Εκείνες που πιστεύουν ότι οι στερεοτυπικές πεποιθήσεις για το βιασμό είναι ένα πράγμα του παρελθόντος μάλλον θα εκπλαγούν διαβάζοντας την εγχώρια αιτιολόγηση των υποθέσεων που έχουν πρόσφατα φτάσει στο Στρασβούργο.
Νύξεις για την “ανήθικη” συμπεριφορά των γυναικών στην υπόθεση Ι.Ρ. κατά Μολδαβίας και υπαινιγμοί ότι οι γυναίκες θα έπρεπε να έχουν αντισταθεί “με γρατσουνιές ή δαγκώματα" στην υπόθεση Υ κατά Σλοβενίας δείχνουν ότι αυτές οι πεποιθήσεις εξακολουθούν να διαποτίζουν την εγχώρια δικαιοσύνη (δείτε εδώ και εδώ).
Η υπόθεση M.G.C. κατά Ρουμανίας είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα της αντοχής των επιβλαβών στερεοτύπων στις εγχώριες εκτιμήσεις των προσφυγών για βιασμό. Τα εθνικά δικαστήρια έκριναν ότι η προσφεύγουσα - έντεκα χρονών εκείνη την εποχή - "προκάλεσε" τους φερόμενους ως δράστες να κάνουν σεξ μαζί της σε μεγάλο βαθμό επειδή ήταν "ανεπαρκώς ντυμένη".
Τα πραγματικά περιστατικά και Απόφαση Δικαστηρίου εν Συντομία
Η προσφεύγουσα, M.G.C., ζούσε με την οικογένειά της και συνήθιζε να παίζει με τις κόρες των γειτόνων στο σπίτι τις.
Όταν η μητέρα παρατήρησε ότι η M.G.C. δεν είχε ακόμη την περίοδό της, η M.G.C. αποκάλυψε ότι είχε κακοποιηθεί σεξουαλικά από αρκετούς από τους γιους και τον 52-χρονο συγγενή (J.V.) που ζουν στο σπίτι της γειτονικής οικογένειας, όπου συνήθιζε να πηγαίνει για να παίξει. Μετά από καταγγελία που ασκήθηκε από τις γονείς της προσφεύγουσας με την αστυνομία, ο εισαγγελέας κατηγόρησε τον J.V. για το έγκλημα της “σεξουαλικής επαφής με ανήλικη". Στους αδελφούς, από την άλλη πλευρά, δεν απαγγέλθηκαν κατηγορίες, αλλά τους επιδόθηκαν διοικητικά πρόστιμα για το ίδιο έγκλημα. Ο J.V. τελικά βρέθηκε ένοχος για σεξουαλική επαφή με ανήλικη και καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών ετών".
Το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση της θετικής υποχρεώσης της Ρουμανίας σύμφωνα με τα άρθρα 3 και 8, καθώς οι έρευνες υπολείπονταν στο να εφαρμόσουν αποτελεσματικά την τιμωρία του εθνικού δικαίου για το βιασμό και τη σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών (§ 74). Σύμφωνα με την υπόθεση Μ.C. κατά Βουλγαρίας, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εθνικές αρχές είχαν αποτύχει να ερευνήσουν επαρκώς όλες τις γύρω συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων και των ψυχολογικών παραγόντων που παίζουν ρόλο σε υποθέσεις που αφορούν τον βιασμό ανηλίκων (§§ 71-73).
