexandra Timmer στην http://strasbourgobservers.com/2012/04/11/testimonial-privilege-for-life-partners-the-formalism-of-van-der-heijden-v-netherlands/
