Μεταξύ 4ου και 3ου αιώνα π.Χ. αναφέρεται η Αρετή η Κυρηνεία ή Αρήτη, κόρη του Αρίστιππου, ιδρυτή της κυρηναϊκής φιλοσοφικής σχολής. Η Αρετή σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα. Δίδαξε φυσική, μαθηματικά και ηθική φιλοσοφία στην Αττική για τριάντα πέντε περίπου χρόνια και ότι έγραψε σαράντα τουλάχιστον βιβλία ποικίλου περιεχομένου, δύο από τα οποία περιελάμβαναν και πραγματείες για τα μαθηματικά. Μετά το θάνατο του πατέρα της, τον διαδέχθηκε, κατόπιν εκλογής, στη διεύθυνση της Σχολής. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στις μαθήτριές-ές της συγκαταλέγονταν και εκατό περίπου φιλόσοφοι. Ο J. Mozans στο βιβλίο του Women in Science αναφέρει ότι το επίγραμμα του τάφου της έγραφε: «Το μεγαλείο της Ελλάδος, με την ομορφιά της Ελένης, την πένα του Αρίστιππου, την ψυχή του Σωκράτη και την γλώσσα του Ομήρου».
Τον 2ο αιώνα π.Χ. αναφέρεται η Πυθαϊς, ως γεωμέτρης.
Μεταξύ 3ου-4ου αιώνα μ.Χ. αναφέρονται η Κλεοπάτρα και η Υπατία. Συγγράμματα της Κλεοπάτρας τα οποία αναφέρονται από μεταγενέστερες-ους χυμευτές (δηλαδή χημικούς), είναι το Περί μέτρων και σταθμών και το Κοσμητικά.
Η Υπατία (370-418 μ.Χ.) υπήρξε νεοπλατωνική φιλοσόφισσα και μαθηματικός. Κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα, έλαβε με τις φροντίδες του πατέρα της την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση και ταξίδεψε στην Αθήνα και στην Ιταλία. Στην Αθήνα παρακολούθησε μαθήματα στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας. Επίσης, μαθήτευσε στον Πρόκλο και στον Ιεροκλή.
Φιλοσοφικά εκτιμάται ότι επηρεάστηκε από τους νεοπλατωνικούς Πλωτίνο και Ιάμβλιχο. Επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια, έγινε επικεφαλής της εκεί σχολής των Πλατωνιστών (400 μ.Χ.), δίδαξε φιλοσοφία και μαθηματικά και αποτέλεσε
πόλο έλξης για τις διανοούμενες-ους της εποχής, ενώ έκανε εκτενή και ουσιώδη σχόλια στα μαθηματικά έργα του Διόφαντου και του Απολλώνιου. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στην Άλγεβρα, στην Αστρονομία και τη Γεωμετρία, και εφηύρε ορισμένα όργανα, συσκευές και εργαλεία όπως την πλανισφαίρα και ένα όργανο για τη διύλιση του νερού. Η Υπατία ήταν πολυγραφότατη, αλλά κανένα από τα έργα της δεν σώζεται.
Επειδή η δράση της θεωρήθηκε επικίνδυνη για την εξάπλωση του Χριστιανισμού, καλλιεργήθηκε κλίμα εναντίον της που οδήγησε στη βίαιη δολοφονία της από τον όχλο και ομάδων φανατικών μοναχών. Ηθικός αυτουργός θεωρήθηκε ο επίσκοπος της Αλεξάνδρειας, Κύριλλος, ο οποίος είχε έρθει σε μεγάλη αντίθεση με τον Ρωμαίο Κυβερνήτη της Αιγύπτου, Ορέστη, ο οποίος ήταν μαθητής της Υπατίας και φιλικά διακείμενος προς αυτή.
Από τα διαθέσιμα βιογραφικά στοιχεία των πιο γνωστών γυναικών Φυσικών της ελληνικής αρχαιότητας, γίνονται φανερά αρκετά χαρακτηριστικά και σημαντικά κοινά σημεία τις, η πλειονότητα των οποίων ισχύει ακόμα και στη σημερινή εποχή:
(α) Κατάγονταν, ζούσαν, μετακινούνταν και δραστηριοποιούνταν σε γεωγραφικούς τόπους της μεσογειακής λεκάνης, οι οποίοι ήταν προσβάσιμα και ευημερούντα αστικά κέντρα, με ανεπτυγμένες κοινωνίες και υψηλό πολιτισμικό και μορφωτικό επίπεδο.