Η Ανάγκη για την Αντιμετώπιση Επίμονων Πεποιθήσεων στο "Ιδανικό" Στερεοτυπικό Θύμα
Η νομοθεσία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι όλο και περισσότερο αντιμέτωπη με δικαστικές εκτιμήσεις που βασίζονται σε προκαταλήψεις για το πως θα έπρεπε τα κορίτσια και οι γυναίκες ανταποκρίνονται στη σεξουαλική βία (βλέπε π.χ. επιτροπή CEDAW, Vertido κατά Φιλιππίνων και R.P.B. κατά Φιλιππίνων). Οι εκτιμήσεις αυτές δεν θα πρέπει να βασίζονται σε "παραδοχές τυπικής συμπεριφοράς σε τέτοιες καταστάσεις", αλλά, αντίθετα, να αναγνωριστεί "το ευρύ φάσμα των αντιδράσεων συμπεριφοράς στην σεξουαλική βία και το βιασμό που τα θύματα εμφανίζουν" (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, Επεξηγηματική Έκθεση § 192). Τα θύματα των οποίων η ζωή ή συμπεριφορές αποκλίνουν από αυτό που στερεοτυπικά αναμένεται από το "ιδανικό" θύμα βιασμού, που θεωρούνται ως λιγότερο άξια νομικής προστασίας. [1]
Στην υπόθεση M.G.C., οι εγχώριες αρχές συνάγουν ότι η σεξουαλική επαφή είχε ξεκινήσει από την προσφεύγουσα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό (1) πρόκληση της προσφεύγουσας, μέσω της "λιγοστής" ένδυσης και (2) η αντίδραση της μετά από τα γεγονότα, δηλαδή συνέχισε να παίζει με τις φίλες της και να μην λέει στους γονείς της τα γεγονότα. Το πρώτο συμπέρασμα υποθέτει στερεοτυπικά ότι, με την “προκλητική” ένδυση, τα κορίτσια και οι γυναίκες “ψάχνουν γι 'αυτό” - ή, στην περίπτωση αυτή, στην πραγματικότητα πάει τόσο μακρυά όσο παίρνουν την πρωτοβουλία. Το δεύτερο συμπέρασμα αναμένει στερεοτυπικά τα παιδιά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης να μιλήσουν στους γονείς τους γι 'αυτό. Το "καλό" ή "ιδανικό" κορίτσι θύμα βιασμού με βάση τα στερεότυπα του φύλου και της ηλικίας είναι κάποια που ντύνει με περισσότερα ρούχα το σώμα της και λέει στους γονείς της για την σεξουαλική κακοποίηση χωρίς καθυστέρηση.
Αξιοσημείωτα, το Δικαστήριο του Στρασβούργου αντιμετωπίζει τις εθνικές αρχές με άκαμπτη προσσέγγιση στην αντίδραση της προσφεύγουσας, όπως ένα κορίτσι μετά από εικαζόμενη κακοποίηση:
"... Τα εθνικά δικαστήρια δεν μπόρεσαν να αποδείξουν μια προσέγγιση ευαίσθητη για το κορίτσι στην ανάλυση των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης και στην κατοχή έναντι των γεγονότων της προσφεύγουσας που ήταν, στην πραγματικότητα, συμβατά με τη πιθανή αντίδραση του κοριτσιού σε ένα αγχωτικό γεγονός, όπως το να μην το πει στους γονείς της”. (§ 70)
Το Δικαστήριο, ωστόσο, προς έκπληξη μου αφήνει ανεξέταστο το πώς οι εθνικές αρχές έκριναν κατά της προσφεύγουσας ότι ήταν “ελλιπώς ντυμένη". Όλοι οι φερόμενοι ως δράστες παραδέχτηκαν ότι έκαναν σεξ με την προσφεύγουσα, αλλά αμφισβήτησαν την έλλειψη της συναίνεσης υποστηρίζοντας ότι είχαν προκληθεί από το ότι "ήταν ελλιπώς ντυμένη τις περισσότερες φορές”. (§ 13 και § 17). Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο (του οποίου η απόφαση αυτή επικυρώθηκε κατ' έφεση) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προσφεύγουσα “είχε πάντα αναλάβει την πρωτοβουλία” και “ήταν συνήθεια της να προκαλεί τόσο τον J.V. και τα άλλα αγόρια να κάνουν σεξ μαζί της” (§ 24). Θεώρησε “σχετική” ότι η προσφεύγουσα “ήταν ελλιπώς ντυμένη” (§ 24, Δείτε επίσης την αξιολόγηση εισαγγελέα στη § 19).
