Ο σεξισμός στις λέξεις Β'

Αυτή η ιεραρχία ανάγεται στο 17ο αιώνα, όταν το 1647, ο διάσημος ειδικός της γραμματικής Βοζελά δήλωνε ότι "το ανδρικό γένος επικρατεί του γυναικείου καθότι είναι ευγενέστερο" [4]. Στο εξής, θα έπρεπε να γράφουν: "Τα λαχανικά και τα λουλούδια είναι φρέσκα" [5], και να επιδιώκουν να συμφωνεί το επίθετο με το αρσενικό, αντίθετα με τη χρήση της εποχής, που το απέδιδε στο γυναικείο. Πράγματι, στο Μεσαίωνα μπορούσε να γράφεικαμιά-νεις σωστά, όπως ο Ρακίνας το 17ο αιώνα: "Αυτές οι τρεις ημέρες κι αυτές οι τρεις νύχτες ολόκληρες" [6], επειδή το επίθετο "ολόκληρες" παρέπεμπε τότε στη λέξη "νύχτες" όπως και στη λέξη "ημέρες". Επίσης στο Μεσαίωνα, δεν ικανοποιούνταν με την αρσενική μορφή: για να απευθυνθούν στις γυναίκες και τους άντρες στους λόγους που εκφωνούσαν σε δημόσιο χώρο, έλεγαν iceux και icelles (για εκείνους κι εκείνες) καθώς και tuit και toutes (για όλους και όλες). Μπορούσαν επίσης να πουν δημαρχίνα στο 13ο αιώνα, διοικήτρια και εφευρέτισσα το 15ο αιώνα, λοχαγίνα το 16ο, χειρουργίνα το 1759 κ.λπ.

Η επιλογή του ανδρικού

Η επιλογή του ανδρικού, που εκθειάστηκε από τον Βοζελά, δεν ήταν μια "ουδέτερη" επιλογή και δεν παρουσιάστηκε έτσι. Ο ιεραρχικός κανόνας φαίνεται ότι διασώζεται ακόμη στη Γαλλία και στις άλλες γαλλόφωνες χώρες. Έτσι το 1984, η γαλλική Ακαδημία έγραφε, χωρίς προφανώς να αντιλαμβάνεται την ειρωνεία του επιχειρήματός της:: "όταν έπλασαν με αδεξιότητα ονόματα επαγγελμάτων στο θηλυκό γένος, επειδή φαντάζονταν ότι υπήρχε έλλειψη, η αδύνατη απόδοσή τους, τα σημάδεψε πολύ γρήγορα με μια υποτιμητική απόχρωση: αρχηγίνα, γιάτρισσα κ.λπ. Αναμένεται ότι και άλλες δημιουργίες, όχι λιγότερο τεχνητές, θα έχουν την ίδια τύχη, και πως το αποτέλεσμα θα είναι αντίθετο από το επιδιωκόμενο" [7].

Όπως παρατηρούσε η Μπενουάτ Γκρουτ [8], η "υποτιμητική" απόχρωση δεν χαρακτηρίζει όλα τα επαγγέλματα, αλλά μάλλον εκείνα στα οποία αποδίδεται ένα ορισμένο κύρος. Οι πρόσφατες δηκτικές τοποθετήσεις για τη χρήση του "Κυρία η υπουργός" [9] είναι η απόδειξη. Ωστόσο, πέρα από αυτά τα ιεραρχικά θεμέλια, η χρήση του "Κυρία ο υπουργός" [10] δεν συμφωνεί με καμία παράδοση της γαλλικής γλώσσας για το γένος των ονομάτων, κατάσταση που είχε ήδη καταγγείλει ο γλωσσολόγος Φερντινάν Μπρινό το 1922, όταν αναφωνούσε: "Το φρικτό "Κυρία ο" που καταστρέφει τόσα πολλά κείμενά μας".

Όσο για τον εξαίρετο ειδικό της γραμματικής Αλμπέρ Ντοζά, δεν δίσταζε να γράψει το 1971: "Η γυναίκα που προτιμά για το όνομα του επαγγέλματός της το ανδρικό από το γυναικείο, αποκαλύπτει έτσι ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας το οποίο αντιφάσκει στις νόμιμες διεκδικήσεις της. Το να λέει καμιά-νείς "Κυρία ο γιατρός", είναι σαν να διακηρύσσει την ανωτερότητα του αρσενικού, της οποίας γραμματική έκφραση είναι το ανδρικό γένος" [11].