(β) Προέρχονταν από «επιστημονικές» οικογένειες, ή οικογένειες με μεγάλη οικονομική ευμάρεια ή και θέση στην τοπική τις κοινωνία.
(γ) Ήταν δυναμικές και αποφασισμένες για όλα, προκειμένου να σπουδάσουν και ακολούθως να διδάξουν.
(δ) Χαρακτηρίζονταν από θέληση, πάθος, επιμονή, όπως κάθε επιστημόνισα ή επαγγελματίας που αγαπά το αντικείμενό της και θέλει να είναι επιτυχημένη σε αυτό.
(ε) Ήταν ικανότατες, τόσο από πλευράς ευφυΐας, όσο και επικοινωνιακά, αφού κατάφερναν να γίνουν αποδεκτές στο ανδροκρατούμενο περιβάλλον τις, υπό πολύ δύσκολες, συνήθως, και κατεστημένες κοινωνικές συνθήκες για τις γυναίκες στην εποχή τις.
Η εξέλιξη (;) των γυναικών στο χώρο της Φυσικής
Τις επόμενες χιλιετίες, ακόμα και στα πιο αναπτυγμένα μέρη του κόσμου, δεν άλλαξαν πολύ τα πράγματα για τις γυναίκες Φυσικούς, όπως γίνεται εύκολα προφανές, τόσο σε επίπεδο θεωριών, όσο και σε επίπεδο καθημερινής πραγματικότητας και αποτελεσμάτων ερευνών. Ειδικότερα, σε θεωρητικό επίπεδο, οι επικρατέστερες θεωρίες μέσω των οποίων επιχειρείται η «εξήγηση» της κατάστασης των γυναικών στις επιστήμες: (α) η «θεωρία-μοντέλο της Μειονεξίας» (Deficit Model) 2 και (β) η «θεωρία-μοντέλο της Διαφοράς» (Difference Model) 3 βρίσκουν εφαρμογή και απόδειξη σε οποιαδήποτε εποχή της εξέλιξης των φυσικών επιστημών, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.
Σε επίπεδο καθημερινής πραγματικότητας και αποτελεσμάτων ερευνών, επισημαίνονται τα ακόλουθα: Μέχρι και κατά τον 17ο και 18ο αιώνα οι γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση στην ανώτερη εκπαίδευση, ή σε Εργαστήρια Φυσικής και ήταν αποκλεισμένες από τις επιστημονικές ενώσεις και κοινότητες. Οι ισχυροί άντρες αντιτάσσονταν στην εκπαίδευση των γυναικών, πέρα από τη γραφή και την ανάγνωση του ονόματός τις.
Στις ΗΠΑ, μεικτά κολέγια και πανεπιστήμια άρχισαν να λειτουργούν στα μέσα του 19ου αιώνα. Η Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου και η Ακαδημία Επιστημών του Παρισιού, που ιδρύθηκαν το 1662 και το 1666 αντίστοιχα, εξέλεξαν την πρώτη γυναίκα μέλος το 1945 και το 1962 αντίστοιχα.
Από το 1901 μέχρι και σήμερα έχουν δοθεί 98 βραβεία Νομπέλ Φυσικής σε 174 βραβευθείσες-ντες. Ανάμεσα σε αυτές-ούς έχουν υπάρξει μόνο τρεις γυναίκες Φυσικοί: η M. Curie δύο φορές (Νομπέλ Φυσικής, 1903 και Νομπέλ Χημείας, 1911), η M.G. Mayer (Νομπέλ Φυσικής, 1963) και η R. Yalow (Νομπέλ Ιατρικής, 1977).