Έτσι τα ρούχα της προσφεύγουσας έγιναν μια ένδειξη “πρόκλησης” από μεριάς της, θεωρήθηκε ακόμη και ως δική της “πρωτοβουλία”. Θυμίζει το μύθο ότι οι γυναίκες "επιζητούν να βιαστούν λόγω της ενδυμασίας” (766-7), αυτό το είδος της συλλογιστικής ενισχύει προβληματικά την ιδέα ότι οι γυναίκες είναι ή θα πρέπει να είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση της σεξουαλικής προσοχής και προσέγγισης των ανδρών [2] και ότι οι δράστες "δεν έχουν άλλη επιλογή", από το να επιτεθούν στις γυναίκες-κορίτσια θύματα. Οι κίνδυνοι από τη χρήση στερεοτυπικών αντιλήψεων όπως αυτές οι υποθέσεις σεξουαλικής επίθεσης που χειρίζονται τα δικαστήρια είναι γνωστοί. Απαγορεύουν την πραγματική έρευνα για τα γεγονότα της υπόθεσης, οδηγούν στο να αγνοηθούν μεμονωμένες περιστάσεις, υπονομεύουν την πρόσβαση των θυμάτων στη δικαιοσύνη και, τελικά, θέτουν σε κίνδυνο την εντιμότητα και την αμεροληψία του δικαστικού συστήματος. [3]
Στην υπόθεση M.G.C., αυτά τα στερεότυπα με βάση το φύλο έβλαψαν την προσφεύγουσα με διάφορους τρόπους. Οι εθνικές αρχές απέτυχαν να “δουν” τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία. Για παράδειγμα, δεν αναγνωρίζουν την ψυχιατρική έκθεση που αναφέρει ότι η προσφεύγουσα, δεδομένου του νεαρού της ηλικίας της, έχει ανεπαρκή ευθυκρισία (§§ 67-68). Οι εθνικές αρχές απλώς υπέθεσαν ότι η προσφεύγουσα είχε δώσει τη συγκατάθεσή της, βασιζόμενες εν μέρει στη δήθεν "ελλιπή" ένδυσή της. Αυτό, με τη σειρά του, επηρέασε τον τρόπο που η εισαγγελία και οι δικαστίνες-ές κατανοήσαν το ποινικό αδίκημα. Ο 52-χρονος γείτονας κατηγορήθηκε για σεξουαλική επαφή με ανήλικη (που τιμωρείται με 3 έως 10 χρόνια φυλάκισης) και όχι για βιασμό θύματος κάτω των 15 ετών (που τιμωρείται με 10 έως 25 χρόνια φυλάκιση).
Εν κατακλείδι, το Δικαστήριο του Στρασβούργου σίγουρα αξίζει έπαινο για την αμφισβήτηση στα άκαμπτα πρότυπα του ποιό είναι το "πραγματικό" κορίτσι-θύμα, πως θα πρέπει να συμπεριφέρεται μετά από την σεξουαλική κακοποίηση και για απαιτητικές ευαίσθητες υποθέσεις κοριτσιών που αφορούν τη σεξουαλική κακοποίηση κοριτσιών. Ωστόσο, το Δικαστήριο θα μπορούσε να φωτίσει πληρέστερα τις βλαβερές βασικές παραδοχές της υποστήριξης των εθνικών αρχών για λογαριασμό των φερόμενων ως δραστών πάνω από εκείνες της προσφεύγουσας. Πιο συγκεκριμένα, το Δικαστήριο θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τα άκαμπτα πρότυπα του πως είναι η "ιδανική" γυναίκα-θύμα, πως θα πρέπει να ντύνεται και να πιέσει για περισσότερη ευαισθησία ως προς το φύλο.
Την είδηση την βρήκαμε στις 20.4.2016 και την μεταφράσαμε από την strasbourgobservers.com γραμμένη από την Lourdes Peroni στην https://strasbourgobservers.com/2016/04/20/clothes-on-trial-m-g-c-and-the-need-to-combat-rape-stereotypes/
[1] Randall, Melanie, “Sexual Assault Law, Credibility and ‘Ideal Victims’: Consent, Resistance, and Victim Blaming,” 22 Canadian Journal of Women and the Law (2010) at 409.
[2] Ibid.
[3] Cusack, Simone, “Eliminating judicial stereotyping: Equal access to justice for women in gender-based violence cases,” Final Paper submitted to the Office of the High Commissioner for Human Rights on 9 June 2014.