Από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, πολλές κυβερνήσεις συνιστούν μια μη σεξιστική χρήση της γλώσσας, έστω κι αν σε πολλές χώρες, ιδίως στη Γαλλία, αυτό έγινε μόνο εν μέρει. Η τάση έχει στόχο να προσαρμόσει τη γλώσσα στην κοινωνική και πολιτιστική πραγματικότητα, αλλά εγγράφεται επίσης σ’ ένα πολιτικό πλαίσιο: της αναγνώρισης της ισότητας των γυναικών και των ανδρών και, πιο πρόσφατα, στη Γαλλία, της ισοτιμίας γυναίκας - άνδρα. Ανάμεσα στις χώρες που πήραν πρωτοβουλίες, μπορούμε να αναφερθούμε στον Καναδά, που πρωτοπορεί σ’ αυτή την εξέλιξη από το 1978, αλλά και την Ελβετία, η οποία το 1989 μεταφέρει στο γυναικείο γένος το σύνολο της ορολογίας των τεχνών και των επαγγελμάτων και δημοσιεύει, το 1991, έναν οδηγό γραφής χωρίς διακρίσεις, που συνιστά τη χρήση της έκφρασης "ανθρώπινα δικαιώματα".

Στη Γαλλία, όταν οι πολιτικές ηγέτιδες-ες θέλησαν να ενσωματώσουν τις γυναίκες στην πολιτική σφαίρα, επικράτησε η χρήση της έκφρασης "άνδρες και γυναίκες" [12]. Τα επαγγέλματα αποδόθηκαν επίσης στο γυναικείο, παρά τις δυσκολίες και τις ατέλειες. Έτσι, η εγκύκλιος της 11ης Μαρτίου 1986 θεσπίζει τους κανόνες σχηματισμού του γυναικείου για επαγγέλματα ή τίτλους, τα οποία μέχρι τότε γράφονταν αποκλειστικά με την "ανδρική" μορφή τους. Πιο πρόσφατα, το 1997, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή της Γερουσίας πάνω σε ένα σχέδιο αναμόρφωσης του Κακουργιοδικείου, οι γερουσιάστριες-ες ψήφισαν τροπολογία που υποκαθιστά με τη λέξη "ένα πρόσωπο" [13], τη λέξη "ένας άνθρωπος" [14], στο κείμενο του όρκου των ενόρκων.


Βρίσκεστε στο Β' μέρος, για βρεθείτε στο Γ' μέρος πατήστε εδώ
 

Την είδηση την βρήκαμε στις 5.11.2015 από την socialpolicy.gr είναι γραμένη από την Callamard Agnes, Διδακτώρισα πολιτικών επιστημών, συγγράφισα, ειδική σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρώην διευθύντρια του ARTICLE 19 στην http://socialpolicy.gr/2014/03/%CE%BF-%CF%83%CE%B5%CE%BE%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%BB%CE%AD%CE%BE%CE%B5%CE%B9%CF%82.html 

[4] Μια ανάλογη εξέλιξη χαρακτήρισε την αγγλική γλώσσα. Το 1746, ο άγγλος ειδικός της γραμματικής Τζον Κίρκμπι διατύπωνε τους "88 κανόνες της γραμματικής". Ο εικοστός πρώτος διαβεβαίωνε ότι το ανδρικό γένος είναι γενικότερο από το γυναικείο. Ο Κίρκμπι καθιστούσε έτσι τον άνδρα οικουμενική κατηγορία.

[5] (ΣτΜ) : το λαχανικό στα γαλλικά είναι ανδρικού γένους και το λουλούδι γυναικείου γένους, το φρέσκα είναι πληθυντικός του αρσενικού.

[7] Ανακοίνωση που έγινε από τη γαλλική Ακαδημία στις 14 Ιουνίου 1984, για τη συγκρότηση μιας επιτροπής ορολογίας "επιφορτισμένης να μελετήσει τη μεταφορά στο γυναικείο των τίτλων και λειτουργιών και, γενικότερα, του λεξιλογίου που αφορά τις γυναικείες δραστηριότητες". Η προσαρμογή των ονομάτων των επαγγελμάτων στις κοινωνικές και πολιτιστικές πραγματικότητες προχωράει, έστω και αργά.

[8] Benoite Groult, "Cacher ce feminin", "Le Monde", 11 Ιουνίου 1991.

[9] (ΣτΜ): αντιστοιχεί στη γαλλική διατύπωση "Madame la ministre".

[10] (ΣτΜ): αντιστοιχεί στη γαλλική διατύπωση "Madame le ministre".

[11] Στο ίδιο.

[12] Για παράδειγμα, η θέσπιση της (πραγματικά) καθολικής ψηφοφορίας το 1945 από το στρατηγό Ντε Γκολ ορίζει ότι "Η Συντακτική εθνική συνέλευση θα εκλεγεί από όλους τους ενηλίκους, Γάλλους και Γαλλίδες.

[13] (ΣτΜ) : στα γαλλικά η λέξη "πρόσωπο" είναι θηλυκού γένους.

[14] (ΣτΜ) : στα γαλλικά η λέξη "άνθρωπος" είναι αρσενικού γένους, και χρησιμοποιούν την ίδια λέξη "homme" και για τον άνθρωπο και για τον άνδρα.