Τέλος, ομάδα εργασίας της Διεθνούς Ένωσης Βασικής και Εφαρμοσμένης Φυσικής (International Union of Pure and Applied Physics - I.U.P.A.P.), η οποία ανέλαβε να διερευνήσει τον μικρότερο αριθμό των γυναικών σε σχέση με τους άντρες στις φυσικές επιστήμες και την έντονη μείωση των ποσοστών τις στις ανώτερες βαθμίδες των επαγγελματικών τις χώρων κατέγραψε και παρουσίασε το 2002, στο 1ο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών στη Φυσική, επίμαχα και επιτακτικά θέματα προς αντιμετώπιση, μεταξύ των οποίων είναι: (α) τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες λόγω της θέσης και του ρόλου τις σε κάθε κοινωνία-πολιτισμό, (β) η υποδομή κάθε χώρας που διαμορφώνει-επηρεάζει τον τομέα, αναφορικά με θέσεις-αντικείμενο εργασίας, κινητικότητα κ.λπ., (γ) οι περιορισμένες δυνατότητες που δίνονται στις γυναίκες Φυσικούς και (δ) η επαγγελματική πορεία (κλειστοί επαγγελματικοί κύκλοι-χώροι-θέσεις, διακρίσεις σε αναγνώριση-προαγωγή και αντιμετώπιση γυναικών ανάλογα με τη θέση τις).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Η βασική ιδέα-παραδοχή του «Ανθρωπικού Αξιώματος» είναι ότι ο αντικειμενικός σκοπός της ύπαρξης του σύμπαντος είναι να αποκτήσει την αυτογνωσία του. Προκειμένου να καταλάβει τον εαυτό του, να ανακαλύψει τη δομή του και τους φυσικούς νόμους που το κυβερνούν, το σύμπαν δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη της ζωής, με κυριότερο βιολογικό χαρακτηριστικό της ζωής τη δυνατότητα αναπαραγωγής. Μόλις επιτευχθεί ο σχηματισμός και η διατήρηση της ζωής, οσοδήποτε απλής (μέσω μηχανισμών μεταλλάξεων και επιλογής), δημιουργείται (σε εξαιρετικά μικρό ποσοστό) πολύπλοκη και «σκεπτόμενη» - «έξυπνη» ζωή. Ένα αντίστοιχο, εξαιρετικά μικρό ποσοστό της έξυπνης ζωής εξελίσσεται σε φυσικούς που προσπαθούν να ανακαλύψουν τη δομή και τους νόμους λειτουργίας του σύμπαντος, εκπληρώνοντας τον σκοπό της ύπαρξής του: την αυτογνωσία του.
2 Σύμφωνα με το «Μοντέλο της Μειονεξίας» (Deficit Model), δίνονται λιγότερες ευκαιρίες στις γυναίκες (λόγω κοινωνικών, πολιτικών και νομικών εμποδίων), με αποτέλεσμα να έχουν χειρότερη επαγγελματική εξέλιξη-αποτελέσματα από τους άντρες ομολόγους τις.
3 Σύμφωνα με το «Μοντέλο της Διαφοράς» (Difference Model), τα εμπόδια
Τον 2ο αιώνα π.Χ. αναφέρεται η Πυθαϊς, ως γεωμέτρης.
Μεταξύ 3ου-4ου αιώνα μ.Χ. αναφέρονται η Κλεοπάτρα και η Υπατία. Συγγράμματα της Κλεοπάτρας τα οποία αναφέρονται από μεταγενέστερες-ους χυμευτές (δηλαδή χημικούς), είναι το Περί μέτρων και σταθμών και το Κοσμητικά.
Η Υπατία (370-418 μ.Χ.) υπήρξε νεοπλατωνική φιλοσόφισσα και μαθηματικός. Κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα, έλαβε με τις φροντίδες του πατέρα της την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση και ταξίδεψε στην Αθήνα και στην Ιταλία. Στην Αθήνα παρακολούθησε μαθήματα στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας. Επίσης, μαθήτευσε στον Πρόκλο και στον Ιεροκλή.
Φιλοσοφικά εκτιμάται ότι επηρεάστηκε από τους νεοπλατωνικούς Πλωτίνο και Ιάμβλιχο. Επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια, έγινε επικεφαλής της εκεί σχολής των Πλατωνιστών (400 μ.Χ.), δίδαξε φιλοσοφία και μαθηματικά και αποτέλεσε
πόλο έλξης για τις διανοούμενες-ους της εποχής, ενώ έκανε εκτενή και ουσιώδη σχόλια στα μαθηματικά έργα του Διόφαντου και του Απολλώνιου. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στην Άλγεβρα, στην Αστρονομία και τη Γεωμετρία, και εφηύρε ορισμένα όργανα, συσκευές και εργαλεία όπως την πλανισφαίρα και ένα όργανο για τη διύλιση του νερού. Η Υπατία ήταν πολυγραφότατη, αλλά κανένα από τα έργα της δεν σώζεται.
Επειδή η δράση της θεωρήθηκε επικίνδυνη για την εξάπλωση του Χριστιανισμού, καλλιεργήθηκε κλίμα εναντίον της που οδήγησε στη βίαιη δολοφονία της από τον όχλο και ομάδων φανατικών μοναχών. Ηθικός αυτουργός θεωρήθηκε ο επίσκοπος της Αλεξάνδρειας, Κύριλλος, ο οποίος είχε έρθει σε μεγάλη αντίθεση με τον Ρωμαίο Κυβερνήτη της Αιγύπτου, Ορέστη, ο οποίος ήταν μαθητής της Υπατίας και φιλικά διακείμενος προς αυτή.
Από τα διαθέσιμα βιογραφικά στοιχεία των πιο γνωστών γυναικών Φυσικών της ελληνικής αρχαιότητας, γίνονται φανερά αρκετά χαρακτηριστικά και σημαντικά κοινά σημεία τις, η πλειονότητα των οποίων ισχύει ακόμα και στη σημερινή εποχή:
(α) Κατάγονταν, ζούσαν, μετακινούνταν και δραστηριοποιούνταν σε γεωγραφικούς τόπους της μεσογειακής λεκάνης, οι οποίοι ήταν προσβάσιμα και ευημερούντα αστικά κέντρα, με ανεπτυγμένες κοινωνίες και υψηλό πολιτισμικό και μορφωτικό επίπεδο.
(β) Προέρχονταν από «επιστημονικές» οικογένειες, ή οικογένειες με μεγάλη οικονομική ευμάρεια ή και θέση στην τοπική τις κοινωνία.
(γ) Ήταν δυναμικές και αποφασισμένες για όλα, προκειμένου να σπουδάσουν και ακολούθως να διδάξουν.
(δ) Χαρακτηρίζονταν από θέληση, πάθος, επιμονή, όπως κάθε επιστημόνισα ή επαγγελματίας που αγαπά το αντικείμενό της και θέλει να είναι επιτυχημένη σε αυτό.
(ε) Ήταν ικανότατες, τόσο από πλευράς ευφυΐας, όσο και επικοινωνιακά, αφού κατάφερναν να γίνουν αποδεκτές στο ανδροκρατούμενο περιβάλλον τις, υπό πολύ δύσκολες, συνήθως, και κατεστημένες κοινωνικές συνθήκες για τις γυναίκες στην εποχή τις.
Η εξέλιξη (;) των γυναικών στο χώρο της Φυσικής
Τις επόμενες χιλιετίες, ακόμα και στα πιο αναπτυγμένα μέρη του κόσμου, δεν άλλαξαν πολύ τα πράγματα για τις γυναίκες Φυσικούς, όπως γίνεται εύκολα προφανές, τόσο σε επίπεδο θεωριών, όσο και σε επίπεδο καθημερινής πραγματικότητας και αποτελεσμάτων ερευνών. Ειδικότερα, σε θεωρητικό επίπεδο, οι επικρατέστερες θεωρίες μέσω των οποίων επιχειρείται η «εξήγηση» της κατάστασης των γυναικών στις επιστήμες: (α) η «θεωρία-μοντέλο της Μειονεξίας» (Deficit Model) 2 και (β) η «θεωρία-μοντέλο της Διαφοράς» (Difference Model) 3 βρίσκουν εφαρμογή και απόδειξη σε οποιαδήποτε εποχή της εξέλιξης των φυσικών επιστημών, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.
Σε επίπεδο καθημερινής πραγματικότητας και αποτελεσμάτων ερευνών, επισημαίνονται τα ακόλουθα: Μέχρι και κατά τον 17ο και 18ο αιώνα οι γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση στην ανώτερη εκπαίδευση, ή σε Εργαστήρια Φυσικής και ήταν αποκλεισμένες από τις επιστημονικές ενώσεις και κοινότητες. Οι ισχυροί άντρες αντιτάσσονταν στην εκπαίδευση των γυναικών, πέρα από τη γραφή και την ανάγνωση του ονόματός τις.
Στις ΗΠΑ, μεικτά κολέγια και πανεπιστήμια άρχισαν να λειτουργούν στα μέσα του 19ου αιώνα. Η Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου και η Ακαδημία Επιστημών του Παρισιού, που ιδρύθηκαν το 1662 και το 1666 αντίστοιχα, εξέλεξαν την πρώτη γυναίκα μέλος το 1945 και το 1962 αντίστοιχα.
Από το 1901 μέχρι και σήμερα έχουν δοθεί 98 βραβεία Νομπέλ Φυσικής σε 174 βραβευθείσες-ντες. Ανάμεσα σε αυτές-ούς έχουν υπάρξει μόνο τρεις γυναίκες Φυσικοί: η M. Curie δύο φορές (Νομπέλ Φυσικής, 1903 και Νομπέλ Χημείας, 1911), η M.G. Mayer (Νομπέλ Φυσικής, 1963) και η R. Yalow (Νομπέλ Ιατρικής, 1977).
Τέλος, ομάδα εργασίας της Διεθνούς Ένωσης Βασικής και Εφαρμοσμένης Φυσικής (International Union of Pure and Applied Physics - I.U.P.A.P.), η οποία ανέλαβε να διερευνήσει τον μικρότερο αριθμό των γυναικών σε σχέση με τους άντρες στις φυσικές επιστήμες και την έντονη μείωση των ποσοστών τις στις ανώτερες βαθμίδες των επαγγελματικών τις χώρων κατέγραψε και παρουσίασε το 2002, στο 1ο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών στη Φυσική, επίμαχα και επιτακτικά θέματα προς αντιμετώπιση, μεταξύ των οποίων είναι: (α) τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες λόγω της θέσης και του ρόλου τις σε κάθε κοινωνία-πολιτισμό, (β) η υποδομή κάθε χώρας που διαμορφώνει-επηρεάζει τον τομέα, αναφορικά με θέσεις-αντικείμενο εργασίας, κινητικότητα κ.λπ., (γ) οι περιορισμένες δυνατότητες που δίνονται στις γυναίκες Φυσικούς και (δ) η επαγγελματική πορεία (κλειστοί επαγγελματικοί κύκλοι-χώροι-θέσεις, διακρίσεις σε αναγνώριση-προαγωγή και αντιμετώπιση γυναικών ανάλογα με τη θέση τις).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Η βασική ιδέα-παραδοχή του «Ανθρωπικού Αξιώματος» είναι ότι ο αντικειμενικός σκοπός της ύπαρξης του σύμπαντος είναι να αποκτήσει την αυτογνωσία του. Προκειμένου να καταλάβει τον εαυτό του, να ανακαλύψει τη δομή του και τους φυσικούς νόμους που το κυβερνούν, το σύμπαν δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη της ζωής, με κυριότερο βιολογικό χαρακτηριστικό της ζωής τη δυνατότητα αναπαραγωγής. Μόλις επιτευχθεί ο σχηματισμός και η διατήρηση της ζωής, οσοδήποτε απλής (μέσω μηχανισμών μεταλλάξεων και επιλογής), δημιουργείται (σε εξαιρετικά μικρό ποσοστό) πολύπλοκη και «σκεπτόμενη» - «έξυπνη» ζωή. Ένα αντίστοιχο, εξαιρετικά μικρό ποσοστό της έξυπνης ζωής εξελίσσεται σε φυσικούς που προσπαθούν να ανακαλύψουν τη δομή και τους νόμους λειτουργίας του σύμπαντος, εκπληρώνοντας τον σκοπό της ύπαρξής του: την αυτογνωσία του.
2 Σύμφωνα με το «Μοντέλο της Μειονεξίας» (Deficit Model), δίνονται λιγότερες ευκαιρίες στις γυναίκες (λόγω κοινωνικών, πολιτικών και νομικών εμποδίων), με αποτέλεσμα να έχουν χειρότερη επαγγελματική εξέλιξη-αποτελέσματα από τους άντρες ομολόγους τις.
3 Σύμφωνα με το «Μοντέλο της Διαφοράς» (Difference Model), τα εμπόδια
στην εξέλιξη των γυναικών οφείλονται στις ίδιες, είτε έμφυτα, είτε ως αποτέλεσμα κοινωνικοποίησης των φύλων και των πολιτιστικών αξιών.
